Soms zijn ze klein, soms juist heel groot. Soms staan ze aan een plein in een drukke stad, soms in het midden van een klein dorpshart. En in uitzonderlijke gevallen beperkt het zich tot een zoldertje. Geen gebouw zo divers als de kerk.
Achter het Westerpark in Amsterdam ligt een oase van rust. De begraafplaats Sint Barbara, vernoemd naar de heilige Barbara, werd ooit buiten de stad aangelegd aan de Spaarndammerdijk. Inmiddels is zij aan alle kanten omringd door de bebouwde kom. Dat maakt deze begraafplaats een geliefd oord voor stiltezoekers.
>In 1306 werd de Oude Kerk, toen een nieuw gebouw van steen, door de bisschop van Utrecht gewijd aan Sint Nicolaas. Dit pronkstuk van de stad is in de eeuwen die volgden vele malen uitgebreid, verfraaid en, in de tweede helft van de twintigste eeuw, grootscheeps gerestaureerd.
>Wie zeshonderd jaar geleden over de Zeedijk richting Amsterdam liep, vond op de plek waar nu nog de steeg genaamd Sint-Olofspoort op de dijk uitkomt de grens van de stad. Want dit straatje liep door de Sint-Olofspoort, een van de drie toegangspoorten die Amsterdam rond 1400 had.
>Op de plek waar de Nieuwendijk afbuigt naar het westen liep rond 1300 de Zeedijk langs het IJ. In 1988 werden hier, tussen de Nieuwendijk en de Prins Hendrikkade, twee bioscopen en een aantal huizen afgebroken voor uitbreiding van Hotel Victoria. Dit maakte archeologisch onderzoek van een oud havenkwartier mogelijk.
>Traditiegetrouw werd bij de doopsgezinden begin november en met Pasen gedoopt. En een bewijs van goed gedrag was dan nooit weg. Zo ook bij de Doopsgezinde Gemeente in Haarlem in november 1859. In dat jaar werd de doop aan een 'dopeling' geweigerd wegens een begane misstap.
>De eerste helft van de twintigste eeuw was de tijd van de verzuiling in Nederland. Elke zuil had zijn eigen instellingen. Als je katholiek was, deed je louter zaken met katholieken en mocht je alleen trouwen met iemand uit een katholiek nest. Een socialist las uitsluitend 'de rooie krant' en was lid van de PvdA en de VARA. Een protestant kocht zijn brood nooit bij een katholieke bakker en voetbalde bij een protestantse vereniging. Toch mocht de ongelovige Hannes van Harskamp de kerk in Oterleek bouwen.
>In het dorpje Noordeinde hebben ze de drie-eenheid - kerk, pastorie (1862) en kosterswoning (1881) - weten te behouden. Tegenwoordig is dat een zeldzaamheid. De Vermaning in Noordeinde is dan ook niet voor niets een rijksmonument. De geschiedenis van de Vermaning is nauw verbonden met de familie Blaauw. Nazaten van deze familie wonen nog altijd in het dorp.
>In Graft is geen kerk te bekennen. Het eeuwenoude raadhuis siert de dorpsstraat en daarnaast is het leeg. Zo lijkt het. De onoplettende voorbijganger loopt of fietst er zo langs. Maar de sporen van de kerk zijn gelukkig behouden gebleven.
>Jan II van Egmont, ook wel Jan met de bellen genoemd, strijdt wat af gedurende zijn leven. Zijn bijnaam krijgt Jan tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten. En de vergroting van de Slotkapel van Egmond is te danken aan een ruzie waar Jan bij betrokken is. Ruim 500 jaar na zijn dood krijgt zijn grafzerk toch een ereplaats in de kapel.
>'De kleurrijke ramen van de Grote Kerk in De Rijp zijn een feest voor het oog, vooral als de zon schijnt. De glorie van de kerk wordt gevormd door de schitterende reeks van 23 gebrandschilderde ramen.' Aldus een greep uit een van de lofzangen op de beglazing. De oorsprong van deze pracht gaat zes eeuwen terug naar slechts één houten kruis.
>Het is louter geluk dat de Ruïnekerk heden ten dage nog te bewonderen is. Sinds de bouw van de huidige kerk in 1450 heeft het gebouw, dat in de middeleeuwen een bedevaartsplaats was, heel wat te verduren gehad. Zo werd de kerk in 1574 in brand gestoken door de Geuzen om te voorkomen dat de Spanjaarden zich er legerden om het Beleg van Alkmaar te hervatten. De stenen van de omgevallen toren werden in 1594 gebruikt om het koor - het deel waar zich het hoofdaltaar bevindt - dicht te metselen. Er kon weer gekerkt worden in dit kleine stukje van het oorspronkelijke gebouw.
>Het 'zwart' in de naam van het stolpkerkje van Zuidschermer wordt regelmatig onjuist uitgelegd. Soms denken passanten dat het Zwarte Kerkje aan haar naam komt vanwege heksenverering of zwarte magie. Of dat het een kerk is met een zware geloofsovertuiging. 'Het zal wel van de zwarte kousenkerk zijn.' Maar de naam heeft een heel andere oorsprong en die begint bij de droogmakerij van de Schermer.
>De eeuwenoude dorpskerk van Sloterdijk, die gewijd was aan Sint Pieter, is gelegen aan de oude Zuider-IJ en Zeedijk en is gebouwd rond 1450. De vroegste vermelding van de kerk dateert uit 1479, toen een nieuw doopvont in gebruik wordt genomen. Het landschap rondom dit prachtige kerkje veranderde door de tijd heen drastisch, maar tot op de dag van vandaag is dit juweeltje nog steeds in gebruik. De Petruskerk is met recht een ‘eiland in de tijd’.
>Al meer dan zeshonderd jaar heeft het heiligdom ’Onze Lieve Vrouw ter Nood’ bij Heiloo een grote aantrekkingskracht op mensen. Jaarlijks komen nog steeds rond de 10.000 mannen, vrouwen, kinderen, katholieken en niet-katholieken, naar deze bijzondere plaats. Het heiligdom is aan Maria toegewijd en velen ervaren haar heilzame aanwezigheid op dit verborgen plekje in Noord-Holland.
>Op 1 mei 1429 mocht een zekere Folkert voor de eerste keer na zijn inwijding als priester de Heilige Mis opdragen. Alle voorbereidingen waren getroffen. Hij had een mooi kazuifel aan en kreeg assistentie van andere priesters. Toch was hij verschrikkelijk zenuwachtig. En dat had een reden.
>‘Eindelijk!’, denkt Jacob van Wassenaer Obdam, sinds 1653 opperbevelhebber van de Nederlandse oorlogsvloot, op 2 juli 1657. Op deze mooie zomerdag wordt er een begin gemaakt met de bouw van een mooi definitief gebedshuis voor Hensbroek. Het dorp heeft al bijna tachtig jaar geen fatsoenlijke kerk meer gekend. Zijn zoon van bijna twaalf jaar mag de eerste steen leggen.
>Eeuwenlang was het doopsgezinden niet toegestaan om hun kerkgebouw aan de openbare weg te bouwen, ondanks dat maar liefst de helft van de inwoners van Middelie uit doopsgezinden bestond. Daarom bouwden zij hun kerken achter op het erf. Tegenwoordig is de vermaning in Middelie goed zichtbaar, maar prachtig verstild gelegen aan het water.
>Etersheim, dat in de zestiende en zeventiende eeuw een grote bloei kende en bijvoorbeeld belangrijker was dan Oosthuizen, bestond waarschijnlijk al vanaf 800. Maar het middeleeuwse Etersheim is door diverse overstromingen in de golven van de Zuiderzee verdwenen, met kerk en al. De inwoners hadden het dorp toen al verlaten en waren binnendijks gaan wonen waar ze eveneens een nieuwe kerk bouwden, zo rond 1730. De stenen van dit oude kerkje gebruikte men aan het eind van de negentiende eeuw voor de fundamenten van de huidige kerk. Deze werd in 1901 voltooid en ingewijd als hervormde kerk.
>De kerk die u voor u ziet, is geen gewone kerk. In plaats van een schare kerkgangers zult u een groep sportende schoolkinderen in de kerk aantreffen. Het had weinig gescheeld of de kerk was ten prooi gevallen aan de slopershamer. Het is zuiver te danken aan de inzet van de Wardenaren dat de kerk nog overeind staat.
>In 1968 werd de laatste dienst in de kerk van Schardam gehouden. Door het sterk afgenomen aantal kerkgangers moest de kerk sluiten. Na een aantal jaren leegstand werd het kerkje in 1973 gekocht door het kunstenaarsechtpaar Wilma en Hans Mantje om er te wonen en te werken. Zij gebruiken het voormalig godshuis nog steeds als woon- en atelierruimte.
>