Soms zijn ze klein, soms juist heel groot. Soms staan ze aan een plein in een drukke stad, soms in het midden van een klein dorpshart. En in uitzonderlijke gevallen beperkt het zich tot een zoldertje. Geen gebouw zo divers als de kerk.
In 2023 werd het honderdjarig bestaan van Hageveld in Heemstede gevierd. In 1923 gingen de poorten open voor de ontvangst van de eerste seminaristen. Wat bezielde jongens om voor deze opleiding te kiezen?
>Twee gebouwen die een prachtig duo vormen: de Hervormde kerk (Duinweg 5) en het oude raadhuis (Duinweg 3) in Schoorl. Beide gebouwen zijn een rijksmonument. De kerk wordt voor het eerst genoemd in 1094. In januari 1784 vond de inwijding van de huidige kerk plaats. Het oude raadhuis, waar ook recht werd gesproken, is gebouwd in 1601. Het deed dienst tot 1901, toen ernaast een groter raadhuis verrees.
>Vanaf de Herenweg beletten bomen en struiken het zicht op nummer 269, maar de inwoners van Egmond aan den Hoef weten dat hier het voormalig Karmelklooster ligt. Die begroeiing staat er niet voor niets, de zusters 'Ongeschoeide Karmelietessen' bleven namelijk altijd binnen de muren van het klooster en hadden haast geen contact met de buitenwereld.
>De aarde als platte schijf – het klinkt als samenzweringstheorie, maar dit idee zit verrassend diep geworteld in de menselijke geschiedenis. Ondanks vroege pogingen van oud-Griekse en middeleeuwse wetenschappers om de bolvorm aan te tonen, heeft het nog honderden jaren geduurd voordat dit inzicht het grote publiek bereikte. Tegenwoordig zien we zelfs weer een opleving van de platte aarde-theorie. Waar komt dit idee vandaan en waar is het op gebaseerd?
>Tegenover de Hervormde kerk staat het voormalige raadhuis van Groet. Het gebouwtje geldt met zijn afmetingen van 6,75 m x 4,25 m als het kleinste raadhuis van Nederland. Via een tussendeur kunnen vanuit het oude raadhuis de Witte Huisjes worden bereikt. Dit deel is in later tijd aangebouwd en diende als armenwoningen voor twee grote gezinnen.
>In de delta van het Oer-IJ, waar de oude Rijn nog in de Noordzee uitmondde, aan de eeuwenoude weg tussen Haarlem en Alkmaar, is Castricum ontstaan. In de eerste helft van de 11e eeuw werd een kerkje gesticht. De kerktoren is in de 15e eeuw toegevoegd, waarna het schip met de toren is verbonden en een nieuw koor is gebouwd in gotische stijl.
>De Dorpskerk in het oude hart van Amstelveen is waarschijnlijk al het vierde kerkgebouw op deze plek. De opeenvolgende godshuizen bepalen hier al acht eeuwen lang het aanzien van het Dorpsplein én het ritme van het leven. Hoewel het huidige gebouw na herbestemming niet meer als kerk in gebruik is, zijn er nog veel oude elementen intact gebleven. Deze vertellen ons over de geschiedenis van ‘Nieuwer-Amstel’, zoals Amstelveen tot 1964 heette.
>Je zou er bijna van gaan blozen: de erotische pelgrimsinsignes uit de late middeleeuwen. Menig archeoloog moet zich achter de oren hebben gekrabd als er een miniatuur vliegende fallus of vulva op stelten uit de modder tevoorschijn kwam. Het is lastig voor te stellen dat deze fantasierijke tinnen speldjes op de kleding werd gedragen van streng gelovige middeleeuwers. Wat betekenen deze profane insignes en hoe werden ze gemaakt?
>Tijdens de jaarwisseling in 1999 waren veel mensen bang voor de ‘millenniumbug’, die wereldwijd voor een crash van alle computersystemen zou zorgen. Duizend jaar eerder vreesde men nog veel grotere gevolgen van de millenniumwisseling. Middeleeuwse christenen dachten dat de Apocalyps nabij was. Velen reisden naar Jeruzalem, om het Laatste Oordeel af te wachten in de Heilige Stad.
>Bijna niemand kent nog de klopjes van Haarlem. De zestiende-eeuwse kloppengemeenschap en hun schuilkerk Sint-Bernardus bestaat al lang niet meer. Toch waren deze ongehuwde katholieke vrouwen in heel Nederland bekend vanwege hun prachtige borduurwerk op kerkelijke gewaden en ander kerkelijk textiel. Stille getuigen van de vele geduldige handen, die bidden door te borduren.
>De vroege geschiedenis van de Gooi- en Vechtstreek is grotendeels in nevelen gehuld, net als die van heel Holland trouwens. Pas met de komst van de Franken en het christendom aan het begin van de achtste eeuw doemen in die nevelen de eerste namen en gegevens op, ook over de gesproken taal. En al die gegevens zijn op een bepaalde manier allemaal te danken aan één man: Liudger (742-809), zoon van Thiadgrim en Liafburg en kleinzoon van onder meer Adelberga en Atto.
>De kathedraal, een oase van rust en bezinning? Voor wie er vandaag de dag een kaarsje brandt misschien wel. Maar een kerkganger van 500 jaar geleden trof vaak een veel levendigere situatie aan. Van zwerfhonden tot spelende kinderen, en soms wel 100 missen op een dag! Kunsthistoricus Wendy Wauters toog onlangs naar het Noord-Hollands Archief om in geuren en kleuren te vertellen over het dagelijks leven in de kathedraal van Antwerpen.
>Versierde huizen, lichtgevende bomen en mooi gedekte tafels: het contrast met normale dagen kan in december niet groter zijn voor mensen zonder dikgevulde portemonnee of erger; zonder dak boven hun hoofd. Dit keer geen Scrooge in de hoofdrol van dit wijze kerstverhaal; maar Lazarus.
>Het Evangeliarium van Egmond is een perkamenten boek uit de 9e eeuw. Het is beroemd omdat je er een afbeelding in vindt van graaf Dirk en gravin Hildegard van 'Holland'. Zij lieten die afbeelding er rond het jaar 975 in zetten. Meer dan 1000 jaar later zijn Dirk en Hildegard de oudste Nederlanders van wie een afbeelding bestaat.
>Volgens de legende spookt het in en rond het dorpje Hoogwoud in West-Friesland. De Friese koning Radboud waart hier rond als de Tientôn-elfrib (tien tenen en elf ribben): een monster met de kop van een snoek met vlijmscherpe tanden. Westfriese kinderen kregen als het donker werd dan ook de waarschuwing: ‘Binnenkomen, anders word je gepakt door de Tientoon en Elfrib!’
>Veel kerkelijke gemeenten hebben in de afgelopen jaren hun historische kerkzegel van zolder gehaald om te gebruiken op brochures, websites en briefpapier. Dat verbindt kerken met hun geschiedenis. Wat Schagen betreft gaat die historie terug tot 1572. Het kerkzegel van de Protestantse Gemeente Schagen vertelt een bijzonder verhaal over de verbinding van kerk en staat in het Noord-Hollandse plaatsje.
>Een begraafplaats die de naam draagt ‘Huis Te Vraag’: dat moet een bijzondere plek zijn. Dat is het ook, daar aan de Schinkel in Amsterdam-West. In het stuk bos aan de Rijnsburgstraat verwacht je geen dodenakker.
>Bij het Rosenstock-Huessy Huis in de Hagestraat in Haarlem ligt het startpunt van een van de drie Nederlandse routes naar het Noord-Spaanse bedevaartsoord Santiago di Compostella.
>In de dood is iedereen gelijk. Op de Oude Begraafplaats van Naarden liggen burgemeesters, muzikanten en erfgooiers dan ook dwars door elkaar heen. De grafmonumenten lopen uiteen van vorstelijke familiekapellen tot simpele houten bordjes. Deze groene omgeving is niet alleen een laatste rustplaats, maar ook een plek van stilte en inkeer voor de inwoners van Naarden en Bussum.
>Kunnen gebeden het verloop van een zeeslag beïnvloeden? Je zou het haast denken als je over dominee Salomon van Til leest. Van Til was predikant Huisduinen in 1673. Vlak voor de kust van Kijkduin, onder Huisduinen, werd in dat jaar slag geleverd tussen de Hollanders en een Engels-Franse vloot.
>