3 min

Het dorpje Uithoorn, mooi gelegen aan de Amstel, groeide in het midden van de vorige eeuw uit tot een kleine stad. Velen die in Amsterdam of op Schiphol hun werk hadden, vonden een woning in de nieuwe wijken van Uithoorn. In de buurt Zijdelwaard verrees een winkelcentrum. En daar vlakbij wilde de kerkvoogdij een hervormde kerk laten bouwen. De keus viel op architect Gerrit Rietveld.

Kerk gebouwd door ongelovige. De enige die kerk die Rietveld heeft ontworpen staat in Uithoorn. Het godshuis dient tegenwoordig als openbare bibliotheek. Op de voorgrond een sierwater. Beeld: Jan Maarten Pekelharing.

Humanist

Dat moet een vergissing zijn, dacht Rietveld. Hij was namelijk niet godsdienstig, maar een humanist. Na gesprekken met kerkvoogden en de predikant nam hij in 1960 de opdracht toch aan. Zijn eerste schetsen legde Rietveld voor aan de stedenbouwkundig adviseur van Uithoorn, prof. Wieger Bruin.

Kerk als halve kubus

En pas na dit overleg met Wieger Bruin tekende Rietveld de kerk in de vorm van een halve kubus, die je nog terugziet in de bibliotheek. De hele constructie is eenvoudig gehouden. Het betonnen frame is opgevuld met metselwerk van speciaal voor de kerk gemaakte witte B2-blokken. Vermoedelijk accepteerde de atheïst Rietveld de opdracht van de kerkvoogdij, omdat het gebouw voor verschillende doeleinden geschikt moest zijn. Vandaar dat je er een toneelzaal, een crèche en een foyer vindt. De kerk moest fungeren als wijkcentrum.

Halve kubus. De Hoeksteen spiegelt zich als een halve kubus in het sierwater. Op de achtergrond de laagbouw van de wijk Zijdelwaard in Uithoorn. Peter Schat is voor het maken van deze foto begin jaren tachtig naar het dak van het toenmalige bejaardenhuis Het Hoge Heem geklommen. Beeld: Peter Schat (Stichting Oud Uithoorn/De Kwakel).

Ongedwongenheid

De kerkzaal bood plaats aan 450 gelovigen, er waren ook plaatsen op de galerij waar het orgel stond. De banken in de kerk waren asymmetrisch neergezet, zodat er een ongedwongen concentratie rond het liturgisch centrum ontstond, zoals het Bouwkundig Weekblad in 1966 schreef. Het hele gebouw, inclusief  toneelzaal, kindercrèche en kosterswoning, bestond volgens het blad uit ‘eenvoudige optimistische ruimten’.

Sobere opzet

Rietveld (1888-1964) heeft zijn ontwerp helaas nooit voltooid gezien, een jaar voor de opening overleed hij. Zijn collega Van Tricht zorgde voor de voltooiing van het bouwwerk en koos de kleuren. In de sobere opzet van het gebouw paste een bescheiden kleurgebruik aan de buitengevel. Alleen bij de entree valt (nog steeds) het blauw op.

Volle kerk. Het was vol tijdens een kerkdienst in september 1976. De kerkbanken hebben inmiddels plaatsgemaakt voor stellingen met boeken. Beeld: Peter Schat (Stichting Oud Uithoorn/De Kwakel).

Spiegelend in sierwater

Ongetwijfeld was Rietveld ingenomen met de plek die voor zijn kerk was bestemd, aan de rand van een sierwater waarin de halve kubus van zijn ontwerp zich spiegelt, zodat de kubus zich als geheel laat zien. De gevels van de kerkzaal strekken zich over 25 meter uit langs het sierwater. De zaal is 13 meter breed. ‘De atheïst Rietveld had zich in de maatvoering van het enige kerkgebouw van zijn hand laten inspireren door bijbelteksten over het nieuwe Jeruzalem’, constateert Peter Schat in De Lange Brug, een uitgave van de Stichting Oud Uithoorn/De Kwakel.

Bibliotheek

Begin 1984 namen de gelovigen afscheid van deze kerk, De Hoeksteen. Hervormden en gereformeerden gingen samen in een andere kerk. Het orgel van De Hoeksteen verhuisde naar Dronten. De enige kerk die Rietveld heeft ontworpen kreeg een andere bestemming. Op de galerij kwamen rijen boeken. Inmiddels zijn er plannen om de bibliotheek in 2016 te verhuizen en wordt gezocht naar een nieuwe bestemming.

Publicatiedatum: 08/07/2011