Soms zijn ze klein, soms juist heel groot. Soms staan ze aan een plein in een drukke stad, soms in het midden van een klein dorpshart. En in uitzonderlijke gevallen beperkt het zich tot een zoldertje. Geen gebouw zo divers als de kerk.
Op de dekplaat van een van de graven naast de Engelmunduskerk in Velsen-Zuid is deze tekst uitgebeiteld: 'In memory of John Shaw, foreman of excavators Amsterdam canal works, born at Sheffield, Yorkshire, England, september 5th 1812, died at Velsen april 10th 1867, aged 54 years'.
>In het hartje van Bennebroek bevindt zich, sinds 1920, het Luciaklooster van de Zusters Franciscanessen. Het gebouw staat er echter al sinds 1896. In dat jaar bouwden de Soeurs du Sacré Coeur (in het Nederlands: de Zusters van het Heilig Hart) er een 'pensionaat'. De pastoor van de Bennebroek had deze 'Soeurs' naar zijn parochie gehaald voor het verzorgen van katholiek lager onderwijs. De hoofdtaak van de Soeurs lag niettemin op een ander terrein. Hun kloosterorde hield zich in de eerste plaats bezig met het opvoeden van meisjes uit de gegoede katholieke burgerstand. Die opvoeding vond plaats binnen de muren van een kostschool. Zo kreeg Bennebroek niet alleen een katholieke dorpsschool, maar ook een Frans-katholieke dameskostschool.
>Wat heeft Bismarck te maken met het voormalig rooms-katholieke ziekenhuis de Mariastichting aan de Kamperlaan? Indirect veel. Bismarck, kanselier van het koninkrijk Pruisen, ontketende in 1871 de zogenaamde 'Kulturkampf', in het Nederlands: 'cultuurstrijd'. Pruisen had in de voorafgaande jaren grote delen van het Duitse rijk aan zich onderworpen. Bismarck wilde de interne eenheid van dit nieuwe rijk versterken. Het doelwit van deze strijd was vooral het katholieke volksdeel. Dit werd ervan verdacht eerder trouw te zijn aan Rome dan aan Berlijn. Nieuwe wetten beperkten de invloed van de katholieke kerk op het openbare leven. Eén slachtoffer daarvan was een franciscaanse zustergemeenschap in het Westfaalse stadje Salzkotten. Die gemeenschap mocht zich niet meer bemoeien met onderwijs en zocht nu een uitwijkplaats voor haar leden. Ze vond die onder andere in Nederland. Na zich eerst in enige andere plaatsen te hebben gevestigd, kwamen de zusters in 1885 ook naar Haarlem. Daar legden ze zich toe op verpleging van zieken.
>De Islam is al geruime tijd, na het christendom, de grootste religie in Nederland. In het straatbeeld is dat niet direct te merken. Kerken zien we er genoeg, maar moskeeën zelden. Pas in de laatste jaren verschijnen er in de Nederlandse steden moskeeën die je door hun architectuur direct als zodanig herkent. Maar meestal vinden we een moskee nog terug in een oud gebouw in al even oude stadswijken. Als je niet kijkt naar het naambordje naast of boven de deur, loop je er voorbij zonder er iets van te merken.
>In een stille, tamelijk smalle straat, de Witte Herenstraat, ligt achter een gietijzeren hek een pleintje. De westelijke grens van dit pleintje wordt gevormd door de voorgevel van de Evangelisch-Lutherse kerk. De Haarlemse predikant, ds. D. Drijver, beschreef in 1925 de ontstaansgeschiedenis van zijn Lutherse gemeente. De eerste zin van zijn artikel zette de toon: "Evenals, op eene enkele uitzondering na in alle plaatsen van de Noordelijke Nederlanden, zijn ook te Haarlem de Lutherschen oorspronkelijk vreemdelingen geweest." En zo was het. De ontstaanskern van de latere lutherse gemeenschap bestond uit een kleine groep Vlaamse vluchtelingen die zich na 1590 in Haarlem vestigden. De verdere groei ervan in de eerste tientallen jaren van de zeventiende eeuw kwam bijna geheel voor rekening van Duitse immigranten. Velen van hen waren uit Duitsland gevlucht voor het geweld van de Dertigjarige Oorlog, een uiterst bloedige godsdienstoorlog die pas in 1648 ten einde kwam. Anderen werden aangetrokken door de veel grotere welvaart in Nederland. De lutherse kerk werd een Duitse migrantengemeenschap die langzaam vernederlandste.
>Iedere grote stad heeft ze of wil ze hebben: een uitzonderlijk gebouw, een beroemde kunstcollectie, een uniek standbeeld of een wereldberoemde geleerde. Een Olympisch kampioen(e) mag natuurlijk ook. Als we de objecten van Haarlemse stedentrots de revue laten passeren, valt op dat ze vaak scheppingen van migranten blijken te zijn. Denkt u maar aan de wereldberoemde portretschilderijen van de Vlaamse vluchteling Frans Hals en aan de Vleeshal, een creatie van de Vlaamse stadsarchitect Lieven de Key. In de Grote of St. Bavokerk bevindt zich nog zo'n wereldberoemde schepping van een migrant. Tussen 1735 en 1738 bouwde de Duitser Christian Müller daar het nieuwe grote orgel. Müller bouwde meer belangrijke orgels, maar het was het Haarlemse dat hem onsterfelijke roem bracht.
>Al meer dan vierhonderd jaar is er elke zondag een Franse preek te horen in de Waalse Kerk op het Begijnhof in Haarlem. De hervormde kerk is in het verleden belangrijk geweest voor twee groepen vluchtelingen die zich in Haarlem vestigden.
>De zeventiende-eeuwse Portugese synagoge aan het Amsterdamse Mr. Visserplein illustreert met zijn imposante verschijning de unieke positie die de joodse inwoners in Amsterdam bezaten. Vergeleken met elders ondervonden ze hier een ongekend grote tolerantie.
>