4 min

De Ruïnekerk in Bergen is een middeleeuws kerkgebouw met een bewogen geschiedenis. Op de plek stond al in 1094 een kapel en in 1450 werd de grote kerk gebouwd. Bergen werd een bedevaartsoord na het Mirakel van Bergen in 1422, waarbij hosties die tijdens een overstroming aanspoelden, door het zeewater zouden zijn veranderd in een bloedkleurige stof. De kerk werd in 1574 deels verwoest door de Geuzen om Spaanse bezetting te voorkomen. Alleen het koor bleef overeind en werd hersteld, zodat er toch gekerkt kon worden.

Door de eeuwen heen heeft de kerk veel meegemaakt: pelgrims schraapten steengruis van de muren als bescherming tegen de pest, in 1799 lieten soldaten van een veldslag kogelgaten achter in de zuidmuur en in de twintigste eeuw werd de kerk gered van sloopplannen voor een parkeergarage. Tegenwoordig is de Ruïnekerk met haar mozaïekvloer, beschilderde gewelven en grafstenen niet alleen een monument vol verhalen, maar ook een herkenbaar en geliefd symbool van Bergen.

De Ruïnekerk in Bergen. Foto: LoKiLeCh, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons.

Verborgen wereld

Niet veel mensen weten echter dat onder de vloer van de kerk een verborgen wereld ligt. Een zeventiende-eeuwse grafkelder, die maar liefst 6 meter lang, 4.60 meter breed en 1.60 meter hoog is en wordt afgedekt door een steen met een gewicht van 2.000 kilo. De grafkelder is niet toegankelijk voor publiek en spreekt daarom zeer tot de verbeelding.

In de zeventiende- en achttiende eeuw zijn hier enkele telgen uit voorname families uit Bergen bijgezet. Telkens als een overledene werd bijgezet, werd het lichaam in een loden kist gelegd, die in een stevige buitenkist van dik eikenhout werd geplaatst, soms voorzien van glazen kijkgat. Zo ontstond onder de kerk een kleine necropolis.

De grafkelder is toegankelijk vanuit de Noorderkapel, maar wordt nooit geopend. Foto: Historische Vereniging Bergen.

Wie zijn er bijgezet?

De heren van Bergen van de familie Studler van Zurck (1641-1707) en de familie Van Nassau-Bergen (1707-1797) en hun echtgenotes, alsmede twee heel jonge kinderen zijn in deze grafkelder bijgezet. Er loopt een rechtstreekse afstammingslijn in vijf generaties van Willem van Oranje (1533-1584), onze Vader des Vaderlands, naar de hier bijgezette Willem Adriaan ll, graaf van Nassau, heer van Bergen (1704-1759).

De zes grafkisten van de familie Van Nassau-Bergen zijn op houten stellingen geplaatst, tussen 1924 en 1958 vervangen door metalen stellingen. Daaronder staan de zes loden grafkisten van de leden van de familie Studler van Zurck, deels op elkaar gestapeld. De grafkisten van de familie Van Nassau-Bergen zijn herkenbaar aan de met koperen nagels op de deksels aangebrachte initialen van de overledenen met de datum van bijzetting.

Wigbold Adriaan van Nassau (1729-1797), zoon van Willem Adriaan II van Nassau-LaLecq, is een van de telgen die in de grafkelder begraven ligt. Collectie Regionaal Archief Alkmaar.

Betredingen van de grafkelder

In 1924 bezoeken de president-kerkvoogd, de burgemeester met echtgenote en een journalist de grafkelder. De journalist doet in een artikel in de Alkmaarsche Courant van 30 mei 1924 verslag van dit bezoek. Hij beschrijft de zes houten kisten op stellingen met de koperen nagels in de deksels, met daaronder de zes loden kisten en wordt zo een belangrijke getuige van dit bezoek.

In 1940 wordt de grafkelder geopend door de kerkvoogden om er de koperen kroonluchters in te verbergen tegen de vorderingen van koperwerk door de Duitse bezetter. Evenzo in 1945 om de kroonluchters er weer uit te halen om ze in de kerkruimte terug te hangen.

Interieur van de grafkelder onder de Ruïnekerk, ca. 1970. Collectie Piet Mooij, Bergen NH, Regionaal Archief Alkmaar.

Huidige situatie

Tijdens de ingrijpende renovatie van het kerkgebouw in 1955-1961 werd de grafkelder geopend, en een aldaar werkende metselaar heeft toen gezien dat er een paar decimeter water in de grafkelder stond. Op 17 december 1958 heeft de restauratiecommissie onderzoek gedaan naar de situatie in de grafkelder. Naar aanleiding van dit onderzoek heeft de president-kerkvoogd aan mr. J. Belonje gevraagd om een advies voor de grafkelder. Na zijn onderzoek op 29 juni 1959 adviseerde hij de grafkelder op te ruimen, overtollig zand te verwijderen en verder alles zo te laten als het was.

Verwacht mag worden dat de omkistingen nagenoeg helemaal uiteengevallen zijn. Dankzij de loden binnenkisten zullen de beenderen per overledene nog bij elkaar liggen. Dat is dan een uitdrukking van het respect dat de overledenen toekomt.

Reconstructie van de grafkelder. Beeld: Historische Vereniging Bergen.

Tekst: Ruud Holstvoogd, Stichting Instandhouding Ruïnekerk Bergen.
Geredigeerd door de redactie van Oneindig Noord-Holland.

Dit artikel is eerder verschenen in de vorm van een brochure over de grafkelder, uitgegeven in het kader van het themanummer ‘Begraven in Bergen’ van de Historische Vereniging Bergen.

Publicatiedatum: 23/06/2025