Wat is typisch Noord-Hollands? Stel deze vraag aan een willekeurige toerist en die zal ongetwijfeld klompen, molens, tulpen en kaas noemen. Maar wat de mensen in een streek écht bindt, zijn de tradities. Plaatselijke gebruiken en feesten, klederdracht en dialect. Deze vormen het immaterieel erfgoed van de provincie. Ga mee op reis langs de tradities van Noord-Holland.
‘Kermis, kermis moet er zijn, of wij slaan alles kort en klein’ schreeuwden protesterende kermissympathisanten in 1876. Op de Amsterdamse straten was er een waar kermisoproer gaande. Het oproer was het gevolg van het besluit van de gemeente de kermis af te schaffen.
>In de jaren zestig begon het allemaal. Zwaag raakte besmet met het carnavalsvirus. De Jongeren Beweging (J.B.) was al een aantal jaren bezig geweest met het organiseren van de vooravond van de Vasten en een carnavalsbal. Natuurlijk was er toen al de Raad van Elf en een Prins aanwezig.
>Je weet dat de feestdagen echt ten einde lopen wanneer Driekoningen eraan komt. De wijzen reizen per kameel vanuit het Verre Oosten en reiken zelfs tot in Noord-Holland. Maar wie viert het eigenlijk nog? De tradities rondom deze christelijke feestdag lijken in rap tempo te verdwijnen.
>Wie kent hem niet? Het begon allemaal 280 jaar na Christus. In Myra, een plaats in Turkije, riep een stem in de nacht: "De eerste die morgenochtend de kerk binnen komt, wordt de nieuwe bisschop van Myra." De toen twintigjarige Nicolaas liep de volgende ochtend als eerste de kerk binnen. Zo geschiedde dat hij, nu Sint-Nicolaas, de nieuwe bisschop van Myra werd. De bijzonder gulle bisschop stierf op 6 december 342 en in de eeuwen die volgden, ontstonden allerlei legendes rond zijn persoon. Sint-Nicolaas werd heilig verklaard vanwege zijn goede daden en op de avond van vijf december vieren we dat nog steeds. Het stoffelijk overschot van de bisschop van Myra werd in 1087 naar Italië overgebracht. De goedheiligman rust nog steeds in Bari, in de Basilica di San Nicola. Hij was de beschermheilige van zee- en kooplieden, gevangenen, bakkers, huwbare maagden en kinderen.
>Tijdens de Tweede Wereldoorlog ging het Sinterklaasfeest vaak gewoon door. Thuis werden er gedichten gemaakt, de Verkadefabriek in Zaandam maakte letters van taaitaai bij gebrek aan chocolade en vliegtuigfabrikant Fokker gaf zijn werknemers een Sinterklaascadeautje voor de kinderen.
>Kerst rond de kerstboom is een relatief jonge traditie. Duitse immigranten brachten haar anderhalve eeuw geleden mee naar Amsterdam. De feestelijke gewoonte werd door ambitieuze dominees aangewakkerd en populair gemaakt door slimme middenstanders.
>In 1931 begon de bouw van Slootdorp, het eerste dorp in de pas aangelegde Wieringermeerpolder. De lagere school 'voor alle gezindten' had net een maand eerder haar deuren geopend: 1 november 1931. Het Sinterklaasfeest werd gevierd met alle 30 kinderen van dit nieuwe dorp, leerlingen én hun jongere broertjes en zusjes.
>Sinterklaas komt op 5 december overal, behalve in Koedijk. Pas op Oudejaarsavond vierden de Koedijkers hun eigen pakjesavond; het Gouden Engelfeest. Zo ging het steevast in de vroegere jaren.
>Wij weten nog steeds niet wat de Friezen in de prehistorie hebben gedacht of waarin ze geloofden; bestond er voor hen een ‘hiernamaals’ of was er slechts dit leven nu? Geloofden zij in goden of in krachten van de natuur? Zoals de archeologen Linda Therkorn en Arjen Bosman hebben aangetoond, was het voor de Friezen belangrijk om rituele vormen te geven aan de inrichting van de natuurlijke omgeving bij hun woonplaatsen.
>Aan de populariteit van de goedheiligman lijkt geen einde te komen. Nog steeds lopen zijn fans massaal uit om hem te verwelkomen. Dat was vroeger zo en dat is onveranderd gebleven. Op de hedendaagse jeugd heeft hij de vitale bisschop de aantrekkingskracht van een popartiest. Dat is niet verwonderlijk, want de grijsaard uit Spanje heeft de gewoonte om op zijn verjaardag flink uit te pakken. Wie die gulle gever zou negeren, moet wel gek zijn.
>Sint Maarten, luilak en pinksterdrie zijn tradities die in de Zaanstreek onder vuur liggen. Het aantal kinderen dat met Sint Maarten er met lampion op uit trekt om langs de deuren al zingend snoep en ander lekkers op te halen, wordt kleiner en kleiner. Gratis snoep is niet langer de grote drijfveer. Niet echt verwonderlijk, want drop, chips en koek zijn tegenwoordig in nagenoeg ieder huishouden ruim voorradig. Dat lag vroeger anders.
>Nu het Engels steeds meer de positie van wereldtaal begint in te nemen, is het moeilijk voor te stellen dat eens hetzelfde werd verwacht van het Esperanto, een door de Poolse oogarts Ludovic L. Zamenhof (1859-1917) ontworpen taal. Vooal in de eerste helft van de twintigste eeuw was Esperanto populair, ook in Noord-Holland. Er werden tal van Esperanto-verenigingen opgericht.
>Noord-Holland heeft geen officieel erkende streektaal, zoals het Fries of Limburgs, maar kent wel een tiental dialecten. De dialecten zijn weer onder te verdelen in dorpstalen en streektalen.
>Buurtdialecten verdwenen in de loop van de twintigste eeuw en het overgebleven stadsdialect werd nationale folkore. Minder vaak gebruikt, maar nog wel een element in de moderne taal van het schoolplein. Dat alles zien we in dit slotverhaal van een korte serie (zie gerelateerde verhalen) over het Amsterdams door de eeuwen heen.
>Gappen, geintje, schlemiel, mesjokke. Als dat geen algemeen-plat-Amsterdams is. Om preciezer te zijn, het is Jodenhoeks. Die Mokumse spreektaal is hier al eeuwen ingeburgerd. Maar waar komen die woorden en uitdrukkingen toch vandaan?
>Het aantal geboren Amsterdammers in de stad daalt en het opleidingsniveau stijgt. Het plat Amsterdams wordt daardoor steeds minder gesproken. Maar iedereen herkent het nog, al is het maar van het Jordaanfestival of een lied van André Hazes. Het volkse Amsterdams heeft niet altijd zo geklonken, vele invloeden van buiten gaven de stadstaal vorm. Zo was de invloed van immigranten uit de Zuidelijke Nederlanden en uit de Duitse gebieden in de zeventiende eeuw aanzienlijk.
>Hoe bouw je aan een gemeenschap waarvan de leden uit alle windstreken van het land komen? Friezen, Zeeuwen en Limburgers werden in de nieuw ingerichte Wieringermeer elkaars buren. Verschillen in taal, afkomst en gebruiken moesten plaatsmaken voor een gezamenlijk poldergevoel.
>Geertje van Eerden-Kroon (1928-2009), een geboren en getogen Wieringse is opgegroeid in de Elftstraat in Hippolytushoef. Zij heeft enkele herinneringen aan haar jeugd opgeschreven in het Wieringer dialect en bij een bijzondere gelegenheid voorgedragen. De Elftstraat en omgeving heette vroeger in de volksmond de 'Poepenbuurt'. Alles wat op Wieringen gebeurde en leefde lag Geertje nauw aan het hart.
>Op Wieringen kende men, voor de oprichting van de Rouwkoetsvereniging Westerland rond 1920, de burenplicht. Hoe sober ook, het medeleven van de eilandbewoners bij teraardebestellingen was door de eeuwen heen een ontroerend schouwspel. Het waren allen rouwdragenden: de buurman, die met zijn boerenwagen en paard het lijk vervoerde en de buren die achter de wagen liepen. Zo volbrachten zij hun 'burenplicht' en bewezen hem of haar, die ze van nabij hadden gekend, diep bedroefd de laatste eer.
>De eerste keer dat Nederland op 4 mei stilstond bij de Tweede Wereldoorlog was in 1946 – in 2016 dus zeventig jaar geleden. Dat gebeurde in het Olympisch Stadion, waar ook dit jaar weer een herdenking is. Bijna niemand weet eigenlijk nog dat deze nationale traditie in het Olympisch Stadion is begonnen. Oude filmbeelden staan hier.
>