Tradities

Wat is typisch Noord-Hollands? Stel deze vraag aan een willekeurige toerist en die zal ongetwijfeld klompen, molens, tulpen en kaas noemen. Maar wat de mensen in een streek écht bindt, zijn de tradities. Plaatselijke gebruiken en feesten, klederdracht en dialect. Deze vormen het immaterieel erfgoed van de provincie. Ga mee op reis langs de tradities van Noord-Holland.

Verhalen

Sint Jansprocessie, Laren

Op de zondag die het dichtst bij 24 juni ligt, de naamdag van Johannes de Doper, wordt in Laren de Sint Jansprocessie gelopen. In oude, gemythologiseerde verhalen uit de negentiende eeuw werd ook wel gesproken van het zonnewendefeest. Een andere mythe is dat de tocht terug te voeren zou zijn op Willibrord die de Batavieren rond de omgeving van Laren versloeg. De processieroute loopt van de Sint Jansbasiliek naar het Sint Janskerkhof. Op de route zijn speciaal voor deze dag bogen en poorten geplaatst, die voorzien zijn van contemplatieve Bijbelteksten. Na de liturgische dienst keert de processie terug naar de basiliek. De route voerde door de velden van de Engh. Op foto’s en schilderstukken van toen is goed het verschil te zien met de huidige situatie. Door bebouwing en de verbreding van de snelweg A1, is de route nu minder landelijk dan voorheen.

4 min

De Koningssloep: de ‘gouden koets te water’

Een sierlijke sloep van ruim zeventien meter lang, rijkversierd met goud en gemaakt van eikenhout en teakhout. Deze majestueuze Koningssloep werd tussen 1816 en 1818 voor Willem I gebouwd en is daarna nog 24 keer bij verschillende gelegenheden gebruikt; exclusief voor feestelijke gebeurtenissen in gezelschap van het Koninklijk Huis. De elegante sloep was zeer representatief voor de ontvangst van buitenlandse gasten, zoals de sjah van Perzië (1889) en koning Haakon van Noorwegen (1954). Als koningin Wilhelmina een tewaterlating verrichtte, dan liet ze zich per Koningssloep naar de werf vervoeren.

1 min

Kerst in museum Singer Laren

De foyer van Singer Laren is elk jaar in de tweede helft van december helemaal in kerstsferen gehuld. Met boom en lichtjes en veel kleur, rond de majestueuze schouw. Honderd jaar geleden was de foyer de woonkamer van Anna en William Singer. Maar hoe zag hun kerst er eigenlijk uit? Met een diner, een kerstboom en Santa Claus, misschien?

2 min

Ouwe Sunderklaas: een echt Texels feest

Op Texel wordt op 12 december Oude Sinterklaas gevierd of, zoals het de laatste decennia in goed Tessels dialect wordt genoemd ‘Ouwe Sunderklaas’. In alle dorpen gaat men verkleed de straat op, om gebeurtenissen uit het afgelopen jaar op de hak te nemen. Wie dat het beste doet, kan rekenen op een prijs. Na dit zogeheten ‘speulen’ barst een drinkgelag los, dat tot de volgende morgen kan duren.

2 min

Dikkevretsavond

Zo komen we de donkere wintermaanden wel door! De oude man op de afbeelding hieronder heeft niets te klagen. Hij zit lekker warm bij het vuur en naast hem staat een fraai gedekte tafel. Op de achtergrond zijn schaatsende en kolvende figuren te zien. Kolven is een traditioneel Hollands spel waarbij men met een soort houten golfclub een bal tegen een paal moet slaan. Kortom, dit maandbordje voor de maand december toont precies wat men doorgaans graag doet in die koude wintermaand: lekker genieten en plezier maken.

1 min

Een keer per jaar eens écht uit de band springen!

‘Kermis, kermis moet er zijn, of wij slaan alles kort en klein’ schreeuwden protesterende kermissympathisanten in 1876. Op de Amsterdamse straten was er een waar kermisoproer gaande. Het oproer was het gevolg van het besluit van de gemeente de kermis af te schaffen.

9 min

De geschiedenis van carnavalsvereniging Het Masker

In de jaren zestig begon het allemaal. Zwaag raakte besmet met het carnavalsvirus. De Jongeren Beweging (J.B.) was al een aantal jaren bezig geweest met het organiseren van de vooravond van de Vasten en een carnavalsbal. Natuurlijk was er toen al de Raad van Elf en een Prins aanwezig.

3 min

De Driekoningen gaan aan ons voorbij

Je weet dat de feestdagen echt ten einde lopen wanneer Driekoningen eraan komt. De wijzen reizen per kameel vanuit het Verre Oosten en reiken zelfs tot in Noord-Holland. Maar wie viert het eigenlijk nog? De tradities rondom deze christelijke feestdag lijken in rap tempo te verdwijnen.

2 min

Sinterklaas: gulle bisschop, beschermheilige en kindervriend

Wie kent hem niet? Het begon allemaal 280 jaar na Christus. In Myra, een plaats in Turkije, riep een stem in de nacht: “De eerste die morgenochtend de kerk binnen komt, wordt de nieuwe bisschop van Myra.” De toen twintigjarige Nicolaas liep de volgende ochtend als eerste de kerk binnen. Zo geschiedde dat hij, nu Sint-Nicolaas, de nieuwe bisschop van Myra werd. De bijzonder gulle bisschop stierf op 6 december 342 en in de eeuwen die volgden, ontstonden allerlei legendes rond zijn persoon. Sint-Nicolaas werd heilig verklaard vanwege zijn goede daden en op de avond van vijf december vieren we dat nog steeds. Het stoffelijk overschot van de bisschop van Myra werd in 1087 naar Italië overgebracht. De goedheiligman rust nog steeds in Bari, in de Basilica di San Nicola. Hij was de beschermheilige van zee- en kooplieden, gevangenen, bakkers, huwbare maagden en kinderen.

3 min

Sinterklaasfeest in oorlogstijd

Tijdens de Tweede Wereldoorlog ging het Sinterklaasfeest vaak gewoon door. Thuis werden er gedichten gemaakt, de Verkadefabriek in Zaandam maakte letters van taaitaai bij gebrek aan chocolade en vliegtuigfabrikant Fokker gaf zijn werknemers een Sinterklaascadeautje voor de kinderen.

1 min

De eerste Amsterdamse kerstboom was Duits

Kerst rond de kerstboom is een relatief jonge traditie. Duitse immigranten brachten haar anderhalve eeuw geleden mee naar Amsterdam. De feestelijke gewoonte werd door ambitieuze dominees aangewakkerd en populair gemaakt door slimme middenstanders.

3 min

Eerste Sinterklaasviering op de Wieringermeerschool in Slootdorp

In 1931 begon de bouw van Slootdorp, het eerste dorp in de pas aangelegde Wieringermeerpolder. De lagere school ‘voor alle gezindten’ had net een maand eerder haar deuren geopend: 1 november 1931. Het Sinterklaasfeest werd gevierd met alle 30 kinderen van dit nieuwe dorp, leerlingen én hun jongere broertjes en zusjes.

1 min

Sinterklaas komt altijd te laat in Koedijk

Sinterklaas komt op 5 december overal, behalve in Koedijk. Pas op Oudejaarsavond vierden de Koedijkers hun eigen pakjesavond; het Gouden Engelfeest. Zo ging het steevast in de vroegere jaren.

2 min

Rituele gewoonten van de Friezen in Noord-Holland

Wij weten nog steeds niet wat de Friezen in de prehistorie hebben gedacht of waarin ze geloofden; bestond er voor hen een ‘hiernamaals’ of was er slechts dit leven nu? Geloofden zij in goden of in krachten van de natuur? Zoals de archeologen Linda Therkorn en Arjen Bosman hebben aangetoond, was het voor de Friezen belangrijk om rituele vormen te geven aan de inrichting van de natuurlijke omgeving bij hun woonplaatsen.

3 min

Vitale bisschop heeft aureool van een popidool

Aan de populariteit van de goedheiligman lijkt geen einde te komen. Nog steeds lopen zijn fans massaal uit om hem te verwelkomen. Dat was vroeger zo en dat is onveranderd gebleven. Op de hedendaagse jeugd heeft hij de vitale bisschop de aantrekkingskracht van een popartiest. Dat is niet verwonderlijk, want de grijsaard uit Spanje heeft de gewoonte om op zijn verjaardag flink uit te pakken. Wie die gulle gever zou negeren, moet wel gek zijn.

3 min

Verdwijnt Sint Maarten uit het straatbeeld?

Sint Maarten, luilak en pinksterdrie zijn tradities die in de Zaanstreek onder vuur liggen. Het aantal kinderen dat met Sint Maarten er met lampion op uit trekt om langs de deuren al zingend snoep en ander lekkers op te halen, wordt kleiner en kleiner. Gratis snoep is niet langer de grote drijfveer. Niet echt verwonderlijk, want drop, chips en koek zijn tegenwoordig in nagenoeg ieder huishouden ruim voorradig. Dat lag vroeger anders.

3 min

’11 november is de dag, dat mijn lichtje branden mag’

Sint Maarten is voor veel kinderen een van de hoogtepunten van het jaar. Er worden lampionnen geknutseld, pompoenen uitgehold en liedjes ingestudeerd. Toch wordt er tegenwoordig nog maar weinig aandacht besteed aan de oorsprong van het feest. Want waarom zingen we eigenlijk liedjes over ene Sint Maarten? En waar komt het volkse karakter van het feest vandaan?

3 min

Het Esperanto in Noord-Holland-Noord

Nu het Engels steeds meer de positie van wereldtaal begint in te nemen, is het moeilijk voor te stellen dat eens hetzelfde werd verwacht van het Esperanto, een door de Poolse oogarts Ludovic L. Zamenhof (1859-1917) ontworpen taal. Vooal in de eerste helft van de twintigste eeuw was Esperanto populair, ook in Noord-Holland. Er werden tal van Esperanto-verenigingen opgericht.

4 min

Dialecten van Noord-Holland

Noord-Holland heeft geen officieel erkende streektaal, zoals het Fries of Limburgs, maar kent wel een tiental dialecten. De dialecten zijn weer onder te verdelen in dorpstalen en streektalen.

4 min

Ons stadsdialect in de laatste eeuw

Buurtdialecten verdwenen in de loop van de twintigste eeuw en het overgebleven stadsdialect werd nationale folkore. Minder vaak gebruikt, maar nog wel een element in de moderne taal van het schoolplein. Dat alles zien we in dit slotverhaal van een korte serie (zie gerelateerde verhalen) over het Amsterdams door de eeuwen heen.

3 min