3 min

Kussensloop

Tijden veranderen. Tradities brokkelen af. Werd in vroeger tijden Sint Maarten in de Zaanstreek grootser gevierd dan tegenwoordig? Een duik in oude krantenarchieven leert dat het inderdaad het geval was. Zo staat in een krantenverslag van 1949 te lezen dat er na de bevrijding nog nimmer zo’n druk Sint Maartenfeest was gevierd als op 11 november 1949. ‘Kikkerbillen die niet geven willen’ waren er toen weinig. Honderden en nog eens honderden kinderen trokken langs de straten om bij winkeliers en particulieren te zingen. Met gulle hand werden lekkernijen in de zak of kussensloop gedeponeerd die om de hals van de zangertjes hing.

De etenswaar die werd uitgedeeld, was rijk gesorteerd en varieerde van stukjes worst, biscuitjes en speculaasjes tot drop, zuurtjes, appels, pepernoten, toffees en stukjes chocolade. Kortom: alles wat eetbaar was werd dankbaar door de jeugd geaccepteerd. Dat al die zoetigheden en hartigheden bij elkaar een ongebruikelijke samengeklonterde mix vormde, was geen bezwaar. Dat werd eenmaal thuis toch op de tafel keurig gesorteerd naar smaak, kleur en productgroep.

Sint Maarten viering in Zaandam, 1938. Bron: Dagblad De Zaandammer.

Ballonnen

Dat de jeugd in 1949 braaf, gehoorzaam en oppassend zou zijn, blijkt niet te kloppen. Zo werden in een winkelfiliaal van wasserij Haak in de Botenmakersstraat luchtballonnen aan de feestgangers uitgedeeld. En dat was toentertijd iets heel  bijzonders. Als een lopend vuurtjes ging de mare van deze uitzonderlijke gave door de stad, zodat binnen de kortst mogelijke tijd de winkel belegerd werd. In de strijd sneuvelden talloze lampions. Toen in het gedrang een zijwinkelraam werd ingedrukt, werd de politie te hulp geroepen. Twee agenten hadden de handen vol om de toeloop te regelen.

Sint Maarten viering in Velserbroek, ca. 1990. Collectie Kennemerland, Noord-Hollands Archief.

Huisvlijt

Niet alleen in Zaandam ging de jeugd massaal de straat op, ook in de andere Zaangemeenten was het druk op straat. Vaak kwamen de initiatieven van  buurtverenigingen, die in de naoorlogse jaren als paddenstoelen uit de lucht waren geschoten. Veel van de lampions waren fraaie stukjes huisvlijt, bestaande uit sigarenkistjes met daarin een brandende kaars. Die kistjes waren met behulp van een figuurzaag voorzien van licht doorlatende figuren en voorstellingen.

Sint Maarten in Wormerveer, Oranjestraat, 1953.

Herfstfeest

Het feest van Sint Maarten heeft vele gezichten. Het wordt (en werd) voornamelijk gevierd in Noord-Holland, in het bijzonder in de Zaanstreek en West-Friesland, op Wieringen en in Alkmaar en omstreken. Het Sint Maartensfeest heeft zijn wortels in een oud Germaans herfstfeest waarin dankoffers voor de oogst aan Wodan werden gebracht. Dat ging gepaard met fakkels en grote offervuren.

De katholieke kerk heeft de heidense viering voorzien van een christelijke inhoud door Wodan te vervangen door Martinus, bisschop van Tours (316-397). Volgens de legende heeft Martinus, de latere Sint Maarten, in Amiens zijn mantel gedeeld met een bedelaar. In sommige streken maakte Sint Maarten op 11 november zijn opwachting op een wit paard. Door de wonderlijke mengeling van Germaanse en katholieke elementen had in vroeger tijden de viering van Sint Maarten soms veel weg van een combinatie van zowel luilak als sinterklaas.

De viering van het Sint Maartenfeest kent een wonderlijke evolutie: van een woest Germaans offerfeest tot een kindergebeuren met lampionnetjes. Daarbij maakten de fakkels en vuren plaats voor uitgeholde rapen, slikwortel of suikerbiet waarin een vetkaars was geplaatst. Daarna kwamen de sigarenkistjes, de papieren lampions met kaarsen. De kaarsjes maakten weer plaats voor lampjes met een batterij als krachtbron.

Langs de deuren met lampions tijdens Sint Maarten Viering in Krommenie, 1964.

Plaatsnamen

De naam Sint Maarten komt voor in zowel kerken als plaatsnamen. Een aantal bekende kerken zijn de Sint-Maartenkerk in Utrecht, gesticht in 696 en de Martinitoren in Groningen. Als plaatsnaam komt het terug in Sint Maarten en Sint Maartensvlotbrug in Noord-Holland, Maartensdijk in Utrecht, Simt Maartensdijk op het Zeeuwse eiland Tholen en natuurlijk het Caribische eiland Sint Maarten.

Publicatiedatum: 07/11/2011