3 min

Sint Maarten, van volksheld tot volksfeest

Op 11 november trekken in heel Noord-Holland groepen kinderen langs de deuren met gekleurde lampionnen en op school geleerde liedjes. Na een uit volle borst gezongen ’Elf november is de dag’ of verlegen gefluisterd ‘Sinte sinte maarten’ krijgen de kinderen wat lekkers toegestopt en trekken naar de volgende deur. Het feest is voor veel kinderen een van de hoogtepunten van het jaar; snoepjes verzamelen en lekker laat opblijven!

Sint Maarten in Haarlem, 1980. Collectie Noord-Hollands Archief.

Sint Maarten en de bedelaar

De heilige Martinus of Sint Maarten leefde in de vierde eeuw na Christus. Hij bekleedde een hoge functie in het leger trok daarmee door Frankrijk. Het verhaal gaat dat hij op een nacht voor de poorten van Amiens een arme bedelaar zag. Deze vroeg hem om een aalmoes, maar Maarten had niets bij zich om de man te geven. Toen scheurde hij zijn mantel in tweeën en gaf de helft aan de bedelaar, zodat deze het in ieder geval warm zou hebben tijdens de koude nacht. Die avond zou Maarten een droom hebben gekregen waarin Christus aan hem verscheen. Hierna liet hij zich dopen en koos voor een sober leven. Hij stierf op 11 november 397.

Over het leven van Sint Maarten werd in de middeleeuwen veel verteld en geschreven. Men begon in die tijd ook zijn sterfdag te vieren met een processie, waarbij het gewoon was aan het eind iets te geven aan de arme kinderen. De dag viel precies in de periode waarin de boeren hun oogst van de afgelopen zomer klaarmaakten voor de winter. Kinderen werden er in het kader van het feest vaak op uitgestuurd met bedelzakjes die vervolgens door de boeren werden gevuld met noten of fruit. Het feest verspreidde zich vanuit Frankrijk door heel Europa en werd ook in Nederland al vroeg gevierd. Ook werd Sint Maarten de beschermheilige van de steden Utrecht en Groningen.

Sint Maarten trekt door de Haarlemse straten, eromheen kinderen met lampionnen, 1953. Collectie Noord-Hollands Archief.

Lampionnen en vuren

Sint Maarten bleef jarenlang een feestdag voor arme kinderen, die door de rijkeren werden toegestopt met lekkers. Aan het begin van de twintigste eeuw was het voor kinderen van rijkere gezinnen ‘not done’ om zelf mee te lopen in een Sint-Maarten optocht. In de jaren ’30 veranderde dit. 11 november viel samen met Wapenstilstanddag, de dag waarop het einde van de Eerste Wereldoorlog werd herdacht. Sint Maarten kreeg hier door meer het karakter van een vredesfeest, en men begon optochten te houden met ‘vredeslichtjes’. Uiteindelijk zou de associatie met de Eerste Wereldoorlog verdwijnen, maar het feest werd wel iets voor het hele volk.

In de jaren na de oorlog zorgde de verzuiling ervoor dat het feest door veel katholieke jongenverenigingen een nieuw leven in werd geblazen. Er werden optochten en georganiseerd en grote Sint-Maarten vuren gemaakt. Nog steeds werd het feest vaak gebruikt om stil te staan bij de armere kinderen; de optochten eindigden vaak bij kinderziekenhuizen of weeshuizen.

Sint Maarten in Haarlem, 1984. Collectie Noord-Hollands Archief.

Iedereen doet mee

De laatste decennia zien we nog steeds de lichtjes terug in de lampionnen, en ook worden er in verschillende steden nog optochten gehouden. Deze gaan echter vaak niet meer om het uitdelen van snoep aan arme kinderen, maar juist alle kinderen kunnen er aan mee doen. Zo komt toch het vredeselement nog een beetje terug in het feest; welke religie of afkomst een kind ook heeft, met Sint Maarten mag iedereen meelopen.

Publicatiedatum: 06/11/2011