3 min

Cultusplaats Velserbroekpolder

We kunnen slechts raden naar de betekenis van de vele uitingen van hun rituele handelen die met de natuurlijke omgeving te maken hadden. We laten enkele ervan de revue passeren, te beginnen bij de cultusplaats in de Velserbroekpolder. Daar bevond zich een klein duin met een lage plek met water ernaast. Tussen 2.000 en 1.800 v Chr. werden hier al brandoffers gebracht, maar in de vroege ijzertijd zien we dat in het water hout wordt neergelegd in twee richtingen. Wat later worden er takkenbossen van de jeneverbes in enorm lange rijen (45 meter!), ook weer als twee assen vastgeprikt in de bodem. Toen het meertje begon te verlanden, werd er een soort brede dam met diepe sloten ernaast doorheen gelegd in zuidwest/noordoostelijke richting; deze dam was meer dan 100 meter lang en acht meter breed. Aan het eind van de dam stonden drie grote houten palen in de bodem en op deze plek werden offers gebracht in de vorm van dierschedels en aardewerk, maar ook (kostbare) metalen voorwerpen.

Gouden sieraden uit de bronstijd. Grafvondst Velserbroekpolder.

Heilige plaats blijft lang in gebruik

Toen dit monument door zand en veen aan het oog was onttrokken werd er opnieuw een soort looppad door het meertje aangelegd; een slingerend pad van ruim een meter breed, opgesloten tussen twee aarden walletjes en gemaakt van blinkend wit zand. Deze ‘slang’ zou vanuit de lucht gezien een heel opmerkelijke verschijning zijn geweest. Met zijn ruim 120 meter lengte en witte uiterlijk moeten we dan direct denken aan de grote afbeeldingen op heuvels in Engeland, zoals bij Uffington en Wilmington.

Het Oer-IJ ooit de grens tussen Friezen en hun buren?

In Engeland is inmiddels aangetoond dat heilige plaatsen vaak werden aangelegd op de grens van twee stamgebieden, maar water op zich is al een reden voor rituelen. Iets verder naar het noorden, in de Beverwijkse Broekpolder werden vele plaatsen blootgelegd waar duidelijk sprake was van gemarkeerde lijnen en punten die van de vaste grond het water in liepen en van offers van velerlei aard die in het moeras werden gegooid of gelegd. De oriëntatie van de lijnen kan hier in verband worden gebracht met de opkomst en ondergang van sterrenconstellaties die voor de Friezen een rituele dan wel kalenderfunctie vervulden. Ook hier bevindt zich een meertje waarin veel offerandes zijn gevonden, maar steeds weer de lijnen van houten palen en greppels die eeuwenlang werden onderhouden. De oudste sporen zijn hier eveneens uit de bronstijd, maar de jongste offerandes gaan door tot ver in de middeleeuwen en soms nog tot in de nieuwe tijd!

Geestmerambacht

In het noordelijk deel van het recreatiegebied Geestmerambacht werden eveneens buitengewoon lange aangelegde lijnen aangetroffen in de vorm van volledig met paaltjes beschoeide sloten. Op zich niets bijzonders nu, maar uniek omdat ze uit de Romeinse tijd dateren! Behalve de lijnelementen zijn hier ook kuilen gevonden met een mogelijk rituele inhoud.

Schagen

Bij Schagen zijn zeer vele kuilen, greppels en sloten uit de late ijzertijd en de Romeinse tijd gevonden. Deze bevatten meestal aardewerk en dierbotten, maar er zijn ook kuilen met bijzondere vondsten aangetroffen. De meeste van deze sporen kunnen worden gerelateerd aan de drie seizoenen die de Friezen kenden en deze seizoenen werden aangekondigd door de opkomst van een bepaald sterrenbeeld.

Gevolgen

Nu we weten dat dergelijke grote landschapselementen bestaan buiten de eigenlijke woonplaats, zal dat niet alleen de aanpak van archeologisch mogelijk interessante terreinen veranderen, maar zeker ook de kennis over onze prehistorische voorouders vergroten.

Tekst: Frans Diederik

Publicatiedatum: 15/11/2011