Wat is typisch Noord-Hollands? Stel deze vraag aan een willekeurige toerist en die zal ongetwijfeld klompen, molens, tulpen en kaas noemen. Maar wat de mensen in een streek écht bindt, zijn de tradities. Plaatselijke gebruiken en feesten, klederdracht en dialect. Deze vormen het immaterieel erfgoed van de provincie. Ga mee op reis langs de tradities van Noord-Holland.
Jaarlijks wordt de kerstboom door velen van ons neergezet en opgetuigd om het huis in kerstsfeer te brengen. Hoewel het lijkt alsof de kerstboom al eeuwenlang hoort bij de christelijke kerstviering, bestaan er theorieën dat de kerstboomtraditie respectievelijk jong is of dat de boom een heidense oorsprong heeft. Tijd voor meer duidelijkheid: waar komt de traditie vandaan? En waarom hangen we eigenlijk kerstballen en lichtjes in de boom?
>"Zie ginds komt de stoomboot, uit Spanje weer aan. Hij brengt ons Sint Niklaas, ik zie hem reeds staan!" Al meer dan honderd jaar zingen we deze regels luidkeels mee wanneer Sinterklaas half november een pittoreske haven in Nederland komt binnenvaren. Het is één van de meest toonaangevende sinterklaasliedjes en werd geschreven door de Amsterdamse schrijver, onderwijzer en humorist, Jan Schenkman. Het aanvankelijke versje werd door Schenkman geïntroduceerd in het eerste Sinterklaasboek, gevuld met fraaie handgekleurde litho's en vrolijke anekdotes op rijm, uitgegeven in 1850 door Gerrit Theodoor Bom.
>Het lijkt erop dat het zoete Sint Maarten een concurrent heeft gekregen. Een kleine twee weken vóór kinderen met hun zelfgemaakte lampionnen langs de deuren gaan en een liedje zingen om snoep te halen, worden steeds vaker de verkleedkleren uit de kast getrokken voor Halloween. Het griezelfeest is lang niet zo groot als in Noord-Amerika maar wordt wel met veel enthousiasme, onder andere van bedrijven, omarmd. Sommigen noemen het feest een symptoom van de amerikanisering van Nederland. Maar waar komt dit feest eigenlijk vandaan?
>Als je de Enkhuizer Almanak openslaat vind je al snel 'deskundige raadgevingen en wetenswaardigheden die het leven gemakkelijk maken'. Handig! Zo'n klein oranje boekje van ruim vier eeuwen oud.
>Op de derde maandag van augustus wordt van oudsher 'Hartjesdag' gevierd in Haarlem, Bloemendaal en delen van Amsterdam: het Haarlemmerplein, de Jordaan en de Dapperbuurt. Gedurende het ludieke gemeenschapsfeest werden vroeger vuurtjes gestookt en vuurwerk afgeschoten. Later kwam het in de carnavalssferen terecht, waarbij mannen verkleed als vrouw en vrouwen als man al dansend en zingend straten doortrokken. Tegenwoordig is Hartjesdag een meerdaags evenement in de omgeving van de Zeedijk in Amsterdam, waarbij onder andere een optocht wordt gehouden over de Zeedijk met verklede mannen en vrouwen.
>Elk jaar, gedurende één nacht in maart, lopen vele katholieken uit Nederland de stille omgang door het centrum van Amsterdam. Bij deze traditie word de Middeleeuwse mirakelprocessie herdacht. Een religieuze optocht ter ere van het Mirakel van Amsterdam. Een heus wonder dat plaatsvond in 1345, dat de stad op de religieuze kaart zette.
>Op de zaterdagochtend voor Pinksteren wordt er op een aantal plekken in het westen van Nederland Luilak gevierd, een kwajongensfeest of volksgebruik waarbij de zogenoemde luilak op allerlei manieren uit zijn of haar schoonheidsslaap wordt gewekt. Belletje trekken, blikjes achter de fiets aan slepen, brullen, toeteren, met eieren gooien, zijspiegels van auto's vernielen en soms zelfs een brandje stichten, allemaal om langslapers in de vroege ochtend wakker te maken en al dan niet te bespotten: "Luilak, beddezak, staat om negen uren op, negen uren half tien, dan kan men de luilak zien!" De ene keer slaap je er doorheen, de andere keer staat jouw kat de boter van de ramen van de overburen af te likken en hebben de minder onschuldige luilakkers hun handtekening achtergelaten in de lak van de auto.
>Wanneer in Volendam een jongen en een meisje in ondertrouw gingen, werden zij bij de ‘Klokkenpaal’ feestelijk onthaald door vrienden en familie. Alvorens het aanstaande echtpaar op de Dijk werd verwelkomd had men op het stadhuis te Edam eerst de officiële papieren getekend. Met de boot keerde het paar weer terug naar Volendam. Aangekomen in de haven liepen zij onder luid geklingel naar de Klokkenpaal. De komst van de Burgerlijk Stand in 1811, een Franse uitvinding, maakte het voor ieder Volendams echtpaar noodzakelijk om de reis naar het stadhuis te Edam te maken. Toen de Fransen in 1813 het veld ruimden, werden veel van hun bestuurlijke hervormingen gehandhaafd en bleven de Volendammers voor dergelijke zaken naar Edam afreizen.
>Toen prinses Juliana op 30 april 1909 werd geboren, werd dat uitgebreid gevierd in Alkmaar. De straten werden versierd met slingers en vlaggen, overal was muziek en gezang. In de Grote Kerk werd een speciale dankdienst gehouden. Vanaf die tijd werd op de verjaardag van de prinses ieder jaar ‘Julianadag’ gevierd. Dat was geen officiële feestdag, maar er werden wel overal optredens, sportwedstrijden en kinderspelen georganiseerd. De datum 30 april zou pas vanaf 1949 de datum worden van het koninginnedagfeest. Tot die tijd werd Koninginnedag op 31 augustus gevierd, de verjaardag van koningin Wilhelmina.
>Op de zondag die het dichtst bij 24 juni ligt, de naamdag van Johannes de Doper, wordt in Laren de Sint Jansprocessie gelopen. In oude, gemythologiseerde verhalen uit de negentiende eeuw werd ook wel gesproken van het zonnewendefeest. Een andere mythe is dat de tocht terug te voeren zou zijn op Willibrord die de Batavieren rond de omgeving van Laren versloeg. De processieroute loopt van de Sint Jansbasiliek naar het Sint Janskerkhof. Op de route zijn speciaal voor deze dag bogen en poorten geplaatst, die voorzien zijn van contemplatieve Bijbelteksten. Na de liturgische dienst keert de processie terug naar de basiliek. De route voerde door de velden van de Engh. Op foto’s en schilderstukken van toen is goed het verschil te zien met de huidige situatie. Door bebouwing en de verbreding van de snelweg A1, is de route nu minder landelijk dan voorheen.
>Een sierlijke sloep van ruim zeventien meter lang, rijkversierd met goud en gemaakt van eikenhout en teakhout. Deze majestueuze Koningssloep werd tussen 1816 en 1818 voor Willem I gebouwd en is daarna nog 24 keer bij verschillende gelegenheden gebruikt; exclusief voor feestelijke gebeurtenissen in gezelschap van het Koninklijk Huis. De elegante sloep was zeer representatief voor de ontvangst van buitenlandse gasten, zoals de sjah van Perzië (1889) en koning Haakon van Noorwegen (1954). Als koningin Wilhelmina een tewaterlating verrichtte, dan liet ze zich per Koningssloep naar de werf vervoeren.
>De foyer van Singer Laren is elk jaar in de tweede helft van december helemaal in kerstsferen gehuld. Met boom en lichtjes en veel kleur, rond de majestueuze schouw. Honderd jaar geleden was de foyer de woonkamer van Anna en William Singer. Maar hoe zag hun kerst er eigenlijk uit? Met een diner, een kerstboom en Santa Claus, misschien?
>Op Texel wordt op 12 december Oude Sinterklaas gevierd of, zoals het de laatste decennia in goed Tessels dialect wordt genoemd 'Ouwe Sunderklaas'. In alle dorpen gaat men verkleed de straat op, om gebeurtenissen uit het afgelopen jaar op de hak te nemen. Wie dat het beste doet, kan rekenen op een prijs. Na dit zogeheten 'speulen' barst een drinkgelag los, dat tot de volgende morgen kan duren.
>Zo komen we de donkere wintermaanden wel door! De oude man op de afbeelding hieronder heeft niets te klagen. Hij zit lekker warm bij het vuur en naast hem staat een fraai gedekte tafel. Op de achtergrond zijn schaatsende en kolvende figuren te zien. Kolven is een traditioneel Hollands spel waarbij men met een soort houten golfclub een bal tegen een paal moet slaan. Kortom, dit maandbordje voor de maand december toont precies wat men doorgaans graag doet in die koude wintermaand: lekker genieten en plezier maken.
>‘Kermis, kermis moet er zijn, of wij slaan alles kort en klein’ schreeuwden protesterende kermissympathisanten in 1876. Op de Amsterdamse straten was er een waar kermisoproer gaande. Het oproer was het gevolg van het besluit van de gemeente de kermis af te schaffen.
>In de jaren zestig begon het allemaal. Zwaag raakte besmet met het carnavalsvirus. De Jongeren Beweging (J.B.) was al een aantal jaren bezig geweest met het organiseren van de vooravond van de Vasten en een carnavalsbal. Natuurlijk was er toen al de Raad van Elf en een Prins aanwezig.
>Je weet dat de feestdagen echt ten einde lopen wanneer Driekoningen eraan komt. De wijzen reizen per kameel vanuit het Verre Oosten en reiken zelfs tot in Noord-Holland. Maar wie viert het eigenlijk nog? De tradities rondom deze christelijke feestdag lijken in rap tempo te verdwijnen.
>Wie kent hem niet? Het begon allemaal 280 jaar na Christus. In Myra, een plaats in Turkije, riep een stem in de nacht: "De eerste die morgenochtend de kerk binnen komt, wordt de nieuwe bisschop van Myra." De toen twintigjarige Nicolaas liep de volgende ochtend als eerste de kerk binnen. Zo geschiedde dat hij, nu Sint-Nicolaas, de nieuwe bisschop van Myra werd. De bijzonder gulle bisschop stierf op 6 december 342 en in de eeuwen die volgden, ontstonden allerlei legendes rond zijn persoon. Sint-Nicolaas werd heilig verklaard vanwege zijn goede daden en op de avond van vijf december vieren we dat nog steeds. Het stoffelijk overschot van de bisschop van Myra werd in 1087 naar Italië overgebracht. De goedheiligman rust nog steeds in Bari, in de Basilica di San Nicola. Hij was de beschermheilige van zee- en kooplieden, gevangenen, bakkers, huwbare maagden en kinderen.
>Tijdens de Tweede Wereldoorlog ging het Sinterklaasfeest vaak gewoon door. Thuis werden er gedichten gemaakt, de Verkadefabriek in Zaandam maakte letters van taaitaai bij gebrek aan chocolade en vliegtuigfabrikant Fokker gaf zijn werknemers een Sinterklaascadeautje voor de kinderen.
>Kerst rond de kerstboom is een relatief jonge traditie. Duitse immigranten brachten haar anderhalve eeuw geleden mee naar Amsterdam. De feestelijke gewoonte werd door ambitieuze dominees aangewakkerd en populair gemaakt door slimme middenstanders.
>