Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Sint Jansprocessie, Laren

Op de zondag die het dichtst bij 24 juni ligt, de naamdag van Johannes de Doper, wordt in Laren de Sint Jansprocessie gelopen. In oude, gemythologiseerde verhalen uit de negentiende eeuw werd ook wel gesproken van het zonnewendefeest. Een andere mythe is dat de tocht terug te voeren zou zijn op Willibrord die de Batavieren rond de omgeving van Laren versloeg. De processieroute loopt van de Sint Jansbasiliek naar het Sint Janskerkhof. Op de route zijn speciaal voor deze dag bogen en poorten geplaatst, die voorzien zijn van contemplatieve Bijbelteksten.  Na de liturgische dienst keert de processie terug naar de basiliek. De route voerde door de velden van de Engh. Op foto’s en schilderstukken van toen is goed het verschil te zien met de huidige situatie. Door bebouwing en de verbreding van de snelweg A1, is de route nu minder landelijk dan voorheen.

Toeschouwers bij de Larense St. Jansprocessie, ca. 1902-1903, foto William Henry Singer jr.

In 1902 of 1903 legde William Singer de processie vast in een serie van 22 foto’s. Hij brengt als fotograaf niet alleen de diverse momenten uit de processie in beeld, hij heeft ook oog voor de toeschouwers. Zelf maakte William Singer geen tekeningen of schilderijen van de processie. Diverse andere kunstenaars die in Laren woonden en werkten brachten de processie wel in beeld. In de collectie van Singer Laren bevinden zich een aantal van deze werken, elk in een voor de kunstenaar typerende stijl.

Toeschouwers bij de Larense St. Jansprocessie, ca. 1902-1903, foto William Henry Singer jr.

Gijs Bosch Reitz, Sint Jansprocessie, 1895.

Olieverf op doek, 2 x 44 x 122 cm en 55 x 103 cm. Collectie Singer Laren

Gijs Bosch Reitz (1860-1938) schilderde twee sterk op elkaar gelijkende drieluiken van de processie waar Singer Laren er een van bezit. De vorm van het drieluik is zeer langgerekt en smal, alsof het oog van de beschouwer bij het bekijken van het werk zelf ook een processie bewandelt. Op het linkerdeel zijn elf vrouwen te zien met gevouwen handen en gesteven witte kappen, zij lopen twee aan twee, achter elkaar aan, biddend. Het middendeel laat een baldakijn zien met daaronder de priester, die het Allerheiligste in de monstrans meedraagt, voor hem en achter hem de misdienaren. Daarachter lopen, geschilderd in het rechterdeel, elf mannen in serieuze contemplatie. Alle figuren zijn natuurgetrouwe, herkenbare portretten.

Bosch Reitz schilderde de personen ten halve lijve en allen op een rij, dichtbij elkaar. Door de figuren strak in de lijst te plaatsen lijkt het of ze aanraakbaar zijn. Uit het drieluik spreekt intense devotie. Bosch Reitz laat de processie vroom en in stilte biddend door de weidse velden van de Engh rond het dorp Laren lopen. Ook de vorm van een drieluik verwijst naar vroomheid, de vorm is terug te voeren op Middeleeuwse altaar- en devotiestukken.

Gijs Bosch Reitz, Sint Jansprocessie, 1895.

Leo Gestel, Sint Jansprocessie te Laren, 1904-1905.

Krijt en Oost-Indische inkt op papier, 47 x 65 cm. Collectie Singer Laren

Veel dynamischer is de benadering van Leo Gestel (1881-1941). Hij tekent de processie door de Engh, niet met een vergezicht zoals Bosch Reitz, maar langs een korenveld. Gestel tekent het moment waarop de stoet vlak langs hem loopt. Het moment waarop de monstrans onder de baldakijn, gedragen door de priester, hem passeert. Er zit vaart in de stoet. Voor de monstrans uit lopen geen keurige rijen, alles is wat chaotisch, iedereen loopt door elkaar heen. Iemand vlak voor de baldakijn vervoert een lantaarn scheef, voor hem uit gaat een groepje bruidjes waarvan een meisje een palmtak draagt, en een ander een vaandel. Een fiere, glimlachende misdienaar met bijbel, neemt een prominente plaats in binnen de compositie, achter hem draaien twee veel jongere misdienaren zich om. Achter de baldakijn zijn nog twee schuine vaandels zichtbaar, beiden door hun gewicht of de wind naar voren hellend. Twee toeschouwers langs de weg brengen in buiging hun eerbetoon aan de monstrans waarin de hostie vervoerd wordt.

Door het lage gezichtspunt geeft Gestel de beschouwer het gevoel deelgenoot te zijn aan deze processie. Hij plaatst ons anno 2013 op de eerste rij als de processie in al zijn levendigheid en menselijkheid aan ons voorbij trekt.

Leo Gestel, Sint Jansprocessie te Laren, 1904-1905.

Herman Kruyder, Sint Jansprocessie, ca. 1927-1929.

Lithografie, 47 x 64 cm. Collectie Singer Laren

Heel anders van sfeer is de lithografie van Herman Kruyder (1881-1935). In zijn litho valt allereerst de bebouwde omgeving op, die is zwaar opgezet. Kruyder geeft het moment weer dat de tocht nog in het dorp loopt.

De torens van de basiliek en de rietgedekte boerderij zijn in eenvoudig vormen robuust weergegeven, het hele vlak is ermee gevuld. De bij de processie behorende vlaggen, wimpels, poorten en bogen, voorzien van Bijbelteksten, zijn markant aanwezig. Onder de donkere poorten door verschijnt een vaandel met, allerminst robuust getekend, Maria en Kind, het vaandel wordt meegevoerd in de processie.

Opvallend en eveneens klein en fijn getekend is een kleine haan, die voor de boerderij staat waar iedereen langs loopt. Wellicht heeft Kruyder hem getekend, om de haan uit de bijbel die drie maal verraad kraaide in gedachte te brengen.
Via een penseel links onder, leidt Kruyder het oog van de beschouwer, naar drie Christelijke beeldelementen, eerst het kruis aan een kettinkje, dan de haan en vervolgens naar het vaandel Maria met het Kind. Alsof hij contemplatie momenten en gedachten wil aandragen voor tijdens de tocht.

Opvallend in de litho zijn de mannen en vrouwen, die de processie lopen. Gedurende zijn leven groeide bij Herman Kruyder meer en meer de interesse en aandacht voor de gemoedstoestand van de mens en haar psyche. Kruyders Sint Jansprocessie gaat om de stemming van de mensen die af te lezen is aan hun gezichten en de blik in hun ogen. De vroomheid, de weerslag van het harde leven en de innerlijke gesteldheid, dat is wat Kruyder onder de aandacht wil brengen.

Herman Kruyder, Sint Jansprocessie, ca. 1927-1929.

Wil je de nalatenschap van het echtpaar Singer in het echt bekijken? Bekijk hier de openingstijden van Singer Laren en plan je bezoek.

Publicatiedatum: 11/06/2013

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.