Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Tweede Wereldoorlog

De sporen van de Tweede Wereldoorlog zijn overal terug te vinden in Noord-Holland. De verdedigingswerken van de Atlantikwall, de historische panden die door de Duitsers gevorderd werden, de beelden en monumenten die de slachtoffers herdenken en de archeologische vondsten die herinneren aan deze donkere periode. Maar de Tweede Wereldoorlog heeft niet alleen fysiek haar sporen nagelaten. De gebeurtenissen van de oorlog staan bij de ooggetuigen in het geheugen gegrift. Die verborgen verhalen bewaart Oneindig Noord-Holland, opdat ze nooit verloren gaan.

Verhalen

Machinefabriek Figee en de Februaristaking

Op woensdagmorgen 26 februari 1941 legden 380 arbeiders van de machinefabriek Figee in Haarlem het werk neer. Op dinsdagmiddag waren al ongeveer vierhonderd personen bij Conrad en Stork Hijsch in staking gegaan. In de loop van woensdag sloten werknemers van de Haarlemsche Scheepsbouwmaatschappij en van de Haarlemsche Overhemden Industrie 'Kerko' zich bij de acties aan. De stakingen op de 25e en 26e zijn de geschiedenis ingegaan als de 'Februaristaking'.

>

Onderduiken in Haarlem

"Mijn vader wilde naar het kamp toe. Hij kreeg een oproep zich te melden en wilde gaan, omdat hij dacht dat hij te werk zou worden gesteld. Mijn moeder smeekte hem niet te gaan, ze was doodsbang. Uiteindelijk liet hij zich overhalen en zijn we ondergedoken", vertelde Liesje de Vries na de oorlog. Feitelijk waren er voor joden slechts twee manieren om aan deportatie naar de kampen te ontkomen: onderduiken of proberen via een vluchtroute Zwitserland of Engeland te bereiken. Na februari 1943 mochten joden niet meer in Haarlem wonen. Plichtsgetrouw als altijd maakten de ambtenaren van de afdeling Bevolking de balans op van de deportaties en gedwongen volksverhuizing. Het bleek dat 523 joden administratief spoorloos uit de stad verdwenen waren; vertrokken zonder een adres op te geven. Die joden hadden, zo moeten we aannemen, een onderduikadres gevonden. Zoiets meldde je uiteraard niet op het stadhuis.

>

Haarlemse joden naar Kamp Westerbork

In de nacht van 25 op 26 augustus 1942 vertrok vanaf het rangeerterrein bij de Westergracht een speciale trein. Daarin zaten 179 Haarlemse joden. De trein bracht ze naar Kamp Westerbork vóór de oorlog een kamp voor naar Nederland gevluchte Duitse joden -  in Drenthe. Enige dagen later werden de meesten van hen daar opnieuw in een trein geladen. Die reed rechtstreeks naar Auschwitz. Daar vonden meer dan 110 Haarlemse joden op 31 augustus, minder dan een week na hun gedwongen vertrek uit de Spaarnestad, de dood in de gaskamers. Van het bestaan van de gaskamers was toen nog niemand in Nederland op de hoogte.

>

Marcherende WA-mannen

Op 17 juli 1941 opende de NSB haar nieuwe kringhuis aan de Paviljoenslaan 3. Ir. Anton A. Mussert, de leider van de beweging, bracht bij deze gelegenheid een van zijn vele bezoeken aan Haarlem. Op de foto zien we alleen mannen in NSB-uniformen. Buiten beeld zouden nog enige Haarlemmers kunnen staan, maar waarschijnlijk niet veel. NSB-ers werden gehaat, of op zijn minst bespot.

>

Georgische krijgsgevangen komen in actie op Texel

Op het eiland Texel lagen de meeste Texelaars nietsvermoedend in hun bed, toen op het hele eiland in een tijdsbestek van amper een paar uur, bijna alle Duitse soldaten werden vermoord door Georgische krijgsgevangenen. Het gebeurde snel en het eerste uur bijna geruisloos.

>

Protesteert tegen de Afschuwelijke Jodenvervolging

25 februari 1941. Nog voor zonsopgang komen de eerste reizigers het Amsterdamse Centraal Station binnenlopen. Het zijn werkverschaffingarbeiders, die op weg zijn naar Baarn en Amersfoort. Voor de ingang van het station hebben zij een stakingsmanifest gekregen.

>

Brood op de bon

In de bezettingstijd werden steeds meer artikelen schaars en voor de burgers slechts verkrijgbaar met bonkaarten van het distributiestelsel. Onderduikers waren aangewezen op hulp van het verzet om de bonnen te bemachtigen. In Haarlem ging dat soms mis.

>

Kroniek van bezet Haarlem: de meidagen

Op vrijdag 10 mei 1940 werden de Haarlemmers, bij zonsopgang, gewekt door het aanhoudende gebrom van vliegtuigmotoren. Al snel voegde zich daarbij, vanuit de verte, het geluid van het luchtafweergeschut. Verward, niet wetend wat hun overkwam, liepen ze de straat op. Mannen en vrouwen, vaak in hun nachtgoed met daaroverheen een haastig aangetrokken jasje, stonden in groepjes bij elkaar en vroegen zich af wat er gaande was. De oorlog was begonnen, maar die werkelijkheid drong maar langzaam door. Even daarna kwam de bevestiging via de radio: 'de Duitse horden' waren Nederland binnengevallen.

>

Haarlem mobiliseert

Sinds 29 augustus 1939 was de algemene mobilisatie van het Nederlandse leger in volle gang. Drie dagen daarna begon de Tweede Wereldoorlog toen het Duitse leger Polen aanviel. Ook Haarlem, met zijn Ripperda- en Koudenhornkazerne (nu hoofdbureau van politie), was opkomstplaats voor talrijke soldaten.

>

De onderduik van de Waterlandse bevolkingsregisters

"1944. 29 december. 8.45 uur. Kwamen drie in uniform van gemeentepolitie aan het bureau. Eén greep mij bij de armen en een tweede zette mij een pistool op de borst [...] Ik werd in de cel gebracht. Later bleek het gehele dienstdoende personeel vast te zitten en het bevolkingsregister van Purmerend verdwenen." Dit is te lezen in de dagrapporten van de gemeentepolitie van Purmerend uit 1944, die bewaard worden in het Waterlands Archief. In korte bewoordingen wordt verslag gedaan van een succesvolle overval door Waterlandse verzetsstrijders op het bevolkingsregister, waarbij de politieagenten die de registers onder hun hoede hadden gekregen, in hun eigen cel werden opgesloten.

>

IJmuiden 1940: verhaal bij een oorlogsfoto

Een Duitse militair staat als overwinnaar op de noordpier van IJmuiden. Hij kijkt uit over het wrak van een groot schip, dat met zijn schoorstenen en bovendek nog half boven de golven uitsteekt. Een onbekende fotograaf legde het beeld vast. Het verhaal dat de foto vertelt lijkt duidelijk. Maar nee, het schip werd niet tot zinken gebracht door de Duitse bezetter.

>

Verzetsmonument in Halfweg

In Halfweg stond tot eind 2016 bij de Rijnlandssluizen een opvallend beeld van een roepende man met opgeheven arm. Het gaat om een oorlogsmonument en het herinnert aan tien verzetsstrijders die op 17 februari 1945 door de Duitse bezetter op de Spaarndammerdijk zijn gefusilleerd. De fusillade was een represaille voor een spoorwegoverval enkele dagen eerder.

>

Verhalenpaviljoen Bergen: Villa Russenduin

Dit is een verhaal van het Verhalenpaviljoen, een initiatief van de kustgemeenten en Provincie Noord-Holland. In de zomer van 2010 en 2011 ging het Verhalenpaviljoen in verschillende kustplaatsen op zoek naar de lokale identiteit. Dit heeft geresulteerd in tientallen prachtige persoonlijke verhalen van bewoners, bezoekers en ondernemers uit Den Helder, Bergen, Zandvoort, IJmuiden, Wijk aan Zee, Castricum en Callantsoog. Verhalen over vroeger en nu, over de zee, het strand, de samenleving, monumenten en gebouwen. Hier lees je een van deze bijzondere verhalen, die het karakter van de kustplaatsen versterken en onze kust aantrekkelijker maken voor bewoners, ondernemers en bezoekers.

>

De scheepsramp met de blazer HD 75 op 12 juni 1941

Het was een prachtige zomerdag, de 12e juni 1941. Een dag om naar het strand te gaan. En dat deden ze dan ook, de vrouwen van de familie Koorn. Omstreeks drie uur in de middag was er plotseling een enorme knal uit zee. Een mijn die ontplofte? Het was opeens niet leuk meer op het strand, men ging liever naar huis…

>

Instituut Pollatz in Haarlem

Aan het Westerhoutpark in Haarlem dreef een Duits lerarenechtpaar in de jaren 30 en 40 een kostschool voor kindervluchtelingen uit Nazi-Duitsland.

>

Kennemerland: de Atlantikwall

Een lang lint van bunkers, kanonnen en mijnenvelden. Grote en kleine betonnen verdedigingswerken wisselden elkaar af. Aan de kust zijn overal nog resten terug te vinden van de Atlantikwall. Deze meer dan 5000 kilometer lange verdedigingslinie liep van Noorwegen, via Denemarken, Duitsland, Nederland en België tot aan de grens met Spanje, en werd tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Duitse bezetters gebouwd.

>