Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Tweede Wereldoorlog

De sporen van de Tweede Wereldoorlog zijn overal terug te vinden in Noord-Holland. De verdedigingswerken van de Atlantikwall, de historische panden die door de Duitsers gevorderd werden, de beelden en monumenten die de slachtoffers herdenken en de archeologische vondsten die herinneren aan deze donkere periode. Maar de Tweede Wereldoorlog heeft niet alleen fysiek haar sporen nagelaten. De gebeurtenissen van de oorlog staan bij de ooggetuigen in het geheugen gegrift. Die verborgen verhalen bewaart Oneindig Noord-Holland, opdat ze nooit verloren gaan.

Verhalen

Oorlogsmonument voor Tsjechische vliegers

Op 3 januari 1942 - midden in de Tweede Wereldoorlog spoelden enkele Tsjechische vliegers aan op de Hondsbossche Zeewering. Ze hadden zes dagen en nachten in een rubberbootje op de winterse Noordzee gedobberd. Op 17 oktober 2012 werd een monument onthuld om de herinnering aan dit oorlogsdrama levend te houden. Het initiatief hiervoor ging uit van het Šišková Training Squadron van de luchtmacht van Tsjechië. De heer Roel Rijks verzorgde de coördinatie in Nederland.

>

Forteiland IJmuiden

Het tracé van de Stelling van Amsterdam was reeds in 1880 vastgesteld, maar de bouw van forten wilde niet vlotten. Het kustfort bij IJmuiden, gelegen in het Noordwestfront van de Stelling, vormde een uitzondering hierop. De opening van het Noordzeekanaal in 1876 maakte verdediging van de kanaalmonding en de sluizen tot hoogste prioriteit.

>

Rats, kuch en bonen

Tijdens de mobilisatie moest een groot aantal soldaten een lange periode gevoed worden. Het eten moest goedkoop en gemakkelijk in grote hoeveelheden klaar te maken zijn. Het recept van 'Rats, kuch en bonen' voldeed aan deze voorwaarden en dit werd regelmatig aan de soldaten geserveerd.

>

Fort aan de St. Aagtendijk

Fort aan de St. Aagtendijk behoort tot het Noordwestfront en is vernoemd naar de eeuwenoude Sint Aagtendijk. Deze dijk bestond al in de dertiende eeuw en diende als waterkering van het toenmalige Wijkermeer.

>

Een helper van onderduikers

Dit verhaal gaat over Pieter Helm, een Amsterdammer die tijdens de Tweede Wereldoorlog onderduikers in zijn woning verborg. Het ging om een pas getrouwd joods paar. In die tijd kon je nauwelijks een onderduikadres vinden, maar Pieter Helm stond bekend als een hele lieve man. Hij zorgde goed voor het stel en gaf hun genoeg eten. Helaas liep het niet goed af met hen.

>

Eerebegraafplaats te Bloemendaal

De jaren 1940-1945 zetten naast de rest van het land, ook de Kennemerduinen op hun kop. Het werd Sperrgebiet. De Duitsers bouwden veel oorlogsbouwwerken en legden betonnen wegen aan. Al tijdens de oorlogsjaren was bekend dat de nazi’s zonder enige vorm van proces verzetsstrijders executeerden in de duinen. In de zomer van 1945 kon in de duinen van Bloemendaal de trieste balans worden opgemaakt. In 45 grafkuilen verdeeld over zes verschillende plaatsen, werden de stoffelijke overschotten van in totaal 422 mensen gevonden. Van hen zijn 313 herbegraven op de Eerebegraafplaats bij Overveen, waaronder de bekende verzetsstrijdster Hannie Schaft.

>

De Dokwerker

Op het Jonas Daniël Meijerplein in Amsterdam staat sinds 1952 een beeld en monument ter herdenking van de Februaristaking, het eerste grote protest van de Nederlandse bevolking tegen het antisemitisme en de deportatie van de joden. Het beeld stelt een staker voor: een robuuste onverschrokken havenarbeider, met opgestroopte mouwen en een trotse houding. De Dokwerker staat symbool voor het verzet van 'de kleine man' tegen een grote macht.

>

Duitse bezetter zet Beemster blank

Tijdens de oorlogsjaren verdween de Beemster tot twee keer toe voor een belangrijk deel onder water. Na de Duitse inval op 10 mei 1940 begon het Nederlandse leger direct met het uitvoeren van de geplande inundaties rond de forten van de Stelling van Amsterdam in de polder. In het vroege voorjaar van 1944 verdween de hele zuid- en zuidoostkant van de Beemster opnieuw onder water. Nu gebeurde dat op last van de Duitse bezetter. Deze inundatie duurde ruim een jaar tot begin mei 1945.

>

Piet Heilig: IJmuidens evacué in Drachten

Piet Heilig (1928) woonde op het Tasmanplein in IJmuiden, achter het Kennemerplein. Het gezin moest in 1942 vertrekken wegens afbraak van hun woning. Ze werden op transport gezet naar Friesland, samen met onder anderen wethouder W.F. Vissers. Ze kwamen terecht in Smallingerland.

>

Festung IJmuiden: onderdeel van Atlantikwall

De aanleg van de Duitse Atlantikwall in de IJmond had zware gevolgen voor de bewoners. Tijdens de oorlog zijn 35.000 mensen uit het spergebied geëvacueerd. Na de oorlog waren 4500 woningen gesloopt of zwaar beschadigd.

>

Verzetsmuseum in Amsterdam: alsof je er zelf bij was

"Hé, die herken ik nog! Dat was me toch wat hè?" Een oude man met rollator komt vrolijk aanrollen tussen de vitrines met voedselbonnen en afscheidsbrieven, gegooid uit de trein die duizenden joden naar Auschwitz bracht. In het Verzetsmuseum herleven de herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog.

>

Sinterklaasfeest in oorlogstijd

Tijdens de Tweede Wereldoorlog ging het Sinterklaasfeest vaak gewoon door. Thuis werden er gedichten gemaakt, de Verkadefabriek in Zaandam maakte letters van taaitaai bij gebrek aan chocolade en vliegtuigfabrikant Fokker gaf zijn werknemers een Sinterklaascadeautje voor de kinderen.

>

Een kopje ‘mevrouw Blom’

Mijn jeugd bracht ik door op de Lorentzkade, aan de rand van Haarlem Zuid-West, eind dertiger jaren gebouwd onder de rook van de nieuwe Bavo. Vanuit ons huis hadden we een prachtig vrij uitzicht over de Houtvaart, de bollenvelden en in de verte het kerkje van Overveen.

>

Hannie Schaft: het meisje met het rode haar

Jannetje Johanna Schaft, oftewel Hannie Schaft, kan beschreven worden als een stille en teruggetrokken vrouw die opkwam voor recht en humaniteit. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was zij een van de bekendste vrouwen die in het verzet zat en werd ze door de Duitsers 'het meisje met het rode haar' genoemd. Zij werd geboren op 16 september 1920 in Haarlem en op 17 april 1945 in de duinen van Bloemendaal gefusilleerd. Elk jaar wordt er een herdenking gehouden ter nagedachtenis aan de verzetsstrijders.

>

Slag bij Rustenburg

In Stompetoren staat voor de Kerk waaraan het dorp zijn naam ontleed een monument "ter nagedachtenis aan de 13 verzetsmensen die bij de Slag van Rustenburg (1944) zijn omgekomen en aan alle medeburgers die door oorlogshandelingen zijn omgekomen". De namen van de omgekomen verzetshelden zijn: Dirk de Boer DZ, Piet de Boer, Johannes de Jong, Piet Koning, Floor Niele, Johannes de Reus, Siem Spierenburg, Gerard Veldman, Jacob Wagenaar, Piet Wagenaar, Jan Walter, Rein Witteveen en Frans van der Zeijden.

>

Gastvrij onthaal aan De Hemme

Kees Bakker was 12 jaar en scholier aan de ULO in Schagen, toen er op 17 april 1945 op de boerderij van zijn ouders twee gezinnen onderdak zochten. Tien personen uit de ondergelopen Wieringermeerpolder werden opgevangen.

>

De vliegenier Claude Murray, alias Jan Smit

In 1944 werd de Amerikaanse piloot Claude Murray neergeschoten boven het IJsselmeer. Hij kwam met zijn parachute terecht in het water bij forteiland Pampus. Onder hachelijke omstandigheden wist hij Muiden te bereiken waar een verzetsgroep voor een onderduikadres zorgde. Tot het einde van de oorlog moest Murray een andere identiteit aannemen als Jan Smit.

>

Aanslag op het Bevolkingsregister

Op zaterdagavond 27 maart 1943 verloor na een aantal explosies het bevolkingsregister van Amsterdam, toen gevestigd naast de ingang van Artis, zijn dak. Met deze aanslag hoopte het verzet zo veel mogelijk persoonsgegevens te vernietigen en zo de verdere deportatie van joodse stadsgenoten onmogelijk te maken. Wie pleegden de aanslag en wat leverde deze op?

>

Pastoor van Corneliuskerk door SD ondervraagd

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was in Castricum een bioscoopje waar films werden gedraaid. Op een zaterdag in mei 1943 gingen een stuk of tien jongens uit Limmen daar naar de film ‘Tot weerziens Francisca’. Tot grote verontwaardiging van de jongens bleek het vooral een propagandafilm voor de Duitse oorlogsvoering te zijn.

>

Joods Werkdorp wordt museum

Na jarenlange leegstand lijkt er in 2011 een nieuwe bestemming gevonden te zijn voor het Joodse Werkdorp in de Wieringermeer. Voormalig directeur van Wessanen Wim van Schaik wil er vanaf 2012 zijn kunstcollectie onderbrengen en ruimte bieden aan een joods herinneringscentrum.

>