5 min

Trefpunt van verzet

Naast het Huis met de Beelden en aan de achterzijde grenzend aan de bossen stond het huis van de beeldhouwer Mari Andriessen. Na de oorlog ontwierp hij onder andere het monument op de Dreef in Haarlem, ‘Man voor vuurpeloton’, en de ‘Dokwerker’ te Amsterdam. Tijdens de oorlog bood hij in zijn huis tijdelijk onderdak aan onderduikers die nog zochten naar een meer definitieve verblijfplaats. In de voorkamer van zijn huis kwamen de leden van de Raad van Verzet (RVV), de groep waartoe Hannie Schaft behoorde, bij elkaar. Vanuit de naar de straatzijde uitgebouwde woonkamer hadden ze een goed zicht op de omgeving. Als er onverwacht een arrestatieteam van de Duitsers aankwam, hadden ze dus nog tijd om te vluchten.

Huis van Mari Andriessen.

Executie

Truus Oversteegen beschrijft hoe één van de executies in de achter het huis gelegen bossen plaatsvond. Het slachtoffer was een SS-officier die een seincode van het verzet gebroken had en op het spoor was gekomen van uiterst gevoelige informatie. Truus moest hem verleiden en naar het bos lokken. Tot haar eigen verwondering lukte dat: “Eindelijk bereikten we het Huis met de Beelden. Door mooie laantjes ging het naar de vijver. Na een griezelig stevige omhelzing was er plotseling de stem van Frans ….” De commandant van de Haarlemse RVV, Frans van de Wiel, riep de SS’er in het Duits tot de orde. De geschrokken officier klakte zijn hakken tegen elkaar, maakte excuses en vertrok. Daarna schoot Van de Wiel hem door het hoofd. Truus: “Ik wist dat dit zou gebeuren, maar schrik, angst en walging gingen als een steek door me heen.” Ze moest overgeven. Het lijk werd begraven en de sporen uitgewist. In de agenda van de SS’er troffen de verzetslieden een schat aan belangrijke gegevens aan.

Overval

Waar iedereen bang voor was, gebeurde uiteindelijk. De ‘Sicherheitspolizei’, vergezeld door hun Haarlemse trawant Fake Krist, deed een inval in het huis van Andriessen. De aanwezige leden van de RVV vluchtten het bos in. Mari Andriessen verborg zich in een vluchtkamertje dat hij in zijn atelier had gemaakt: “Ik zat op dat kamertje en ik dacht: dat gaat mis. (…) Ik ben namelijk helemaal geen held en ik was ver-schrik-ke-lijk bang.” Daar was ook wel reden voor, want het huis lag vol met spullen van de RVV. “In een wasmand zaten Duitse uniformen die we bij sabotageacties gebruikten. Aan mijn zoon vroegen ze wat erin zat. Die bleef doodkalm en zei dat het vuil wasgoed was. Op mijn atelier kon je de geweren zo zien liggen en onder één van mijn beelden in de tuin lagen de granaten voor het oprapen. Het is onbegrijpelijk dat ze niets gevonden hebben.” Kort daarna stuurde Andriessen de RVV weg, het werd te gevaarlijk.

Het Huis met de Beelden.

Van Tongeren

Ir. Hermannus van Tongeren uit Heemstede opereerde meestal als eenling in het verzet. Hij had een efficiënt werkende houtgasgenerator uitgevonden. Dit houtgas verving benzine als autobrandstof. Met die uitvinding meldde hij zich brutaalweg bij de Haarlemse ‘Ortskommandant’. Deze stelde hem een ‘Wehrmachtstruck’ ter beschikking om de uitvinding te vervolmaken. Van Tongeren vervoerde er onderduikers mee en verzorgde illegale voedseltransporten voor hen. Zijn vader was in oktober 1940 gearresteerd omdat hij een prominent lid van de Nederlandse Vrijmetselarij was. Van Tongeren sr. werd medio maart 1941 afgevoerd naar het concentratiekamp Sachsenhausen en overleed daar twee weken later. Van Tongeren bezocht zijn vader in de gevangenis in Amsterdam voordat deze naar Duitsland werd overgebracht. Bij die gelegenheid heeft hij waarschijnlijk Klaus Barbie gezien, die bij de arrestatie van zijn vader was betrokken.

Moord op de Wagenweg

Op 7 september 1944 werd Van Tongeren in zijn woning aan de Herfstlaan opgepakt door drie Duitsers. In de woning waren documenten gevonden die bewezen dat Van Tongeren in het verzet zat. De Duitsers namen hem mee in een geblindeerde auto, stopten bij het Huis met de Beelden en schoten hem ter plekke neer. Daar werd hij de volgende morgen gevonden door een politieagent. Van Tongeren bleek nog te leven en werd naar het ziekenhuis Bethesda Sarepta gebracht waar hij 24 uur later overleed. Zijn echtgenote bezocht haar man op zijn sterfbed. Van Tongeren vertelde haar dat hij in één van de Duitsers Klaus Barbie had herkend.

Klaus Barbie.

Klaus Barbie

Barbie werd in 1983 in Bolivia gearresteerd en ter berechting aan Frankrijk uitgeleverd. Tijdens de oorlog was hij onder meer Gestapo-chef in Lyon geweest. Daar werd hij berucht vanwege zijn ongelooflijk wrede martelpraktijken. Barbie’s arrestatie leidde tot hernieuwde belangstelling voor zijn doen en laten in Nederland. Het verhaal over zijn rol in de moord op Van Tongeren dook opnieuw op. Barbie zou de Heemstedenaar hebben geliquideerd omdat hij hem met de deportatie van Nederlandse Vrijmetselaars in verband kon brengen. Het onderzoek leverde echter geen definitief bewijs op. Het betekende niet dat hij de moord niet op zijn geweten had, maar veertig jaar na dato kon dat niet meer bewezen worden. Barbie stierf in 1991 in gevangenschap in Frankrijk.

Bronnen

• Bulte, Marcel en Krol, Hans, Heemstede 1940-1945. Een gemeente in bezettingstijd. Haarlem (2005 2e druk), pp. 150, 159.
• Hartendorf, Guus, Politieverzet in Haarlem tijdens de Tweede Wereldoorlog. Haarlem (1995 2e druk), pp. 137-140.
• Kors, Ton, Hannie Schaft. Het levensverhaal van een vrouw in verzet tegen de nazi’s. Amsterdam (1981 6e druk).
• Menger-Oversteegen, Truus. Toen niet nu niet nooit. Den Haag (1982).
• Poldermans, Sophie, Hannie Schaft en het Haarlemse verzet. Haarlem (1998).
• Prenen, H.L., ‘Mari Andriessen, 4 december 1897 – 7 december 1979’. Jaarboek Haerlem 1979. Haarlem (1980), pp. 200-210.
• Tilanus, Louk, De beeldhouwer Mari Andriessen. Weesp (1984), pp. 32-33.
• Verspoor, J., ‘1940-1945: over verzet gesproken: herinneringen aan ir. Hermannus van Tongeren’. Nieuwsbrief Oud-Heemstede-Bennebroek (nr. 66, 1990), pp. 16-19.

Publicatiedatum: 11/01/2011