Geen Duitse soldaat was veilig

De Duitsers wisten niet wat hun overkwam. Ze werden in hun slaap verrast. Georgische soldaten pinden de Duitsers genadeloos vast op hun veldbedjes en anderen sneden ze zonder aarzeling de keel door. Er ontstond een groot gevecht en het ging al snel van kwaad tot erger. Daar waar het op Texel ’s nachts doodstil en donker is, lichtte de hemel dit keer op door het ontploffen van granaten. Georgische scherpschutters zaten overal op het eiland verstopt. Ze twijfelden nooit en schoten altijd raak. Geen Duitse soldaat was veilig en van de ongeveer vierhonderd Duitsers overleefden slechts vijftien de nacht.

De Russenoorlog

Het is één uur ’s nachts wanneer op 6 april 1945 een einde komt aan de rust op het eiland Texel. Een vuurpijl boven Den Burg geeft het startsein aan van een opstand die de boeken in zou gaan als ‘De Russenoorlog’. Het was het begin van een veldslag die nog weken zou voortduren. Toen de rest van Nederland al lang en breed de vrijheid vierde, was Texel ‘Europa’s laatste slagveld’. Nog nooit hadden de Texelaars zoiets meegemaakt op het normaal zo rustige eiland. Onvoorstelbaar moet het voor de eilandbewoners zijn geweest, dat hun wereld in zo’n korte tijd volledig op zijn kop kwam te staan. De opstand zou velen tekenen voor de rest van hun leven. Niet alleen de Duitsers, maar ook de Texelaars werden het slachtoffer van de wraak van de Georgiërs.

Afgesloten van Nederland

Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak zag je op het boomloze Texel tot aan de horizon slechts hier en daar een boerderij met tot zo ver het oog reikte grasgroene weilanden. Overal stonden schapen en lammeren, die dekking zochten tegen de heersende westenwind, achter de zo typisch Texelse schapenboetjes. De polders waren dun bevolkt en de mensen leefden een eenvoudig bestaan. Er was altijd genoeg te eten en de bewoners waren vooral op zichzelf aangewezen. Animo voor een tocht naar het vasteland was er dan ook weinig. Elk jaar kwam er een handjevol toeristen met veerboot de ‘Dokter Wagemaker’ naar het eiland om te genieten van de stranden en de rust, maar daar merkten de eilandbewoners zelf weinig van. Omringd door de Waddenzee aan de ene en de Noordzee aan de andere kant kon het eiland zich relatief makkelijk afsluiten voor de rest van Nederland. Dit zorgde er ook voor dat de Tweede Wereldoorlog voor veel Texelaars lange tijd iets bleef dat ver van hun af stond.

Een sterke vesting

Terwijl in West-Europa steeds meer de invloed van de Duitse bezetter voelbaar was, leek het op Texel alsof er niets aan de hand was. Wel hadden de Duitsers bepaald dat het eiland deel uit moest gaan maken van de ‘Atlantikwall’, die West-Europa moest beschermen tegen de aanvallen vanuit Engeland. De Texelaars hadden daar echter amper last van. In de loop der jaren werd Texel omgebouwd tot een sterke vesting. De Duitse soldaten die op het eiland gestationeerd waren verveelden zich dood; ze vermaakten zich een beetje met spelletjes, zwommen in de baai of gingen waterskiën op het Marsdiep. Met de Texelaars hadden ze weinig contact, maar van een vijandige sfeer was geen sprake. Langzaam leek de oorlog aan Texel voorbij te kabbelen. Wat niemand toen nog wist was dat de laatste groep soldaten die arriveerde voor een hoop opschudding zou zorgen.

Achthonderd Georgiërs

In 1945, toen half Nederland al bevrijd was, werd een bataljon van achthonderd Georgiërs als Duitse krijgsgevangenen op het eiland gestationeerd. Uit angst voor de Duitse strafkampen, hadden deze soldaten het alternatief gekozen, vechten voor de Duitsers. In de volksmond werden de Georgiërs al snel ook wel ‘Russen’ genoemd en anders dan bij de vorige troepen ontstond er een vriendschap tussen de exotische vreemdelingen en de Texelaars. De donkere mannen vielen op en wekten de interesse van de eilandbewoners. Al snel werden sommigen uitgenodigd om te blijven eten, ze probeerden dan wat met elkaar te praten in gebrekkig Duits en soms mocht een Georgiër met heimwee naar zijn eigen kinderen zelfs helpen bij het instoppen van Texelse kinderen. Bij de winkelier kochten ze spiritus, omdat ze blijkbaar altijd gebrek hadden aan schnaps en soms hoorden de Texelaars ze tijdens het werken Georgische liederen zingen. De sfeer was gemoedelijk. De Texelaars speelden spelletjes met de Georgiërs en zij leerden op hun beurt de Nederlandse meisjes Georgische dansen. En ondanks dat de Texelaars niet met ze om mochten gaan van de Duitsers, omdat het kannibalen zouden zijn, hield dat niemand tegen. Zo ontstonden er in de eindfase van de oorlog liefdes en warme vriendschappen tussen de Georgiërs en de Texelaars.

Geheime plannen

In relatief goede verstandhouding wachtte Texel het einde van de oorlog af. Wat maar weinig mensen toen wisten, was dat de Georgiërs al maanden bezig waren met het bedenken van een plan om onder het juk van Duitsers uit te komen. Ze stonden voor een dilemma. Als Russische landverraders was hun lot bezegeld. Er wachtten hen na afloop van de oorlog de beruchte Siberische strafkampen. Tenzij ze zich collectief zouden verzetten tegen de Duitsers, maar de kans hier levend vanaf te komen was klein. De toestanden aan het front verslechterden snel en de geallieerden wonnen steeds meer terrein. Toen de Georgiërs plotseling naar Arnhem gestuurd werden om te vechten tegen de geallieerden, was er geen tijd meer voor verdere aarzelingen. Ze vochten zich nog liever op Texel dood. Ze gingen over tot actie en in de nacht van 5 op 6 april werd operatie ‘Dag der Geboorte’ in gang gezet.

Tegenaanval

Zo voortvarend als het de eerste nacht leek te gaan, zo ongunstig bleek de situatie voor de Georgiërs bij daglicht. Terwijl ze de vlag hezen en aan de Texelaars verkondigden dat het eiland verlost was van de bezetter, kwamen de Duitsers op het vasteland in actie. Een paar Duitsers had die nacht kunnen ontsnappen aan het Georgische geweld en had alarm geslagen. Ondanks de slechte staat waarin het Duitse leger verkeerde werd er snel een tegenaanval ingezet. Beide partijen hadden onderling afgesproken niemand gevangen te nemen, maar de vijand zonder pardon te fusilleren. Ook de Texelaars werden bij de strijd betrokken. Den Burg, het grootste dorp van het eiland, werd door de Duitsers gebombardeerd vanaf de Noord- en Zuidbatterij en boerderijen werden beschoten. Veel Texelaars besloten te vluchten naar een rustiger plek op het eiland, anderen verstopten zich in hun huizen onder tafels en bedden. Veel Texelaars kwamen om bij de eerste beschietingen en bij de dorpsdokter bleven de zwaargewonden binnenstromen.

Afgedwongen hulp

Nieuwe troepen Duitsers bleven komen vanaf Den Helder. Diezelfde dag nog ontvingen de eilanders een bevel van de Georgiërs dat alle mannelijke personen zich zo snel mogelijk moesten melden bij het bunkercomplex Texla. De mannen van Texel moesten mee vechten aan Georgische zijde. Het negeren van het bevel zou zwaar bestraft worden. Met wapens in de hand haastten vele Texelaars zich naar Texla om zich in de strijd te mengen, maar het mocht niet meer baten. De Duitsers waren vastbesloten de opstand te wreken en langzaam maar zeker wonnen ze terrein. Alle Nederlanders die hulp zouden bieden aan de Georgiërs zouden doodgeschoten worden en dit maakten de Duitsers duidelijk door voorbeelden te stellen.

Op weg naar het bunkercomplex zagen twee Texelse mannen een paar soldaten staan. In de veronderstelling dat het ‘Russen’ waren, met de wapens nog in de hand beantwoorden ze de vraag “Was wollen Sie?” met “Wir wollen die Deutschen bekämpfen!”. Ze hadden zich vergist, het waren Duitse soldaten. Ze moesten op een auto gaan zitten. Ook een groepje, dat toevallig in de buurt stond te kijken, werd op de auto gedwongen. Bij elkaar zaten er nu veertien Texelaars op de wagen. Een dikke Duitser gaf het bevel: “Nach Der Mok, mit den partizanen”. Vier mannen wisten te ontkomen, maar de overige tien werden kort na aankomst op De Mok (een ruime baai) gefusilleerd.

Verlate bevrijding

Op 5 mei 1945 vierde het hele land feest, behalve Texel. De strijd was na die eerste dag onverminderd doorgegaan en ook de capitulatie bracht daar geen verandering in. De Duitsers wilden wraak en weigerden hun wapens in te leveren. In de voorgaande weken waren de nog levende Georgiërs ondergedoken bij veel Texelaars. De Duitsers hadden een drijfjacht over het eiland gehouden. Op deze manier probeerden ze de laatste Georgiërs te vinden. De eilandbewoners konden dit niet laten gebeuren. Ze verstopten de Georgiërs in varkenshokken, hooibalen of op zolder en ze probeerden ze zo veel mogelijk te vermommen als Hollandse boerenzonen. Maar ook buiten zaten de Georgiërs verstopt. Sommigen hadden kuilen voor zichzelf gegraven zo groot als een tweepersoons bed. Daar brachten ze de dagen en nachten door. Als ze honger kregen slopen ze naar de dichtstbijzijnde boerderij, waar ze vervolgens voorzichtig om eten vroegen. Al snel maakten Texelaars overdag een paar portie extra bonen en bakten ze twee broden in plaats van één, zodat de onderduikers die ’s nachts konden komen halen.

In Den Burg bouwden de bewoners al erepoorten met teksten als: ‘Leve de bevrijding’ en ‘Lets shake hands boys’, maar er was nog geen bevrijder te bekennen. Pas op twintig mei verschenen de Canadezen om de Duitsers te ontwapenen. En pas op zondagochtend 16 juni vertrokken ook de Georgiërs. Onder een strakblauwe hemel stonden honderden Texelaars klaar om ze uit te zwaaien. Die dag vertrok de ‘Dokter Wagemaker’ naar het vasteland met ongeveer tweehonderd feestvierende en dansende Georgiërs aan boord. ‘Toen was Texel weer gewoon Texel’.

Herdenking

Tot op de dag van vandaag herdenkt een klein groepje Texelaars en Georgiërs de Russenoorlog. Elk jaar komen ze bij elkaar op de Russenbegraafplaats op de Hoge Berg op Texel. De groep is echter aanzienlijk uitgedund. Het beeld van ‘bevrijders’ dat veel Texelaars na de oorlog van ze hadden veranderde langzaam. Veel mensen stonden er onverschillig tegenover, de ‘Russen’ hadden immers gedaan wat ze moesten doen om zichzelf te redden. Andere Texelaars waren boos en ontwikkelden een diepgewortelde haat jegens de Georgiërs. Dit was toch niet nodig geweest, het was egoïstisch en als zij niet in opstand waren gekomen, dan was er op Texel nooit wat gebeurd. Ze hadden alle ellende aan de ‘Russen’ te danken. En nog steeds zijn veel Texelaars het er niet over eens of de Georgische helden waren of slechts mannen die het eiland en de bewoners opofferden om bij Stalin in een goed blaadje te komen.

Over één ding is iedereen het eens. Nooit eerder had het eiland zulke roerige tijden gekend en niemand had ooit vermoed dat de komst van een groep Georgische krijgsgevangenen zulke verstrekkende gevolgen zou hebben voor een vredig eilandje zoals Texel.

Auteur: Laura Obdeijn

Publicatiedatum: 06/01/2011