4 min

Eeuwenlang leefden de Huizers van landbouw, veeteelt, visserij en huisindustrie (spinnen en weven). De aanleg van de haven in 1854 luidde een ongekende bloeiperiode in voor het dorp. Tijdens het haringseizoen visten de mannen op zee en werkte de rest van het gezin in de bokkingrokerijen die langs de haven lagen. Maar met teruglopende opbrengsten en de afsluiting van de Zuiderzee in zicht, kwam er begin twintigste eeuw een einde aan deze situatie. Vissers verlieten massaal de visserij, op zoek naar een stabielere bron van inkomsten. Ze gingen in de bouw of werden kaasventer.

De rokerijen aan de haven kwamen leeg te staan en werden voor een habbekrats aan nieuwe bedrijven verkocht. De werkplaatsen die zich hier vestigden, begonnen vaak klein. Ze profiteerden van een gunstig vestigingsklimaat, ingesteld door het gemeentebestuur, en van het grote aantal goedkope, ongeschoolde arbeidskrachten dat ineens beschikbaar was. Sommige van deze fabrieken, waaronder visconservenfabriek Mayonna, Potterie De Driehoek en vloerzeilfabriek Balatum (later Balamundi), konden zo uitgroeien tot grote werkgevers binnen het dorp. Naast de haven ontstond langzaam een modern industriegebied, dat Huizen een stedelijk karakter gaf.

De industriële skyline van Huizen. Collectie Huizer Museum.

Bloeiend familiebedrijf

Tegelijkertijd verrezen op verschillende plaatsen in het dorp steenfabrieken. Aan de rand van Huizen, op de grens met Blaricum, staat enigszins verscholen de steenfabriek die het langst operationeel is geweest: Kalkzandsteenfabriek Rijsbergen. De fabriek is in 1925 begonnen als familiebedrijf van de gebroeders Van den Brink uit Laren, die zand voor hun fabriek wonnen in de nabijgelegen Groeve Oostermeent (later uit het Gooimeer). Deze grond was in gebruik geweest als ‘meent’, een gemeenschappelijk graasgebied voor de Gooise boeren. De zandlaag stamt uit de ijstijd en is uitermate geschikt voor de productie van kalkzandsteen.

Luchtfoto van kalkzandsteenfabriek Rijsbergen. Collectie bedrijfsarchief Xella.

Kalkzandsteen is een mengsel van zand en ongebluste kalk, dat verhardt onder druk van stoom. De kolen uit Limburg en ongebluste kalk uit België (later Duitsland) werden met de Gooische Stoomtram naar Huizen aangevoerd. Het eindproduct, kalkzandsteen voor onder meer de bouw van woningen, kon vanuit de haven gemakkelijk overal naartoe verscheept worden. Onder de merknaam Silka produceerde de fabriek in 2015 nog zo’n 65.000 m3 kalkzandsteen per jaar.

Kalkzandsteen in de maak. Collectie bedrijfsarchief Xella.

Tijdens zijn hoogtedagen had de fabriek maar liefst 90 medewerkers. Dat aantal is sinds de overname door Xella, een mondiale speler op het gebied van bouwmaterialen, de laatste jaren flink afgenomen. Tot de fabriek in 2019 buiten bedrijf werd gesteld. Deze ‘tijdelijke’ sluiting werd in augustus 2021 definitief, toen het doek viel voor de historische kalkzandsteenfabriek, die in 2025 zijn honderdjarig bestaan zou hebben gevierd. De fabriek wordt op dit moment ontmanteld en in de verkoop gebracht. Daarmee verliest Huizen een stukje industrieel erfgoed.

Schilderij van kalkzandsteenfabriek Rijsbergen. Collectie bedrijfsarchief Xella.

Oeverzwaluwen in de Oostermeent

De Groeve Oostermeent, waar de fabriek aanvankelijk zijn zand vandaan haalde, werd al in de jaren zeventig verlaten. Het is tegenwoordig een geologisch monument, dat zich uitstrekt van de hoogste delen van de Gooise stuwwal tot aan de voet ervan. De wanden leverden destijds bijzondere informatie op voor geologen, omdat het afgraven maar liefst 150.000 jaar Gooise geschiedenis blootlegde. Zo konden ze aan de kleuren en de steensoorten in de bodemlagen precies zien uit welke afzettingen de stuwwal was opgebouwd.

Kalkzandsteen in de maak. Collectie bedrijfsarchief Xella.

Inmiddels zijn de wanden iets ingezakt en begroeid, omdat de groeve samen met de aangrenzende meentgronden wordt beheerd als natuurgebied door het Goois Natuurreservaat. Blikvanger is de 400 meter lange ‘afgrond’ van de groeve, die op sommige plekken wel 3 meter hoog is. In de laagten welt grondwater van de Warandeberg op, waardoor er een nat klimaat is ontstaan. Hierdoor groeit er een bijzondere mix van natte heide met andere vegetatie, waaronder klokjesgentianen, wolfsklauw, zonnedauw en snavelbies.

Bedrijfswagen van kalkzandsteenfabriek Rijsbergen. Collectie bedrijfsarchief Xella.

Een niet minder bijzondere bewoner van de Groeve Oostermeent is de oeverzwaluw. Het kleine, bruine vogeltje nestelt graag in de steile wanden van rivieroevers en afgravingen. In de Groeve Oostermeent broedt al sinds de jaren zeventig een kolonie in een paar oeverwanden. Jaarlijks keren de vogels terug uit Afrika, om hier nieuwe gangen te graven en daarin nestjes te maken. Tegenwoordig is de oeverzwaluw een bedreigde diersoort, daarom wordt het vogeltje door de gemeente en het Goois Natuurreservaat goed beschermd.

Natuurgebied Groeve Oostermeent, gezien vanaf de Blaricummerweg. Foto: Atsje, via Wikimedia (CC BY-SA 4.0).

Tekst: Sarah Remmerts de Vries

Met dank aan Rob de Boer van Xella kalkzandsteenfabriek Rijsbergen voor het toesturen van de historische foto’s uit het bedrijfsarchief. Het archief van Xella is recentelijk overgedragen aan het Huizer Museum.

Bronnen:

• Sarah Remmerts de Vries, Canon van Huizen (Huizen 2019).
• Kos, Anton en Karel Loeff, Boeren, vissers en bouwers (Huizen 2002).
• Koopman, Sander, ‘De Gooise zandafgravingen’, presentatie voor de Volksuniversiteit Naarden-Bussum (13-11-2018).
• Larisa Landré, ‘Uit de raadsvergadering: Kalkzandsteenfabriek vertrekt definitief en afvaldrama wordt opgelost’, Nieuwsblad voor Huizen (21-12-2021).
• Geopark Heuvelrug Gooi en Vecht, Groeve Oostermeent en Rijsbergen.
• Goois Natuurreservaat, Groeve Oostermeent.

Publicatiedatum: 03/02/2022