Water

Water is van oudsher vriend en vijand. In een provincie onder zeeniveau kan men niet mét, maar ook zeker niet zónder water leven. Oude poldermolens, gemalen, dijken en sluizen vertellen het verhaal over de strijd tegen natte voeten. Droogmakerijen belichamen de overwinning van de mens op het woeste water. Maar de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie laten zien hoe Hollanders het water ook succesvol inzetten als middel tegen indringers. In Noord-Holland is nog veel te bewonderen uit het waterschapsverleden. Al dit erfgoed tezamen maakt het waterverhaal zichtbaar en tastbaar voor toekomstige generaties.

Verhalen

Keizer Karel watermanager

Aan het begin van de zestiende eeuw heerste de zee tot diep in het binnenland van Noord-Holland boven het IJ. Dat kwam omdat er nog geen scherpe scheiding tussen de zee en het binnenwater was. Via de Krommenije bij Krommeniedijk en de haven van Edam stroomde het zeewater bij vloed het Schermeer en Purmermeer in en bij eb er weer uit. Die open zeegaten waren gemakkelijk voor de scheepvaart. Maar ze betekenden ook dat er geen enkele mogelijkheid was om de waterstand in de grote meren in de hand te houden. Bij iedere storm knabbelde het water aan de slappe venige oevers. Dijkdoorbraakjes kwamen regelmatig voor. De klachten waren niet van de lucht.

2 min

‘Dat zal stijf aankomen!’

Wie kent hem niet: Jan Adriaensz. Leeghwater uit De Rijp. Hij werkte mee aan de droogmaking van de Beemster, Purmer, Wijde Wormer en diverse andere grote meren. In 1634 was hij in het buitenland aan de slag.

3 min

Anna Paulownapolder op stoom

In november 1845 verrees in de nieuwe Anna Paulownapolder een hoge schoorsteen. Die hoorde bij een stoomgemaal in aanbouw. Eind december 1845 werd er voor het eerste een paar uur proefgedraaid met het nieuwe gemaal. Een bijzonder moment, want het ging om het allereerste permanente stoomgemaal in Holland benoorden het IJ.

2 min

Zilveren stoomgemaal Venhuizen

Ongelofelijk gedetailleerd, dat is deze zilveren voorstelling van het poldergemaal bij Venhuizen. Het geheel is allang niet meer als nieuw, maar straalt nog steeds grote klasse uit. De plaquette dateert uit 1936 en toont het oude stoomgemaal bij Venhuizen langs de Zuiderdijk van Drechterland, met links de woning van de machinist en rechts de kolenschuur. Er zit een schitterend verhaal aan vast van het afscheid van een dijkgraaf.

6 min

De Afsluitdijk: waterkering en verkeersweg

De Afsluitdijk, onderdeel van de Zuiderzeewerken, is een belangrijke waterkering en verkeersweg in Nederland. De 30 kilometer lange waterkering sluit het IJsselmeer af van de Waddenzee, waaraan de dijk zijn naam ontleent. De verkeersweg verbindt Noord-Holland met Friesland. In 1927 werd begonnen met de aanleg en op 28 mei 1932 werd het laatste sluitgat gesloten. Een jaar later werd de dijk opengesteld voor het wegverkeer.

2 min

De Hoornse Hop en Scharwoude

In onze tijd denken we bij watersnood al snel aan de Zeeuwse eilanden en de vernietigende kracht van de Noordzee. De Noordzee is natuurlijk gevaarlijk en we moeten onze dijken zo stevig en hoog houden dat we vanuit het Westen niets te duchten hebben. Maar wist je dat de afsluiting van de Zuiderzee alleen maar was ingegeven door de belabberde kwaliteit van de dijken eromheen?

2 min

De schipbreuk van de Alford

Op 19 september 1922 nam Klaas Bijl, bijgenaamd ‘Klaas van Pietje’, deel aan de laatste actie van de roeireddingsboot van reddingstation Den Helder. Kleinzoon Willem Bijl, ‘Willem van Kees van Klaas’, reconstrueert de gevaarlijke tocht waaraan zijn grootvader deelnam.

3 min

Dorus Rijkers: ‘Koning der Mensenredders’

De man aan wie het Reddingmuseum haar naam dankt, Dorus Rijkers, was schipper op verschillende reddingboten in Den Helder en leefde van 1847 tot 1928. Voordat hij schipper van een roeireddingboot werd, heeft hij diverse baantjes gehad, onder meer als verkoper van koffie en thee.

2 min

Goede dijkenbouwers zijn nog geen bruggenbouwers

Er staat een handjevol mensen op de IJsselmeerdijk. Ze luisteren aandachtig naar een toespraak. Onder hen is de tienjarige Frank Vlaar, maar hoe langer de toespraak duurt hoe meer afgeleid hij raakt. Hij had helemaal geen zin om op die koude winderige dijk te staan, maar hij moest van zijn vader. Deze staat geïnteresseerd te luisteren en merkt niet dat de gure novemberwind af en toe de vlag die over het monument gedrapeerd is op laat bollen. Frank maakt er een spelletje van om elke keer dat de vlag omhoog geblazen wordt, een glimp van het monument op te vangen. Zo hoeft hij tenminste niet naar die saaie man in dat zwarte pak te luisteren.

10 min

De Waterwolf bedwongen

Een fietstocht langs de 62 kilometer lange Ringvaart die de gemeente Haarlemmermeer omsluit, biedt een uitdagend vergezicht. Ik steek de Ringvaart per fiets regelmatig over. Vanaf de brug tuur ik dan dromend het water in. Water dat rustig voortkabbelt, op het ritme van de wind en de stroming. Noord-Holland op haar best.

8 min

Grote Braak bij Halfweg: doorbraak van de Spaarndammerdijk

Zullen de dijken het houden? Het is een vraag die een oer-Hollandse angst onder woorden brengt. Een vraag die vooral gesteld werd als een zware herfststorm het woedende water weer eens tegen de dijken opstuwde. De Spaarndammerdijk bij Halfweg hield het niet in de nacht van 4 op 5 november 1675 toen een hevige noordwesterstorm opstak. De gevolgen van die dijkdoorbraak zijn tot op de dag van vandaag zichtbaar. In het noordoosten van Halfweg ligt een plas die zich aan de toeschouwer presenteert als een lieflijk binnenmeer. Je kunt er langs fietsen en de hond uitlaten. Toch is het een van de vele plaatsen in Nederland waar de strijd tegen het water een zichtbaar litteken naliet.

3 min

De Kleine Haarlemmersluis in Spaarndam

In het westen van Spaarndam liggen nog wat resten van een oude sluis. Je ziet er een deel van een vloeddeur en een stukje van de sluiskolk. Er staat geen druppel water meer in, als het tenminste niet te hard geregend heeft. Ook de waterwegen die van en naar de sluis liepen, zijn gedempt. Wat we hier kunnen zien, zijn de overblijfselen van de zogenaamde Kleine Haarlemmersluis die functioneerde tussen 1519 en 1897. Er liggen en lagen meer sluizen bij Spaarndam, maar deze sluis was de enige die uitsluitend het belang van Haarlem diende.

3 min

Polder van Berouw (Uitgeest)

Dit is geen verzonnen titel. Ooit bestond er aan de voet van het Uitgeestermeer een poldertje met de naam Polder van Berouw, een naam die vraagt om een verhaal. Jammer genoeg weten we niet waar die naam vandaan komt. Wie en wanneer ooit in die polder ergens berouw van heeft gehad, blijft een mysterie. Maar die polder met zijn mysterieuze naam heeft wel een ander verhaal te bieden, een verhaal van ruzies en stijfkoppige gelijkhebberij. Tegenwoordig geldt de term ‘poldermodel’ als synoniem aan harmonie en overleg. Daarvan was in de Polder van Berouw tussen 1850 en 1864 niets te merken. Het rommelde in de polder.

3 min

KNRM: Redders in nood

In vliegende storm verlaat een reddingsboot de pieren van IJmuiden, op weg naar een schip in nood. Tegenwoordig wordt niets nagelaten om schipbreukelingen veilig aan wal te brengen. De moderne reddingsboot is daarvoor optimaal uitgerust. Ze kan haast niet zinken en als ze omslaat, richt ze zich gewoon weer op. Maar ook met dit materieel is het reddingswerk op zee niet zonder risico’s. Tussen 1825, toen het georganiseerde reddingswerk begon, en 1925 gebruikte men voor dit werk nog roeiboten. Een reddingsoperatie was in die periode natuurlijk veel riskanter. Nog wat verder terug in de tijd werden schipbreukelingen vaak aan hun lot overgelaten. De kustbewoners hadden veel meer belangstelling voor de lading.

3 min

Vruchten van de zee in IJmuiden

Achteraf is het niet meer dan logisch dat IJmuiden een vissershaven kreeg. Maar bij de bouw van de sluis en de pieren hield niemand daar nog rekening mee. De eerste initiatieven om van IJmuiden een vissersplaats te maken, kwamen niet van de plaatselijke, laat staan van de landelijke overheid. Die initiatieven kwamen van de zeevissers zelf. Van vissers die met hun platboomde zeilschepen bij slecht weer beschutting zochten tussen de pieren. Daar konden ze ook alvast wat vis verkopen. Van het een kwam het ander.

4 min

Noordzeekanaal: meer dan een eeuw kanaalgeschiedenis

Bij de opening van het Noordzeekanaal in 1876 was het eigenlijk meteen al duidelijk: het was allemaal niet groot genoeg. Na meer dan een eeuw kanaalgeschiedenis staat de ontwikkeling nog niet stil.

3 min

Niet zonder slag of stoot: het Noordzeekanaal

Bij de aanleg van het Noordzeekanaal kwam heel wat kijken: het doorgraven van de duinen, de bouw van de sluizen, de aanleg van het kanaal, de drooglegging van het grootste deel van het IJ en alle daarbij komende werken. Het zou nu nog een waterstaatkundige prestatie van de eerste orde zijn.

4 min

Het waagstuk om de Waterwolf te temmen

Eeuwenlang was de vraag hoe je de onverzadigbare ‘Waterwolf’ kon temmen. Waterbouwkundige Jan Adriaanszoon Leeghwater meende in 1629 de klus met honderdzestig windmolens te kunnen klaren. Het bleef bij plannen maken. Totdat het Haarlemmermeer bij Halfweg dreigde door te breken naar het IJ. Wat nu?

3 min

‘Een land druipende van walvisch traan’

Van tientallen meters afstand moet het de bezoeker al zijn opgevallen. Dat grote ivoorkleurige gevaarte, lichtjes gekromd en enkele meters lang. Als een sierlijke trofee hing het daar, aan de gevel van het in 1630 gebouwde raadhuis. Niet voor niets hing het op de meest prominente plek van het dorp. Dit walvisbot, want dat was het, stond symbool voor de bedrijvigheid die het nietige dorpje De Rijp in korte tijd op de kaart had gezet en rijkdom had gebracht: de walvisvaart.

10 min

De scheepsramp met de blazer HD 75 op 12 juni 1941

Het was een prachtige zomerdag, de 12e juni 1941. Een dag om naar het strand te gaan. En dat deden ze dan ook, de vrouwen van de familie Koorn. Omstreeks drie uur in de middag was er plotseling een enorme knal uit zee. Een mijn die ontplofte? Het was opeens niet leuk meer op het strand, men ging liever naar huis…

8 min