Water

Water is van oudsher vriend en vijand. In een provincie onder zeeniveau kan men niet mét, maar ook zeker niet zónder water leven. Oude poldermolens, gemalen, dijken en sluizen vertellen het verhaal over de strijd tegen natte voeten. Droogmakerijen belichamen de overwinning van de mens op het woeste water. Maar de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie laten zien hoe Hollanders het water ook succesvol inzetten als middel tegen indringers. In Noord-Holland is nog veel te bewonderen uit het waterschapsverleden. Al dit erfgoed tezamen maakt het waterverhaal zichtbaar en tastbaar voor toekomstige generaties.

Verhalen

Van Zuiderzee tot IJsselmeer

Op 28 mei 1932 werd de Afsluitdijk gedicht. Over de aanleg van de dijk werd al eeuwenlang gedacht en gesproken. Hendrik Stevin, zoon van de bekendere Simon Stevin, was de eerste die in de tweede helft van de zeventiende eeuw een plan ontwierp voor de inpoldering van de Zuiderzee. Eind negentiende eeuw, in 1886, werd door een aantal vooraanstaande politici, ingenieurs en ‘projectonwikkelaars’ het plan nieuw leven ingeblazen met de oprichting van de Zuiderzeevereniging.

3 min

Dirk Trap schildert de Hondsbossche

Een hulde aan de dijkwerkers van Petten. Dat is dit forse schilderij van Dirk Trap uit de collectie van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. We zien twee mannen die met een ‘driepoot’ hijsstelling loodzware zeskantige zuilen basalt aan het plaatsen zijn. Op de voorgrond loopt een stukje werkspoor. Dat klopt precies, want het basalt werd met lorries over een smalspoortje aangevoerd.

3 min

Het Waterschap van de Hondsbossche

‘Die water deert, die water keert.’ Onder dit motto draaiden de kustplaatsen lange tijd zelf op voor het onderhoud van hun dijken en duinen. Dat kon stevig in de papieren lopen. Dan moesten er nieuwe zandduinen worden aangelegd, dan weer verordonneerde het waterschap, de beheerder van de dijk, de aanleg van strandhoofden in zee. Voor de inwoners van het dorpje Petten, veelal arme vissers, gingen deze maatregelen hun draagkracht vaak ver te boven. Er moest regelmatig een beroep worden gedaan op het gewest Holland, wat verklaart dat de Pettemer Zeewering lang een zaak van de centrale overheid was, terwijl de Hondsbossche viel onder de verantwoordelijkheid van een waterschap.

2 min

Petten dubbel door de zee bedreigd

De toestand van het vissersdorpje Petten werd in de loop van de zeventiende eeuw steeds benarder. De Noordzee schuurde voortdurend zand weg van het strand en de duinen. Door die kusterosie spoelde het dorp langzaam maar zeker in zee. Maar ook aan de landkant dreigde gevaar. Bij storm kwam het zeewater over het strand heen en vulde een poel achter het dorp, de Braak of het Krabbewater. Het zag er zeer somber uit.

4 min

Rel op de Assendelver Zeedijk

Op woensdag 23 januari 1566 verscheen dijkgraaf Sebastiaen Craenhals op de Assendelverzeedijk langs het IJ en Wijkermeer. Hij had een gewapend gevolg en een ploeg timmerlieden bij zich. De timmerknechten begonnen met het versperren van een serie sluisjes in de dijk. Maar direct liep heel Assendelft bewapend met stokken, pieken, hooivorken, bijlen, messen en andere landbouwgereedschap te hoop. Craenhals en zijn gevolg werden ernstig bedreigd en urenlang vastgehouden. Wat zat er achter deze actie van de Assendelver boeren?

4 min

De golven van de Noordzee

Zeven golven, even rust. En weer – zeven golven, even rust. Het ‘golventreintje’ rijdt met een keurige regelmaat zijn rondje langs de kust. Uit de dienstregeling valt af te leiden dat iedere golf van top tot dal zo’n twaalf seconden duurt. De trein rijdt mee met de draaiing van de aarde. Hoe dichter de trein bij de kust komt, hoe ondieper de zeebodem. De onderkant van de golven, die op de volle zee bij een storm wel tien meter hoog kunnen zijn, raakt de zeebodem en struikelt zich een weg naar het strand of de dijk, waar de golven bruisend en schuimend uitrollen. Vroeger, toen er nog geen dienstregeling bestond, ging men uit van tien seconden. Het lijkt een futiel verschil, tien of twaalf seconden, maar de consequenties voor de stations die de trein aandoet mogen er zijn, legt Petra Goessen uit. Zij doet namens het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier onderzoek naar de veiligheid van onze duinen en dijken.

2 min

Oneindige milieuramp

Rond het jaar 800 was heel Noord-Holland bedekt met een dikke laag moerassig veen. Die veenkussens lagen tot wel vier à vijf meter boven de zeespiegel. In de negende eeuw trokken boeren het veen in en begonnen met de ontginning. Een reusachtige en nu al meer dan 1000 jaar voortdurende milieuramp was het gevolg.

3 min

Museum Gemaal De Cruquius

Zodra in 1837 besloten was het Haarlemmermeer droog te leggen ontstond een hevige discussie of dit met windbemaling of stoombemaling gedaan moest worden. Koning Willem I beslechtte dit geschil in het voordeel van de nieuwe technieken.

2 min

Ringvaart Haarlemmermeer

Voordat begonnen kon worden met het droogmalen van het Haarlemmermeer moesten een Ringvaart en Ringdijk aangelegd worden.

1 min

Schaatsdrama op de Zuiderzee

Als Koning Winter met strenge hand regeerde, werd tante onrustig. ‘Ja kien,’ zei ze dan op z’n Wierings, ‘toen vroor het ook zo hard.’ Tante haalde de doos met krantenknipsels van zolder en vervolgens kwam het hele verhaal op tafel. Zo werd ik, aandachtig luisterend en nog maar een kind, deelgenoot van haar familiedrama waarbij vader, broer en opa omkwamen.

3 min

Waterhuishouding Randstad

De waterhuishouding van de regio Amsterdam is in handen van vier waterschappen en Rijkswaterstaat. Zij zorgen voor waterveiligheid en de kwaliteit van het water.

3 min

De Inlaagpolder: tussen een zwakke en een sterke dijk

In 1861 werd een begin gemaakt met de afdamming en inpoldering van het IJ. De grens van het toenmalige IJ is tegenwoordig nog terug te vinden in het huidige landschap van de Inlaagpolder bij Spaarnwoude door het beloop van een lage grasdijk.

2 min

De Amsterdamse haven: zeven eeuwen scheepvaart

De Amsterdamse haven maakt deel uit van de Havenregio in het Noordzeekanaalgebied. De havens strekken zich uit over een gebied van 4500 hectare. Gezamenlijk profileren deze havens zich als de Zeehavens Amsterdam.

3 min

De Groote Braak, een litteken van water

Zullen de dijken het houden? Het is een vraag die een oer-Hollandse angst onder woorden brengt. Een vraag die vooral gesteld werd als een zware herfststorm het woedende water weer eens tegen de dijken opstuwde. De Spaarndammerdijk bij Halfweg hield het niet in de nacht van 4 op 5 november 1675 toen een hevige noordwesterstorm opstak. De gevolgen van die dijkdoorbraak zijn tot op de dag van vandaag zichtbaar. De Groote Braak is een van de vele plaatsen in Nederland waar de strijd tegen het water een zichtbaar litteken naliet …

2 min

Groene Long of Lange Rond?

Op 14 september 1972 vond een grote vergadering plaats in hotel-café De Ooievaar in Uitgeest. De bestuurders van tientallen waterschappen waren daarbij aanwezig. Dijkgraaf C.P. Jongens van de polder Starnmeer overhandigde een plan voor de oprichting van een nieuw waterschap aan gedeputeerde J. van Dis uit Haarlem. De voorgestelde naam van dat waterschap was ‘De Groene Long’. Maar het werd uiteindelijk Waterschap Het Lange Rond.

3 min

Stormachtig Spaarnwoude

In 1836 werd Spaarnwoude getroffen door maar liefst twee heftige winterstormen. In het nieuwe jaar volgde meteen een derde. De schade die deze stormen tot gevolg hadden heeft de Staten-Generaal uiteindelijk doen beslissen geld beschikbaar te stellen voor de inpoldering.

3 min

Stoomgemaal Halfweg: van gemaal tot museum

Ze staan nog her en der verspreid door het Kennemerland: de stoomgemalen. Ooit speelden ze een vitale rol bij het droog houden van hun achterland, nu zijn het monumenten die de sfeer van de negentiende eeuw ademen.

3 min

Sluisjes in de Velserdijk

De Velserdijk is één van de oudste overgebleven dijktypes met sluisjes. Om die reden is de dijk een authentiek, waterstaatkundig zeldzaam geworden element in het landschap. Bovendien is de dijk, onderdeel van de IJdijken, van sociaalhistorisch en landbouwhistorisch belang vanwege de functie van bescherming van de weidegebieden.

2 min

Het Noordzeekanaal, een prestatie van formaat

Op 1 november 1876 kwam het gereed: het Noordzeekanaal. Bij de aanleg kwam heel wat kijken: het doorgraven van de duinen, de bouw van de sluizen, de aanleg van het kanaal, de drooglegging van het grootste deel van het IJ. Het zou nu nog een waterstaatkundige topprestatie zijn. Dat de Amsterdamse haven de kortst denkbare verbinding met zee kreeg, lijkt niet meer dan logisch. Maar ze kwam er niet zonder slag of stoot.

3 min

De Spaarndammer sluizen

De Spaarndammer sluizen bestaan uit een bebouwde dijk met daarin sluizen liggend in het midden van een grote waterplas. De sluizen zijn een belangrijk waterstaatkundig ‘object’. Spaarndam is namelijk één van de vier plaatsen waar het wateroverschot van het grote Hoogheemraadschap van Rijnland geloosd wordt op het buitenwater.

3 min