3 min

Mossel van een halve meter

De paalworm was een groot gevaar voor de destijds algemeen toegepaste wier- en paaldijken. Wierdijken bestonden uit een aarden lichaam dat aan de zeekant was voorzien van een wierriem. Dat was een dik pakket taai en vast ingebroeid wier of zeegras. De wierriem werd op zijn plaats gehouden door een houtconstructie. Bij paaldijken was de buitenzijde van de dijk helemaal bekleed met loodrecht ingeheide zware balken. Al dat hout vormde een waar paradijs voor de paalworm. Als larve hecht de worm zich aan hout vast en boort dan een tientallen centimeters lange gang uit. Een volwassen exemplaar haalt een lengte van een halve meter en is een vinger dik. Paalwormen kunnen dikke palen totaal uithollen. Van buiten is niets te zien, maar ze breken dan bij storm als luciferhoutjes af.

Paalworm (tekening H. Tol) bron: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

De schuld van homo’s?

Waarom de worm juist in 1730 zo vernietigend toesloeg, weten we niet precies. Er wordt wel verteld dat hij met schepen uit de tropen was meegelift. Dit verhaal klopt niet. De worm kwam al veel langer voor. Wel had men destijds enkele warme zomers achter de rug. Hierdoor kan de verzilting van de Zuiderzee toegenomen zijn. Mogelijk heeft dat weer de plotselinge plaag van de aan zout water gebonden paalworm uitgelokt. De predikanten wisten het destijds overigens wel. Er liep destijds een serie geruchtmakende (en verschrikkelijke…) processen tegen homo’s of ‘sodomisten’. De dominees schilderden de worm af als hemelse straf voor al deze zedeloosheid. Wederom een goed voorbeeld van religieuze waanzin…

Door paalworm aangetaste balk uit de Westfriese Omringdijk Bron: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Giftige smeersels

De West-Friese waterschappen probeerden ondertussen de schade te herstellen. Er werd bovendien een prijsvraag uitgeschreven naar het beste middel om de worm te bestrijden. Die leverde vele ideeën op. Voorgesteld werd onder andere de palen te bekleden met koperen platen of zeildoek, al dan niet gecombineerd met giftige smeersels, pek, teer en kalk. Helaas bleken in zee geplaatste proefpalen binnen een jaar alweer aangetast. Alleen de wormspijker vond beperkte toepassing. Het gaat om een nagel met een grote platte kop. Hiermee werd dan een paal of sluisdeur compleet vol getimmerd. Zo vormde zich een roestige laag op het hout waar de paalworm moeilijk door heen kwam.

Dukdalf beslagen met wormspijkers Bron: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Keien op de dijk

Uiteindelijk kwamen de West-Friese burgemeesters en waterschapsbestuurders Pieter Straat en Pieter van der Deure met een bruikbaar plan op de proppen. Zij stelden voor de dijken naar zee met een aarden glooiing af te werken. De glooiing werd weer bekleed met puin en keien. Maar waar moest al die steen vandaan komen? In Drenthe lagen zwerfkeien en hunebedden. Die vormden een eerste bron. Later stapten de waterschappen over op keien uit Scandinavië. Het kostte natuurlijk kapitalen. Tot 1743 werd er alleen in de Westfriese zeedijk 4,8 miljoen gulden geïnvesteerd. En de paalworm? Die komt tegenwoordig nog steeds voor. Medewerkers van het huidige Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier komen er soms nog wel eens eentje tegen. Het is altijd even schrikken als zo’n lang bleekwit beest uit een oude balk of paal tevoorschijn komt.

Wormspijkers Bron: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Waterwerk aan de winkel

Het hoogheemraadschap is in het kader van het nationale hoogwaterbeschermingsprogramma bezig met een grote verbetering van alle dijken langs de oude Zuiderzee. Ze voldoen niet meer aan de veiligheidseisen. De dijkvakken Medemblik-Enkhuizen en Enkhuizen-Hoorn zijn gereed. Daarna kwamen de dijken van de Zeevang en Waterland aan de beurt. Met water blijft er nu eenmaal altijd werk aan de winkel.

Meer info:
www.hhnk.nl
www.westfrieseomringdijk.nl
www.omringdijk.nl
www.rijkswaterstaat.nl

Publicatiedatum: 02/03/2011