Noord-Holland staat bekend om zijn molens. Toeristen komen van heinde en verre voor de molens van de Zaanse Schans. Sommige molens zijn eeuwenoud en nog steeds in gebruik als duurzame manier om de polders droog te houden. Andere zijn bewoond of herbestemd tot horeca, landwinkel of bed & breakfast. Maar allemaal zijn ze bepalend voor het landschap van Laag Holland.
In 2025 viert de Zaansche Molen zijn 100-jarig bestaan. Ter ere van dit jubileum besteedt Oneindig Noord-Holland extra aandacht aan de molens in onze provincie. Op deze themapagina lees je alle verhalen.
De familie van der Heijden telt van oudsher vele molenaars. Van oorsprong komt ze uit Duitsland. De familie is via Brabant naar het noorden getrokken en in Heerhugowaard terecht gekomen. Eén van de nazaten is Joop van der Heijden.
>
2 min
Dat spinnen en ander kruipend gedierte graag in molens vertoeven zal niemand verassen. Het riet en de talloze hoekjes en gaatjes vormen een aangename verblijfplaats voor deze kleine plaagdieren. Ook de muggen geven in een waterrijke omgeving al gauw overlast. Niet alleen de mens maar ook de molen wordt door insecten belaagd.
> 2 min
De Waard was voor de droogmaking tot Heerhugowaard een groot meer, evenals de Schermeer. Beide meren werden van elkaar gescheiden door de Huigendijk. Door de slechte uitwatering had buurgebied Geestmerambacht van oudsher regelmatig wateroverlast. Daarom moest het zijn water ergens anders lozen.
> 2 min
Het verwondert ons hoe eenvoudig men eeuwenlang met de gevaren rond de molens omging. Pas na een Veiligheidsbesluit in 1916 worden veiligheidshekken rond de molens geplaatst.
> 3 min
Deze molen is in 1635 gebouwd aan de Molenweg, maar wordt een jaar later alweer ‘opgepluct ende verset’. Hij wordt van zijn fundering gelicht en in zijn geheel naar zijn huidige standplaats gebracht. Dit alles gebeurt onder leiding van Jacob Adriaensz. van Bergen, die hiervoor 900 gulden ontvangt.
> 3 min
23 september 1983. Terwijl de bewoners van bovenmolen G zich opmaken voor een rustige vrijdagavond, ontwikkelt zich elders in de molen een binnenbrand. Het verslag van een indrukwekkende gebeurtenis.
> 3 min
Voor de droogmaking van de Schermeer in 1634 is Schermerhorn een zogenaamde overslagplaats. De agrarische producten uit de Beemster worden naar het dorp gebracht. Daarna brengen schippers de producten over de Schermeer via het Zeglis naar de markt in Alkmaar.
> 2 min
De watermolens van de Schermeer zijn altijd bewoond geweest. Uit noodzaak, want de molen moest op afroep direct kunnen malen. Dus woonde de molenaar met zijn gezin in de molen. Eigenlijk was de molen een werktuig, waarin ook nog gewoond werd.
> 2 min
Vlak na de Tweede Wereldoorlog worden de afgedankte molens gezien als tijdelijke woonruimte, maar vanaf de jaren 60 van de vorige eeuw verandert dat beeld.
Kunstenaars, mensen uit de TV-wereld en andere artistieke lieden ontdekken de genoegens van het platteland en betrekken oude boerderijen en soms ook molens.
2 min
Vanaf 1926 worden de eerste Schermermolens stilgezet. De kosten van de lonen van vijftig molenaars en het onderhoud van de molens zijn te hoog. In 1929 worden de laatste molens buiten werking gesteld. Wat nu? De bekende architecten Berlage en Dudok vinden molens een storend element in het landschap. Dus weg ermee!
> 2 min
Het is 14 januari 1634. De eerste zesendertig molens in de droogmakerij zijn gebouwd. Het polderbestuur van de Schermeer staat voor een probleem. Hoe kom je aan een goede molenaar? Ze hebben weliswaar een lijst met zesendertig namen, maar daar staan maar vijf echte molenaars op. De lijst vermeldt verder een schoenlapper, een schipper, een bode en een tuinman.
> 3 min
De familie Bloothooft is een echte molenaarsfamilie. Ze hebben generaties lang op poldermolen K in de Schermer gemalen. Deze molen behoort in 1634 tot de eerst gebouwde poldermolens, maar wordt in 1645 verplaatst binnen diezelfde polder omdat hij niet effectief blijkt.
> 3 min
Het molenaarsbestaan is altijd armoe troef geweest. Bijbaantjes waren dan ook noodzakelijk om het hoofd boven water te houden. Geen wonder dat molenaar ‘Jan zonder geld’ droomt van een ander bestaan. Maar het noodlot beslist anders.
> 3 min
Molen Hollandia werd gebouwd in het midden van de zeventiende eeuw. De grote achtkante watermolen bemaalde de 382 ha grote Hollands Ankeveense polder op de ‘s-Gravelandse Vaart, die weer afwaterde op de Vecht. De molen bleef zijn functie behouden tot 1932. In de jaren dertig zijn het scheprad en overige werken verwijderd om hierdoor de molenaarswoning te kunnen vergroten.
> 2 min
Tsaar Peter moet tijdens zijn tochtjes langs de Zaan zijn ogen hebben uitgekeken toen hij zag dat er voor allerlei producten specifieke molens waren ontwikkeld. Hout, olie, papier, meel, gepelde gerst, snuif en verf, alles werd bewerkt door evenzoveel soorten molens. En met succes, want aan het einde van de 17e eeuw werd de ene na de andere industriemolen gebouwd.
> 2 min
De Russische tsaar Peter (1672-1725) kreeg op zeventienjarige leeftijd de macht overhandigd. De jonge tsaar bleek een leergierige en bevlogen leider die het land wilde moderniseren. De handelsvloot van de Republiek stond destijds bekend als een van de beste ter wereld. Dat ontging de tsaar niet. Tweemaal bezocht de leergierige Peter de Grote Noord-Holland: in 1697 en in 1717. Tijdens beide bezoeken deed de tsaar Zaandam aan om de fijne kneepjes van de scheepsbouw te leren.
> 19 min
Op kaarten uit de 16e eeuw is achter de Hondsbossche Zeewering bij Petten een meertje te zien, de Laij of Lei. Dit meertje werd na 1600 drooggemaakt met een wipmolentje. Tijdens de Engels-Russische invasie ging het molentje in vlammen op. Na veel geharrewar verrezen er begin 19e eeuw zelfs twee molens pal achter de dijk. Helaas zijn die nu verdwenen.
> 3 min
Het werk van de in 1952 te Wormerveer geboren Jan Groenhart is heel geliefd. Het door en door Noord-Hollandse karakter heeft daar veel mee te maken. Deze aquarel uit 1985 van de Viaanse molen van de Bergermeer bij Alkmaar vormt een mooi voorbeeld van Groenharts gevoel voor het landschap. Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier heeft een hele serie molenaquarellen van Groenhart in de collectie.
> 2 min
Het papier van de firma C & J Honig Breet vergaarde in de achttiende en negentiende eeuw wereldfaam. Beroemde kunstenaars uit die dagen maakten graag gebruik van het Zaanse ‘velijnpapier’. Halverwege de negentiende eeuw werden de meeste bankbiljetten in Nederland gedrukt op papier van C & J Honig Breet. Internationale erkenning kreeg het papierbedrijf in 1852 op de Great Exhibition in het Londense Crystal Palace.
> 4 min
Een markante verschijning in het straatbeeld bij de Zeeburgerdijk is Molen de Gooyer, gelegen naast Brouwerij ’t IJ. De molen is geplaatst op twee op elkaar geplaatste houten achtkanten, waardoor de molen vrij hoog staat. Deze molen zou dé hoogste van Nederland zijn geweest als men de roeden niet een vol hek te kort had gemaakt.
> 2 min