3 min
De timmerman molenmaker Jacob Adriaensz. van Bergen is na de bouw van drie molens in de Schermer belast met het onderhoud van de molens in het noorden van de droogmakerij. Jacob heeft ervaring genoeg om de functie van de molen aan te passen. De oorspronkelijke middelmolen gaat nu als ondermolen functioneren om de uitwatering van de polder te verbeteren.
Het verplaatsen van molens is aanmerkelijk goedkoper dan nieuwbouw. Ondermolen K, zoals deze molen genoemd wordt, heeft bij de bouw 5500 gulden gekost.
Ter voorbereiding van het (her)plaatsen van een molen moet de grond worden uitgegraven; vòòr 1850 voor de plaatsing van het scheprad, na die tijd voor de plaatsing van de vijzel. Zicht op het grondwerk van poldermolen K tijdens de restauratie in december 2007. (foto: SSM)
Verplaatsingen
Het blijft niet bij deze ene molen. In de eerste twee bestaansjaren van de Schermer worden er wel 24 molens verplaatst. Als in 1634 de ringvaart en de ringdijk rondom de Schermeer klaar zijn, staan er 36 molens klaar om de eerste fase van het droogmalen te realiseren.
In datzelfde jaar komen daar nog eens zestien molens bij. Van deze molens staan er 48 rond het meer opgesteld. Zodra dit meer eenmaal is drooggevallen, worden de molens verplaatst naar andere plekken, waar zij meer rendement opleveren.
Hoe dat verplaatsen in zijn werk ging, is een vraag die tot op heden niet beantwoord is. Het begrip wordt slechts een enkele keer nader aangeduid met termen als ‘opgepluct ende verset’, ‘opgenomen ende gestelt’ en ‘vervijselen ende versetten’, maar meestal wordt alleen de term ‘verset’ gebruikt.
Zicht op de waterloop met de daarachter gelegen vijzelkom van poldermolen K. (foto: SSM)
Een molen in stukjes
Soms kiest men voor een andere wijze dan het in zijn geheel verplaatsen van de molen. Door de pen- en gatverbindingen is het ook mogelijk om de molen uit elkaar te halen en in onderdelen naar zijn nieuwe standplaats te vervoeren. De keuze zal afhankelijk geweest zijn van de situatie ter plekke.
In totaal worden er 32 molens verplaatst tussen 1635 en 1666 en dan is hoogst haalbare rendement gehaald. Deze opstelling blijft tot circa 1850 bestaan.
‘Wanleveringhe’
Niet altijd is het geleverde werk naar zin van het polderbestuur. Timmerlieden worden in verschillende gevallen gekort op de afgesproken prijs in verband met ‘wanleveringhe’. De kosten variëren van 51 tot 90 gulden voor het opnieuw laten opmetselen van ‘de pilaren’ (waar de staanders van een achtkant op rusten) en 40 gulden voor het aanvullen van een molenwerf. Omdat de timmerlieden pas achteraf betaald worden, worden deze kortingen bij uitbetaling verrekend.
De ondermolens K, L en M van de Noorderring aan de Molendijk. De molens L en M zijn thans verdwenen. (foto: Vereniging De Hollandsche Molen)
Een bedrijfsongeval
Vaak worden molenaars ingezet om te helpen bij het verplaatsen van molens. Dat gaat niet altijd goed. Het polderbestuur betaalt 20 gulden en 10 stuivers omdat molenaar Jan Gerritsz., bij het ‘losmaken van de Schermermolens’ zijn arm heeft gebroken. Er is een dokter aan te pas gekomen en er moet voor veertien dagen een invaller ingehuurd worden, die met zijn molen moet draaien.
Het polderbestuur voelt blijkbaar toch een zekere verantwoordelijkheid, al is veertien dagen is niet lang voor de genezing van een gebroken arm. De molenaar wordt in elk geval niet direct afgedankt.
Kaart Schermer
© Schermer Molens Stichting/ tekstbewerking: Tanja Schermerhorn
QR: 10. Ondermolen K.
Publicatiedatum: 26/02/2014
Vul deze informatie aan of geef een reactie.