Gedonder in en om de molen

Het verwondert ons hoe eenvoudig men eeuwenlang met de gevaren rond de molens omging. Pas na een Veiligheidsbesluit in 1916 worden veiligheidshekken rond de molens geplaatst.

3 min

Wie op de molen woont en werkt heeft door de eeuwen heen met de gevaren leren leven. Maar een moment van onoplettendheid is al voldoende voor een drama zoals dat bewoner molenaar Muysken in de jaren 70 van de vorige eeuw bij zijn ondermolen K overkomt. Tijdens het grasmaaien wordt hij door een molenwiek gegrepen; een paar dagen later overlijdt hij aan zijn verwondingen.

De in maart 1944 onttakelde ondermolen O, wordt in 1957 weer opgeknapt.(foto: Vereniging De Hollandsche Molen)

Alle remmen los

Een ander gevaar is het ‘door de vang lopen’ van de molen. Dat betekent dat de molen zo snel draait dat hij niet meer op de rem reageert. Die rem bestaat uit houten remblokken, die zich bij het ‘vangen’ van de molen om het bovenwiel klemmen, waardoor de wieken vaart minderen. Bij het door de vang lopen bestaat het gevaar dat de wrijving tussen bovenwiel en remblokken brand veroorzaakt. Daarom worden de molens bij harde wind stilgezet.

Ondermolen O ligt zeer dicht aan de weg. In de jaren dat het meeste vervoer nog met paard en wagen geschiedde was deze molen voorzien van een spiegeltje. Hiermee kon de molenaar een paard en wagen bijtijds zien naderen. Hij was verplicht zijn molen dan stilzetten om te voorkomen dat het paard van de draaiende wieken zou schrikken en op hol zou slaan.

Detail van de getorste koningsspil in de Museummolen in 2005. (foto: SSM)

Molengeweld

Een molen is eigenlijk een werktuig, waarin gewoond wordt. De molenonderdelen zijn groot en de krachten die op diverse onderdelen worden uitgeoefend zijn enorm. In de Museummolen raakte eens een plank los van de beschoeiing en deze plank raakte bekneld tussen de vijzel en de muur. De vijzel stopte abrupt met draaien, maar de wieken draaiden door. Dat gaf een geweldige klap en de hele molen stond te schudden. Door enorme krachten die zich in de molen ontwikkelden werd de koningsspil totaal verwrongen. Er moest een nieuw stuk aangelast worden om de schade te herstellen.

Onweer boven de molens bij de groep Schermerhorn aan de Noordervaart, zomer 1991 (foto: Aart Dorst, Museummolen Schermerhorn)

Blikseminslag

De molens in de Schermer zijn, wanneer we de wieken meerekenen, meer dan 25 meter hoog en staan in het open land. Daarom is de molenaar van oudsher bang voor onweer. In katholieke kringen werd vroeger met een palmtakje en wijwater rondgegaan om Gods zegen over de molen en zijn inwoners af te roepen. Niet verwonderlijk, want er zijn diverse gevallen bekend van blikseminslag in molens. Een enkele keer ging een hele molen daarbij in vlammen op.

Zo sloeg op 17 augustus 1854 de bliksem in bij een poldermolen. De schade was groot. Een molenwiek was verbrijzeld en bijna de gehele kruizolder was weggeslagen. Op de benedenverdieping lag het meubilair van de molenaar aan stukken. Zijn vrouw had een blauwe plek op haar hoofd.

Bliksemafleiders werden in 1910 niet meer op de kap, maar bovenop een wiek geplaatst. Ondanks de bliksemafleiders zijn ook de moderne molenbewoners waakzaam. Wanneer het onweert, zit dikwijls het hele gezin beneden om de molen direct te verlaten, wanneer het noodlot zou toeslaan.