Water is van oudsher vriend en vijand. In een provincie onder zeeniveau kan men niet mét, maar ook zeker niet zónder water leven. Oude poldermolens, gemalen, dijken en sluizen vertellen het verhaal over de strijd tegen natte voeten. Droogmakerijen belichamen de overwinning van de mens op het woeste water. Maar de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie laten zien hoe Hollanders het water ook succesvol inzetten als middel tegen indringers. In Noord-Holland is nog veel te bewonderen uit het waterschapsverleden. Al dit erfgoed tezamen maakt het waterverhaal zichtbaar en tastbaar voor toekomstige generaties.
De Afsluitdijk, onderdeel van de Zuiderzeewerken, is een belangrijke waterkering en verkeersweg in Nederland. De 30 kilometer lange waterkering sluit het IJsselmeer af van de Waddenzee, waaraan de dijk zijn naam ontleent. De verkeersweg verbindt Noord-Holland met Friesland. In 1927 werd begonnen met de aanleg en op 28 mei 1932 werd het laatste sluitgat gesloten. Een jaar later werd de dijk opengesteld voor het wegverkeer.
>In onze tijd denken we bij watersnood al snel aan de Zeeuwse eilanden en de vernietigende kracht van de Noordzee. De Noordzee is natuurlijk gevaarlijk en we moeten onze dijken zo stevig en hoog houden dat we vanuit het Westen niets te duchten hebben. Maar wist je dat de afsluiting van de Zuiderzee alleen maar was ingegeven door de belabberde kwaliteit van de dijken eromheen?
>Op 19 september 1922 nam Klaas Bijl, bijgenaamd ‘Klaas van Pietje’, deel aan de laatste actie van de roeireddingsboot van reddingstation Den Helder. Kleinzoon Willem Bijl, ‘Willem van Kees van Klaas’, reconstrueert de gevaarlijke tocht waaraan zijn grootvader deelnam.
>De man aan wie het Reddingmuseum haar naam dankt, Dorus Rijkers, was schipper op verschillende reddingboten in Den Helder en leefde van 1847 tot 1928. Voordat hij schipper van een roeireddingboot werd, heeft hij diverse baantjes gehad, onder meer als verkoper van koffie en thee.
>Er staat een handjevol mensen op de IJsselmeerdijk. Ze luisteren aandachtig naar een toespraak. Onder hen is de tienjarige Frank Vlaar, maar hoe langer de toespraak duurt hoe meer afgeleid hij raakt. Hij had helemaal geen zin om op die koude winderige dijk te staan, maar hij moest van zijn vader. Deze staat geïnteresseerd te luisteren en merkt niet dat de gure novemberwind af en toe de vlag die over het monument gedrapeerd is op laat bollen. Frank maakt er een spelletje van om elke keer dat de vlag omhoog geblazen wordt, een glimp van het monument op te vangen. Zo hoeft hij tenminste niet naar die saaie man in dat zwarte pak te luisteren.
>Een fietstocht langs de 62 kilometer lange Ringvaart die de gemeente Haarlemmermeer omsluit, biedt een uitdagend vergezicht. Ik steek de Ringvaart per fiets regelmatig over. Vanaf de brug tuur ik dan dromend het water in. Water dat rustig voortkabbelt, op het ritme van de wind en de stroming. Noord-Holland op haar best.
>Zullen de dijken het houden? Het is een vraag die een oer-Hollandse angst onder woorden brengt. Een vraag die vooral gesteld werd als een zware herfststorm het woedende water weer eens tegen de dijken opstuwde. De Spaarndammerdijk bij Halfweg hield het niet in de nacht van 4 op 5 november 1675 toen een hevige noordwesterstorm opstak. De gevolgen van die dijkdoorbraak zijn tot op de dag van vandaag zichtbaar. In het noordoosten van Halfweg ligt een plas die zich aan de toeschouwer presenteert als een lieflijk binnenmeer. Je kunt er langs fietsen en de hond uitlaten. Toch is het een van de vele plaatsen in Nederland waar de strijd tegen het water een zichtbaar litteken naliet.
>In het westen van Spaarndam liggen nog wat resten van een oude sluis. Je ziet er een deel van een vloeddeur en een stukje van de sluiskolk. Er staat geen druppel water meer in, als het tenminste niet te hard geregend heeft. Ook de waterwegen die van en naar de sluis liepen, zijn gedempt. Wat we hier kunnen zien, zijn de overblijfselen van de zogenaamde Kleine Haarlemmersluis die functioneerde tussen 1519 en 1897. Er liggen en lagen meer sluizen bij Spaarndam, maar deze sluis was de enige die uitsluitend het belang van Haarlem diende.
>Dit is geen verzonnen titel. Ooit bestond er aan de voet van het Uitgeestermeer een poldertje met de naam Polder van Berouw, een naam die vraagt om een verhaal. Jammer genoeg weten we niet waar die naam vandaan komt. Wie en wanneer ooit in die polder ergens berouw van heeft gehad, blijft een mysterie. Maar die polder met zijn mysterieuze naam heeft wel een ander verhaal te bieden, een verhaal van ruzies en stijfkoppige gelijkhebberij. Tegenwoordig geldt de term 'poldermodel' als synoniem aan harmonie en overleg. Daarvan was in de Polder van Berouw tussen 1850 en 1864 niets te merken. Het rommelde in de polder.
>In vliegende storm verlaat een reddingsboot de pieren van IJmuiden, op weg naar een schip in nood. Tegenwoordig wordt niets nagelaten om schipbreukelingen veilig aan wal te brengen. De moderne reddingsboot is daarvoor optimaal uitgerust. Ze kan haast niet zinken en als ze omslaat, richt ze zich gewoon weer op. Maar ook met dit materieel is het reddingswerk op zee niet zonder risico's. Tussen 1825, toen het georganiseerde reddingswerk begon, en 1925 gebruikte men voor dit werk nog roeiboten. Een reddingsoperatie was in die periode natuurlijk veel riskanter. Nog wat verder terug in de tijd werden schipbreukelingen vaak aan hun lot overgelaten. De kustbewoners hadden veel meer belangstelling voor de lading.
>Achteraf is het niet meer dan logisch dat IJmuiden een vissershaven kreeg. Maar bij de bouw van de sluis en de pieren hield niemand daar nog rekening mee. De eerste initiatieven om van IJmuiden een vissersplaats te maken, kwamen niet van de plaatselijke, laat staan van de landelijke overheid. Die initiatieven kwamen van de zeevissers zelf. Van vissers die met hun platboomde zeilschepen bij slecht weer beschutting zochten tussen de pieren. Daar konden ze ook alvast wat vis verkopen. Van het een kwam het ander.
>Bij de opening van het Noordzeekanaal in 1876 was het eigenlijk meteen al duidelijk: het was allemaal niet groot genoeg. Na meer dan een eeuw kanaalgeschiedenis staat de ontwikkeling nog niet stil.
>Bij de aanleg van het Noordzeekanaal kwam heel wat kijken: het doorgraven van de duinen, de bouw van de sluizen, de aanleg van het kanaal, de drooglegging van het grootste deel van het IJ en alle daarbij komende werken. Het zou nu nog een waterstaatkundige prestatie van de eerste orde zijn.
>Eeuwenlang was de vraag hoe je de onverzadigbare 'Waterwolf' kon temmen. Waterbouwkundige Jan Adriaanszoon Leeghwater meende in 1629 de klus met honderdzestig windmolens te kunnen klaren. Het bleef bij plannen maken. Totdat het Haarlemmermeer bij Halfweg dreigde door te breken naar het IJ. Wat nu?
>Van tientallen meters afstand moet het de bezoeker al zijn opgevallen. Dat grote ivoorkleurige gevaarte, lichtjes gekromd en enkele meters lang. Als een sierlijke trofee hing het daar, aan de gevel van het in 1630 gebouwde raadhuis. Niet voor niets hing het op de meest prominente plek van het dorp. Dit walvisbot, want dat was het, stond symbool voor de bedrijvigheid die het nietige dorpje De Rijp in korte tijd op de kaart had gezet en rijkdom had gebracht: de walvisvaart.
>Het was een prachtige zomerdag, de 12e juni 1941. Een dag om naar het strand te gaan. En dat deden ze dan ook, de vrouwen van de familie Koorn. Omstreeks drie uur in de middag was er plotseling een enorme knal uit zee. Een mijn die ontplofte? Het was opeens niet leuk meer op het strand, men ging liever naar huis…
>In 2011 is het REM-eiland naar de Amsterdamse Minervahaven verplaatst: de constructie waar ooit de eerste commerciële televisie-uitzendingen vandaan kwamen is nu een restaurant, 22 meter boven het water. Het symboliseert de overgang van een oude houthaven naar een moderne stadshaven.
>Het Noordhollands Kanaal kronkelt door het landschap tussen Den Helder en Amsterdam. Het werd in 1824 aangelegd om de verbinding van de hoofdstad met de zee te verbeteren. Ook de andere regio’s langs de nieuwe vaarweg profiteerden. Zelfs de Zaanstreek, hoewel die vreemd genoeg niet direct aan het kanaal kwam te liggen.
>Begin juli is het feest in Monnickendam. Tijdens de jaarlijkse Jan Haringrace op het IJsselmeer zeilen tjalken, botters en andere schepen om de snelste tijd. De race is vernoemd naar Jan Haring, dé held van de Slag op de Zuiderzee in 1573. Deze slag was bepalend tijdens de Nederlandse opstand.
>Waterland en visserij zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ging het vroeger alleen om vis in de letterlijke zin van het woord, nu staat Volendam ook bekend om haar 'palingsound'.
>