3 min

Hele toer

Tot de komst van de Prins Bernhardbrug was er maar één fatsoenlijke oeververbinding voor gemotoriseerd verkeer over de Zaan, de uit 1903 stammende Wilhelminabrug in het centrum. Weliswaar was er de Julianbrug in Zaandijk, in 1936 persoonlijk geopend door de naamgeefster, maar deze lag ver uit de route. Bovendien was de Wilhelminabrug te smal om het toegenomen personen- en vrachtverkeer aan te kunnen. Het was dus in de jaren dertig, met de snelle opkomst van de auto, een hele toer om de Zaan over te steken. Niet verwonderlijk dat men het tijd vond om deze bottleneck te ontlasten met een nieuwe brug over de Zaan: de Prins Bernhardbrug.

Bouw van de Bernhardbrug over de Zaan, eind jaren dertig. Foto: Gemeentearchief Zaanstad.

Verboden naamgeving

Al in 1938 was men voornemens om de brug – in navolging van de twee bestaande bruggen over de Zaan – te noemen naar een lid van het Koninklijk Huis. In 1937 was Bernhard de gemaal van Prinses Juliana geworden waardoor hij prima de reeds bestaande en naar Juliana vernoemde brug kon ‘flankeren’. Tijdens de bezetting van ons land verboden de Duitsers echter om de nieuwe brug te vernoemen naar een lid van de koninklijke familie. Dit gebeurde ook op andere plaatsen in Nederland. Zo veranderde de bezetter in de oorlogsjaren een aantal namen van straten en parken die vernoemd waren naar Joden en nog in leven zijnde leden van het Koninklijk Huis in Amsterdam. Het Prins Bernhardplein veranderde in Gooiplein en het Julianaplein werd omgedoopt tot Amstelstationplein; de Sarphatistraat ging Muiderschans heten. De Zaanse Wilheminastraat ging korte tijd door het leven als Raadhuisstraat.

Vervanging van het straatnamenbordje van de Wilhelminastraat, Zaandam. Foto: Collectie Gemeentearchief Zaanstad.

Anti-monarchist

Het gemeentebestuur koos voor een opmerkelijk alternatief. De brug werd tijdens de oorlog vernoemd naar Pieter Jelles Troelstra (1860-1930) een voorman van de socialistische partij die fel gekant was tegen de monarchie. De van oorsprong Friese Jelles Troelstra stond aan de wieg van de oprichting van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) en kwam in 1897 voor deze partij in de Tweede Kamer. Daar ontpopte hij zich als een fel tegenstander van de monarchie en weigerde hij op Prinsjesdag aanwezig te zijn. Troelstra hoopte, toen Wilhelmina lang kinderloos bleef, dat de monarchie met Wilhelmina zou uitsterven. Een jaar na het uitbreken van de Russische Revolutie in 1917 riep Troelstra de Nederlandse bevolking op om de straten op te gaan. Aan zijn oproep werd geen gehoor gegeven, waarmee zijn rol op de voorgrond van het politieke toneel was afgedaan. Dat het stadbestuur koos voor Troelstra had waarschijnlijk te maken met de populariteit van de SDAP in de Zaanstreek. Destijds stond Zaandam bekend als ‘Moskou aan de Zaan’.

Prins Bernhard opent de naar hem vernoemde brug in Zaandam. Foto: Gemeentearchief Zaanstad.

Opening in uniform

Lang heeft de brug niet naar Troelstra geheten. Op 26 juli 1945 kwam Prins Bernhard in eigen persoon de brug alsnog openen. De 35-jarige Bernhard ging als altijd gekleed in legeruniform. Nadat Bernhard, in de hoedanigheid van Bevelhebber Nederlandse Strijdkrachten, als eerste lid van het Koninklijk Huis tijdens de bevrijdingsdagen voet op Hollandse bodem had gezet, was hij gewoon om in uniform zijn opwachting te maken.

In juli 1957 bracht Prins Bernhard wederom een officieel bezoek aan de Zaanstreek, ditmaal voor de opening van de nieuwe Artillerie Inrichtingen op het Hembrugterrein in Zaandam. Bij deze gelegenheid ging de prins gekleed in keurig driedelig grijs. 

Publicatiedatum: 27/11/2013