Bekende Noord-Hollanders

Verhalen

Andreas van Braam Houckgeest: wereldburger avant la lettre

Andreas van Braam (1739–1801) was een VOC-man, maar geen gewone handelaar. Hij reisde naar China en de Verenigde Staten, leerde talen, respecteerde rituelen en begreep dat echte uitwisseling begint bij gelijkwaardigheid. Van Braam verbond Oost en West, niet door te overheersen, maar door te luisteren en te leren. Hij zag mensen, niet markten. Vandaag zouden we hem een echte wereldreiziger én een vroeg voorbeeld van culturele sensitiviteit noemen.

> 6 min

De eerste kroon van Nederland

Wat is een koning zonder een kroon? Dat moet Willem I (1772-1843) hebben gedacht toen hij op 21 september 1815 werd ingehuldigd tot koning van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Zelfs de eerste koning van Holland – Lodewijk Napoleon – had geen kroon. Maar hoe zag de eerste kroon van het huis Oranje-Nassau er eigenlijk uit?

> 5 min

Een Matthäus voor metropolis Amsterdam

Sinds 1899 wordt Bachs beroemde Matthäus Passion jaarlijks in het Concertgebouw uitgevoerd door het Amsterdamse Toonkunstkoor. Die traditie begon bij de beroemde – en beruchte – dirigent Willem Mengelberg.

> 7 min

De onbezongen heldin van de Bataafse Revolutie: Wilhelmina van Pruisen

Wilhelmina van Pruisen (1751-1820) was een Pruisische prinses, de echtgenote van stadhouder prins Willem V van Oranje-Nassau en de moeder van koning Willem I. Tijdens de Bataafse Revolutie speelde ze een belangrijke rol. De Bataafse Revolutie is een ondergewaardeerd stukje Nederlandse geschiedenis, de rol die vrouwen speelden een nóg minder gewaardeerde. De naam van Wilhelmina van Pruisen, wellicht de belangrijkste vrouw binnen het conflict, wordt dan ook maar weinig genoemd. Daarom hier een portret en biografie.

> 3 min

Simon Vissering: de ‘peetvader’ van IJmuiden

Een wat droevig ogend straatje is genoemd naar ‘de peetvader’ van IJmuiden. Het komt uit bij het Noordzeekanaal, waar deze peetvader al over schreef tientallen jaren voordat het kanaal werd gegraven. Wie was deze man met een vooruitziende blik, deze journalist die hoogleraar en minister werd?

> 9 min

Vrouwen in Verzet: Violette Cornelius en Gustave (Guusje) Rübsaam

Het verhaal van Violette Cornelius (Batavia, 1919) en Gustave (Guusje) Rübsaam (Amsterdam, 1917) begint vlak voor de oorlog in Amsterdam. Violette is fotograaf en Guusje studeert geneeskunde. Beiden zijn onderdeel van een bevriende kunstenaarsgroep, waar onder andere ook Gerrit van der Veen en Walter Brandligt deel van uit maken. Als de oorlog in 1940 uitbreekt, besluit een groot deel van deze vriendengroep zich te storten op het vervalsen van persoonsbewijzen: De Persoonsbewijzencentrale (PBC) is geboren.

> 4 min

Vrouwen in Verzet: Trien de Haan-Zwagerman

Trijntje Zwagerman (Trien) wordt geboren in 1891 in Hauwert, West-Friesland. Ze groeit op als jongste van zes kinderen in een arm boerenarbeidersgezin. Net als haar broer en zussen kan Trien wegens geldgebrek alleen de basisschool afmaken, maar ze is leergierig en krijgt nog een aantal jaar bijles van de plaatselijke dominee. Trien is monter en vrolijk, en raakt bevangen door het socialisme, mede vanwege haar socialistische verloofde Bart. Eenmaal getrouwd worden Trien en Bart lid van de Revolutionair Socialistische Partij (RSP), een door Henk Sneevliet opgerichte afsplitsing van de Communistische Partij Nederland (CPN). Door de internationale strijd tussen deze groepen kunnen de socialisten en de communisten elkaar niet luchten of zien.

> 5 min

De vier seizoenen volgens Maarten van Heemskerck

Maarten van Heemskerck (1498-1574) was een echte pionier. Hij maakte niet alleen schilderijen en tekeningen, maar ook honderden ontwerpen voor etsen en gravures. Zijn voorstellingen waren creatief en vernieuwend, maar zijn manier van werken was dat ook. Om op grote schaal prenten te kunnen maken, liet hij zijn ontwerpen door professionele graveurs in prent brengen. In zijn prentenserie ‘De vier seizoenen’ toonde Van Heemskerck zijn kennis van de klassieke literatuur. Hij beeldde de seizoenen af als personen, net als Ovidius deed in zijn beroemde Metamorfosen.

> 4 min

Vrouwen in Verzet: Hanna Jacoba (Annie) Averink

Hanna Jacoba (Annie) Averink wordt in 1913 geboren in Enschede. Annie’s ouders scheiden als Annie nog jong is en Annie blijft bij haar moeder, die snel hertrouwt. Annie groeit op in een samengesteld gezin, waar ze zich niet altijd thuisvoelt. Als het gezin in 1926 naar Amsterdam verhuist gaat de jonge Annie – ze is dan pas dertien jaar – aan het werk. Annie’s moeder stelt voor dat Annie wat afleiding van haar vele werk kan vinden bij de Arbeiders Jeugd Centrale, de jongerenorganisatie van de socialisten. Maar Annie voelt zich meer aangetrokken tot de Zaaier, de communistische jongerenbeweging. Annie sluit zich aan en werkt jarenlang onvermoeibaar voor haar ideaal: het communisme inzetten om een beter leven te bieden aan lagere klassen.

> 3 min

Zaanse Pieter kreeg een vis naar zich vernoemd

Je zal maar de zoon van een Zaanse zeilmaker zijn en een tropische vis naar je vernoemd krijgen. Het overkwam Pieter Bleeker (1819-1878). Zijn levensverhaal leest als een spannend boek. Hoe kwam deze Zaanse jongen in het Indische leger terecht? Waarom kreeg hij meermalen een eredoctoraat? En waarom noemden apothekers een drankje naar hem?

> 10 min

De vrouw achter Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778)

Iedereen in Haarlem kent wel Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778) ofwel Teylers Museum. Als succesvolle zijdefabrikant en koopman liet hij bij zijn overlijden 2 miljoen gulden na. Voor die tijd was dat een godsvermogen, omgerekend naar nu is dat ongeveer 80 miljoen euro. In zijn befaamde testament stelde hij vijf directeuren aan, die het geld volgens zijn richtlijnen moesten besteden. Zo werd onder andere Teylers Museum en het Teylers hofje opgericht. Toch heeft niemand het nog over de vrouw die hem financieel heeft geholpen. Wie was de liefde van zijn leven?

> 9 min

Vrouwen in Verzet: Hendriek Breukelaar-Verburg

Hendriek Verburg wordt in 1905 geboren in het Noord-Hollandse dorpje Noord-Scharwoude. Ze is de dochter van Peter Verburg, de eigenaar van de conservenfabriek in het dorp. Als haar vader op jonge leeftijd sterft in 1924 neemt zij samen met een andere vrouw, mevrouw Edel, het roer over. Dat twee vrouwen een dergelijk bedrijf runnen is voor die tijd vrij uniek, en het zorgt ervoor dat Hendriek al op jonge leeftijd weet hoe ze een organisatie moet leiden. Als haar zus Grieke in 1930 overlijdt, trouwt Hendriek met Grieke’s weduwe, Harry, zoals wel vaker gebeurt in die tijd. Zo komt Hendriek in Haarlem terecht.

> 3 min

Vrouwen in Verzet: Annick van Hardeveld

Annick (Germaine Mathilde) van Hardeveld wordt in 1923 geboren in Amsterdam. Ze is het eerste kind van haar vader Jan van Hardeveld en haar Franse moeder Germaine Bertin. Een paar jaar later wordt nog een jongetje geboren: Yann Emile. Als de oorlog in mei 1940 uitbreekt is Annick zestien jaar en net begonnen aan de opleiding tot verpleegster bij het Rode Kruis.

> 5 min

Dokter Krayenhoff: aderlaten in de eeuw van de Verlichting

Cornelis Krayenhoff (1758-1840) staat bekend als de architect van de Stelling van Amsterdam en als initiatiefnemer van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Slechts weinig mensen weten dat hij ook geneeskunde gestudeerd heeft en vanaf 1785 als arts in Amsterdam werkte. Tot zijn medische instrumenten behoorde een set voor aderlatingen. Maar werd deze middeleeuwse methode nog wel toegepast in Krayenhoffs tijd?

> 6 min

Het Topstuk van Arthur van Dijk: ‘Zonder verleden geen toekomst’

Commissaris van de Koning Arthur van Dijk neemt het verleden graag mee in het vormgeven van de toekomst. Als topstuk uit de collectie van het Noord-Hollands Archief koos hij een kleurenlitho van Johan Conrad Greive uit 1872, waarop de aanleg van het Noordzeekanaal is afgebeeld. In de complexiteit en omvang van het project ziet hij parallellen met de uitdagingen van nu – waarbij een stukje historische durf soms best welkom is.

> 4 min

Zoetje Gerbrants: portret van een vergeten literaire heldin

Wie schrijft, die blijft – in woord én beeld. In de portrettencollectie van de Provinciale Atlas zijn Noord-Hollandse schrijfsters goed vertegenwoordigd. Van de beroemde romancières Betje Wolff en Aagje Deken, tot toneelschrijfster Lucretia Wilhelmina van Merken. Een verrassend portret is dat van Zoetje Gerbrants: hoofdpersoon uit één van de eerste Nederlandse briefromans.

> 3 min

Vrouwen in Verzet: Odile Moereels, Aaf Dell en Dieuw van Vliet

Aaf Dell en Dieuw van Vliet zijn beide geboren Horenaren. Dieuw wordt geboren 1887 en Aaf volgt zes jaar later, in 1893. Aaf en Dieuw ontmoeten elkaar op de openbare basisschool in Hoorn waar ze beide werken als onderwijzeres. De twee zijn ondernemende, zelfstandige vrouwen: ze staan voor de klas en wonen met elkaar, niet met een echtgenoot, in de conciërgewoning van het Waterschapshuis in de binnenstad van Hoorn. Als de oorlog in mei 1940 uitbreekt besluiten Aaf en Dieuw om onderduikers in huis te nemen.

> 3 min

Het Circus van Oscar Carré

Voor een bijzonder avondje uit ga je naar het Koninklijk Theater Carré. Het klassieke gebouw aan de Amstel ademt een grandeur uit van vervlogen tijden. Bij binnenkomst zorgen de schitterende kroonluchters, rood fluwelen stoelen en overdadige decoraties ervoor, dat je je even terug waant in de negentiende eeuw. Het rijke interieur maakt het lastig om voor te stellen dat hier vroeger paarden rondrenden en circusartiesten de meest halsbrekende toeren uithaalden.

> 9 min

Simone van der Vlugt brengt Willem II en Floris V tot leven

Schrijfster Simone van der Vlugt schrijft wel vaker boeken die zich in het Alkmaar van de zestiende en zeventiende eeuw afspelen, maar voor haar nieuwste roman ‘Bloedlijn’ dook ze in de dertiende eeuw van ‘roomskoning’ Willem II en zijn zoon graaf Floris V. Oneindig Noord-Holland sprak met haar.

> 8 min

Liudger (742-809): de oudste Nederlandse schrijver

De vroege geschiedenis van de Gooi- en Vechtstreek is grotendeels in nevelen gehuld, net als die van heel Holland trouwens. Pas met de komst van de Franken en het christendom aan het begin van de achtste eeuw doemen in die nevelen de eerste namen en gegevens op, ook over de gesproken taal. En al die gegevens zijn op een bepaalde manier allemaal te danken aan één man: Liudger (742-809), zoon van Thiadgrim en Liafburg en kleinzoon van onder meer Adelberga en Atto.

> 7 min