Brand in bovenmolen G
23 september 1983. Terwijl de bewoners van bovenmolen G zich opmaken voor een rustige vrijdagavond, ontwikkelt zich elders in de molen een binnenbrand. Het verslag van een indrukwekkende gebeurtenis.
>Tramkaartjes bij bovenmolen E
Voor de droogmaking van de Schermeer in 1634 is Schermerhorn een zogenaamde overslagplaats. De agrarische producten uit de Beemster worden naar het dorp gebracht. Daarna brengen schippers de producten over de Schermeer via het Zeglis naar de markt in Alkmaar.
>Ondermolen D wordt museum
De watermolens van de Schermeer zijn altijd bewoond geweest. Uit noodzaak, want de molen moest op afroep direct kunnen malen. Dus woonde de molenaar met zijn gezin in de molen. Eigenlijk was de molen een werktuig, waarin ook nog gewoond werd.
>Wonen in ondermolen C
Vlak na de Tweede Wereldoorlog worden de afgedankte molens gezien als tijdelijke woonruimte, maar vanaf de jaren 60 van de vorige eeuw verandert dat beeld.
Kunstenaars, mensen uit de TV-wereld en andere artistieke lieden ontdekken de genoegens van het platteland en betrekken oude boerderijen en soms ook molens.
Poldermolen O blijft behouden
Vanaf 1926 worden de eerste Schermermolens stilgezet. De kosten van de lonen van vijftig molenaars en het onderhoud van de molens zijn te hoog. In 1929 worden de laatste molens buiten werking gesteld. Wat nu? De bekende architecten Berlage en Dudok vinden molens een storend element in het landschap. Dus weg ermee!
>De molenaarsopleiding toen en nu
Het is 14 januari 1634. De eerste zesendertig molens in de droogmakerij zijn gebouwd. Het polderbestuur van de Schermeer staat voor een probleem. Hoe kom je aan een goede molenaar? Ze hebben weliswaar een lijst met zesendertig namen, maar daar staan maar vijf echte molenaars op. De lijst vermeldt verder een schoenlapper, een schipper, een bode en een tuinman.
>De molenaarsfamilie van poldermolen K
De familie Bloothooft is een echte molenaarsfamilie. Ze hebben generaties lang op poldermolen K in de Schermer gemalen. Deze molen behoort in 1634 tot de eerst gebouwde poldermolens, maar wordt in 1645 verplaatst binnen diezelfde polder omdat hij niet effectief blijkt.
>De arme molenaar van poldermolen E
Het molenaarsbestaan is altijd armoe troef geweest. Bijbaantjes waren dan ook noodzakelijk om het hoofd boven water te houden. Geen wonder dat molenaar ‘Jan zonder geld’ droomt van een ander bestaan. Maar het noodlot beslist anders.
>Molen Hollandia in Ankeveen
Molen Hollandia werd gebouwd in het midden van de zeventiende eeuw. De grote achtkante watermolen bemaalde de 382 ha grote Hollands Ankeveense polder op de ‘s-Gravelandse Vaart, die weer afwaterde op de Vecht. De molen bleef zijn functie behouden tot 1932. In de jaren dertig zijn het scheprad en overige werken verwijderd om hierdoor de molenaarswoning te kunnen vergroten.
>Molen de Grootvorst
Tsaar Peter moet tijdens zijn tochtjes langs de Zaan zijn ogen hebben uitgekeken toen hij zag dat er voor allerlei producten specifieke molens waren ontwikkeld. Hout, olie, papier, meel, gepelde gerst, snuif en verf, alles werd bewerkt door evenzoveel soorten molens. En met succes, want aan het einde van de 17e eeuw werd de ene na de andere industriemolen gebouwd.
>Tsaar Peter de Grote bezoekt Zaandam
De Russische tsaar Peter (1672-1725) kreeg op zeventienjarige leeftijd de macht overhandigd. De jonge tsaar bleek een leergierige en bevlogen leider die het land wilde moderniseren. De handelsvloot van de Republiek stond destijds bekend als een van de beste ter wereld. Dat ontging de tsaar niet. Tweemaal bezocht de leergierige Peter de Grote Noord-Holland: in 1697 en in 1717. Tijdens beide bezoeken deed de tsaar Zaandam aan om de fijne kneepjes van de scheepsbouw te leren.
>Verdwenen molens achter de Hondsbossche Zeewering
Op kaarten uit de 16e eeuw is achter de Hondsbossche Zeewering bij Petten een meertje te zien, de Laij of Lei. Dit meertje werd na 1600 drooggemaakt met een wipmolentje. Tijdens de Engels-Russische invasie ging het molentje in vlammen op. Na veel geharrewar verrezen er begin 19e eeuw zelfs twee molens pal achter de dijk. Helaas zijn die nu verdwenen.
>Molen de Viaan
Het werk van de in 1952 te Wormerveer geboren Jan Groenhart is heel geliefd. Het door en door Noord-Hollandse karakter heeft daar veel mee te maken. Deze aquarel uit 1985 van de Viaanse molen van de Bergermeer bij Alkmaar vormt een mooi voorbeeld van Groenharts gevoel voor het landschap. Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier heeft een hele serie molenaquarellen van Groenhart in de collectie.
>C & J Honig Breet: papier van wereldfaam
Het papier van de firma C & J Honig Breet vergaarde in de achttiende en negentiende eeuw wereldfaam. Beroemde kunstenaars uit die dagen maakten graag gebruik van het Zaanse ‘velijnpapier’. Halverwege de negentiende eeuw werden de meeste bankbiljetten in Nederland gedrukt op papier van C & J Honig Breet. Internationale erkenning kreeg het papierbedrijf in 1852 op de Great Exhibition in het Londense Crystal Palace.
>Molen de Gooyer draait nog steeds
Een markante verschijning in het straatbeeld bij de Zeeburgerdijk is Molen de Gooyer, gelegen naast Brouwerij ’t IJ. De molen is geplaatst op twee op elkaar geplaatste houten achtkanten, waardoor de molen vrij hoog staat. Deze molen zou dé hoogste van Nederland zijn geweest als men de roeden niet een vol hek te kort had gemaakt.
>Nessermolen bewaakte polderpeil Rondehoep
Fietsend of wandelend over de Rondehoep West langs de rivier zie je in de buurt van Nes aan de Amstel een molenstomp. Niet tegen de dijk aangeplakt, maar wat bescheiden teruggetrokken in de polder. De Nessermolen staat op 120 meter van de Amstel aan het eind van een (nu gedempte) opvaart.
>De Riekermolen in Amsterdam
Bij busladingen tegelijk komen buitenlandse toeristen kijken naar de Riekermolen. Het is een populair plaatje: deze windmolen met op de achtergrond de Amstel. En met, wie weet, ook de schilder Rembrandt voor de lens. Als het meezit, ontbreken tulpen niet in dit karakteristieke beeld van Holland.
>Molens van de Bovenkerkerpolder
Malende wieken. Vanaf de Amsteldijk zag je in de tijd dat de Bovenkerkerpolder droog werd gelegd tientallen wieken draaien. De klus was zo immens dat steeds meer molens nodig waren.
>24 mei 1928: Opening Nederlands eerste Molenmuseum
Op een voorjaarsdag in 1928 arriveerde prins Hendrik, gemaal van koningin Wilhelmina, in Koog aan de Zaan om persoonlijk het Molenmuseum aan de Museumlaan te openen. Na afloop schoof hij aan tafel bij de familie Duyvis om een vorkje mee te prikken.
>Vrijpartijen in de molens
Romances, avontuurtjes, geflikflooi, kalverliefdes, buitenechtelijke uitstapjes en ongewenste intimiteiten op en rond de werkvloer zijn van alle tijden. In de papiermolens was dat niet anders. Het kon er soms heftig aan toe gaan, zoals blijkt uit Zaanse notariële stukken uit de achttiende eeuw.
>