Koninginnedag: van gondeltocht tot ballonvaartDe Haarlemse klopjes: borduren en biddenFrits van Eeden, de wandelende museumdirecteurKent u deze oude kersttradities nog?Royals in de schoolbanken: hoe een Javaanse kroonprins op het lyceum in Haarlem belanddeKabaal in de kathedraal: dit zagen, roken en hoorden middeleeuwse kerkgangersDe lotgevallen van de christelijke school voor de werkende stand in de BarteljorisstraatPortret Paviljoen Welgelegen terug naar Paviljoen WelgelegenHerrie maken en uitslapers plagenBevrijdingspop door de ogen van Fotopersbureau De BoerSchrijven voor Oneindig Noord-Holland: Arnoud van Soest verteltVrouwelijke schrijvers voor het voetlicht in Teylers MuseumJohan, Volkje en de kinderen: hoofden op historische huizenWeesjongens als kind van de rekeningBier en baardmankruikenHaarlem heeft méér te bieden dan alleen hofjesTesselschade kijkt al 150 jaar om naar de anderMisdadigers in Holland: deze straffen kreeg je in de zeventiende eeuwMolentaal: wat de stand van de wieken ons vertellenDe eerste trein van NederlandAan tafel in Huis BarnaartAtlantische slavernij in beeldEerste maand als directeur van het Noord-Hollands Archief: “Ik moet mijzelf af en toe nog even knijpen”Zo kwam Haarlem op het Monopolybord terechtDe Opstand in 1572Heksen en toverijBijzondere (bij)namen: Kennemerland en IJmondGodfried Bomans: een heer uit HaarlemWie was de oudste Haarlemmer?Let it snow! Winterse taferelen uit de Provinciale AtlasPieter Teylers Huis is enorme aanwinst voor zijn museumAcrobaat en goochelaar Alice bleef haar publiek verrassenDe Hollandiabron: Spa in de polderIn bed met Lodewijk NapoleonKunstige klanken: kamermuziek op Paviljoen WelgelegenDe Groene manPelgrimstocht naar Spanje begint in de Hagestraat'Heren, zit toch niet eeuwig aan je sigaar te lurken'Het Hofje van Staats en de Haarlemse textielindustrieTeylers Museum is nu een kleurrijke vogelvolièreDe coureur die de weg (on)veilig maakteHet Noord-Hollandse landschap in beeldStemmig in het zwart: Rouwkleding in Noord-HollandSiervuurwerk was altijd een grote bron van vermaak775 jaar Haarlem in Teylers MuseumHaring als hoofdmootBij De Zijlpoort vertrokken de trekschuiten naar LeidenHaarlemmerhout was plek met heilzaam bronwaterOf je worst lust'De ervaring van de geschiedenis oproepen is een uitdaging'De corona-app van de zeventiende eeuwDe 10 best gelezen verhalen van Oneindig Noord-HollandDe archivaresse van HaarlemNoord-Hollandse archieven werken aan corona-archiefDino’s: van koeien uit het Krijt tot razendsnelle monstersCollectie Joh. Enschedé: 'De aandacht die het verdient'Een podium voor lokale geschiedenisStemt vrij: de BoerenpartijMet Jan Feith aan zee (1933)Met Jan Feith door de Kennemerduinen (1933)De Oerkap: Haarlemse hotspot in oude fabriekDigitale kaart Oer-IJ ontsluit een verborgen landschapHet Dolhuys in vogelvluchtBewaard Verhaal: foto opening grafkelderHistorie, kunst én politiek in WelgelegenHope en WelgelegenTeylers toont monsters die wél en niet bestaanHet puffende treintje uit HoofddorpSchaatser Klaas Pander niet meer vergetenBakenesserkerk krijgt tweede levenJong in het gewapend verzetTeylers presenteert de ‘galante zwier’ van WatteauDe vertrouwde receptuur van A. J. van der PiggeMolen De AdriaanFotoburo De BoerAchter slot en grendel in het Haarlems verzetHaarlemse sportpionier begint voetbalclubKenauVijf verdwenen gebouwen in HaarlemVan Marskramer tot Muisklik: 800 jaar winkelen in HaarlemHaarlemse bijnamen: muggenzifters of Malle BabbeTeylers Museum belicht luchtballon van alle kantenWaar komt de naam Haarlem vandaan?De kogel is door de kerkDrie tentoonstellingen zetten ‘onbekende meester’ in het zonnetjeLourens Jansz. Coster: een omstreden figuur op de Grote MarktZo ging Haarlem gekleed, van korset tot minirokBuitengewoon monument aan de Leidsevaart"Kijk dat keiharde zwarte ijs nou toch eens!"Overwinteren in het pakijs en andere ‘ijspret’ in het TeylersJan Jacob Spohlers ijsvermaakDe toren van het stadhuisDe Stadhuistoren van HaarlemDe kogel is door de (Sint Bavo)kerkAdriaen van Ostade (1610-1685)Philips Wouwerman (1619-1668)William Merritt ChasePieter Frederick van OsJudith Leyster (1609-1660)Anthony FokkerHaarlemmerolieflesjesDe Romantiek van Frederik Marinus KrusemanAnton MauveProminente bespelers van het MüllerorgelStadsorganist: een typisch Nederlands beroepHet Müllerorgel in de Grote of Sint Bavokerk te HaarlemDominee Jeronimo de VriesKeizerlijk bezoek aan Teylers MuseumHofleverancier Jan Monnikendam: feestartikelenmagazijn in HaarlemHofleverancier: Faber SchoenenStation Haarlem: de eerste spoorlijn van NederlandSint Bavokerk: borstbeeld van de koning-koopmanRipperda Kazerne: de verdediging van het KoninkrijkPaviljoen Welgelegen: zetel van kunst, koninklijke macht en provinciaal bestuurKenaupark: monument voor vrouwelijk symbool van verzetGrote Markt: Oranjegezinden nu en patriotten toenJoh. Enschede: huisdrukker van de staatFrans Hals op de Grote HoutbrugSint Jorisschutterij: een schilder met een musketHet voormalig tuchthuis in HaarlemCluveniersdoelenHuis van Isabella Coymans en Stephanus GeraerdtsGrote of Sint Bavokerk - Graf van Frans HalsRederijkerskamer De WijngaardrankenDe Waalse Kerk - het graf van Dirck HalsWoonhuis van Isaac MassaHet beeldje van Malle BabbeHet Prinsenhof in HaarlemStadhuis van HaarlemEerste huis van Frans HalsHuis van Michiel de WaelVoormalig St. Elisabeth GasthuisFrans Hals Museum in voormalig OudemannenhuisVooroorlogse huizenjachtProef! Eten en drinken in het Teylers MuseumJopen Bier doet oude tijden herlevenHaarlemmertrekvaartVlietzorgBuitenrustEindenhoutDuinvlietPaviljoen WelgelegenBuitenplaats VredenhofSpaer en HoutUit den BoschZomerlustEen kijkje achter de schermen bij het Noord-Hollands ArchiefAnno 1689 : Vuursteken in Haarlem voor stadhouder Willem IIIHet Frans Hals Museum dankt zijn ontstaan aan een rederijkersfeestEen kopje ‘mevrouw Blom’Hannie Schaft: het meisje met het rode haarHaarlem ontvangt keizer NapoleonHet Hoornse Taartarrest: de BanketbakkerijHet Hodshonhuis: Jonge erfgename bouwt stadspaleisjeHuis Barnaart: parel uit de Franse tijdPaviljoen Welgelegen ontvangt keizer en keizerinKeizerin beluistert orgelconcert in HaarlemNapoleon bezoekt Teylers MuseumScholing voor ‘een volk van metselaars en timmerlieden’Wees nuttig: Napoleon in Teylers Museum‘Spaanse Brabanders’ maakten Haarlemse Gouden EeuwAnthony Fokker met zijn zelfgebouwde vliegtuigje De Spin een spectaculaire vlucht boven zijn woonplaats Haarlem.">Anthony Fokker draaide rondjes om de BavoCentraal Station te HaarlemHoofdwerkplaats Nederlandse SpoorwegenDe Groote Braak, een litteken van waterEen bezoek aan Teylers MuseumTeylers Museum en de Hollandsche Maatschappij der WetenschappenKunst stimuleren: Teylers StichtingBoudewijn de Groot: Haarlems troubadourDe VelserdijkEen 'ongemeen groote' elektriseermachineWybrand Hendriks (1744-1831)De inrichting van de Ovale Zaal van Teylers MuseumPrijsvragen van wetenschappelijke genootschappenDe wil van Pieter TeylerZorg voor het BlokshofjePieter Teyler van der Hulst (1702-1778)Koe gesloken, doop geweigerdMevrouw Jut in ‘De Liefde’Oom Gips en de uitvinding van het gipsverbandDe familie Zocher: voor uw park- en tuinontwerpenHaarlemse Kenau stond haar mannetjeProvinciale Staten: van ridders te paard tot democratisch gekozen bestuurdersHet volkslied van de provincie Noord-HollandFrans konijn kiest provinciehuisProvinciale Atlas: 100.000 beelden van Noord-HollandVerzetslieden voor vuurpelotonFeestvierende mensen bij bevrijding HaarlemGraf van zeven meisjesHoutkap in de HongerwinterHongertocht in de winter van 1944-1945Haarlemse dwangarbeiders in DuitslandTrein met Rotterdamse dwangarbeiders op station van HaarlemHet lijk van Fake Krist op de WestergrachtSchuilkerk werd centrum van Haarlems verzetHet Huis met de BeeldenEvacués op de Rijksstraatweg bij Haarlem september 1944Monument voor Hannie Schaft in het KenauparkHet Corrie ten Boom Museum in HaarlemVerwoestingen in de Amsterdamse Buurt in HaarlemJan Kievit: Haarlemmer ter dood veroordeeldAangetreden Jeugdstorm op de Gedempte Oude GrachtEen sigarenwinkel aan de Oostvest en het EnglandspielDe aanslag op het Prinsen BolwerkDe ondergrondse pers in Haarlem 1940-1945Illegale Haarlemse bladen tijdens de bezettingMachinefabriek Figee en de FebruaristakingOnderduiken in HaarlemHaarlemse joden naar Kamp WesterborkS.L.A. Plekker: NSB-burgemeester van Haarlem en de jodenvervolgingMarcherende WA-mannenBrood op de bonDuitse militairen voor het stadhuis van HaarlemKroniek van bezet Haarlem: de meidagenBier en waterHet SpaarneHaarlem mobiliseertMet de Blauwe Tram naar ZandvoortJos de Klerk, een Belgische vluchteling in HaarlemBelgische vluchtelingen aan de Leidsevaart te HaarlemInstituut Pollatz in HaarlemMariastichting (Haarlem)Krelage's BloemhofTurkse Moskee in HaarlemCajanus in het ProveniershuisDe Lutherse Kerk in HaarlemGrand Café Brinkmann: ondergang van een imperiumMüllerorgel: Duits orgelspel in Haarlemse St. BavokerkDe eerste Turkse gastarbeiders bij DrosteWaalse Kerk in Haarlem: waar vluchtelingen terecht kondenCasa Nostra: een stukje Italië in HaarlemSporthelden uit Kennemerland
Op de hoeken van de brug naar het Houtplein zien we aan beide hoofdpijlers gebeeldhouwde figuren. Aan de linkerzijde staat de Haarlemse architect Lieven de Key, rechts is de beeltenis van Frans Hals. De schilder is te herkennen aan de gebruikelijke schildersattributen palet en penseel. De Haarlemse beeldhouwer Hendrik van den Eijnde (1869-1939) vervaardigde de granieten beelden bij de verbreding van de brug in 1926.
Frans Hals werd in 1612 lid van de Sint Jorisschutterij. Deze schutterij had zijn onderkomen in het voormalige St Michielsklooster, gelegen aan de Grote Houtstraat. Hier is nu het Proveniershofje gevestigd. De Sint Jorisschutterij was een belangrijke opdrachtgever voor de schilder. Tussen 1616 en 1639 kreeg de schilder driemaal de opdracht voor een groot schuttersstuk.
In de Tuchthuisstraat stond vroeger het werk- of tuchthuis. Daar werden mannen en vrouwen tewerkgesteld die hun leven moesten beteren, moeilijk te hanteren waren of gehandicapt waren. In 1642 werden twee kinderen van Hals in het werkhuis opgenomen: dochter Sara omdat ze niet wilde deugen en zoon Pieter, die zwakzinnig was. Ook Malle Babbe, een Haarlemse volksvrouw die door Frans Hals geportretteerd werd, was opgenomen in het werkhuis. Het tuchthuis is aan het eind van de 19de eeuw afgebroken. De poort van het huis is bewaard gebleven en bevindt zich tegenwoordig in het Frans Hals Museum, als toegang tot de afdeling Oude Kunst.
In de Gasthuisstraat is op nummer 32 de poort van de voormalige Cluveniersdoelen, het onderkomen van de Cluveniersschutterij. Frans Hals schilderde twee schuttersstukken voor de Cluveniersschutterij, één in 1627 en één in 1633. Beide schilderijen kregen een plaats in de grote zaal van het hoofdgebouw. Tegenwoordig hangen de stukken in het Frans Hals Museum.
In een statig woonhuis aan de Koningstraat woonde het echtpaar Stephanus Geraerdts en Isabella Coymans. Isabella en Stephanus waren op 4 oktober 1644 getrouwd. Zij lieten zich ten tijde van hun huwelijk portretteren door Frans Hals. Het leverde een van de meest sprekende pendant portretten op in het oeuvre van Frans Hals. Stephanus was afkomstig uit Amsterdam, maar het paar vestigde zich na het huwelijk in Haarlem. Stephanus werd er raadslid en schepen. In 1649 kochten zij dit grote huis voor 12.800 gulden.
Frans Hals werd oud. Hij stierf in 1666, en was toen de 80 ruim gepasseerd. Hij kreeg een graf in de gereformeerde Sint Bavokerk, waarvan hij in 1655 was lid geworden. Frans Hals was van huis uit katholiek. Zowel zijn eerste vrouw Anneke Harmensdr, als zijn tweede vrouw, Liesbeth Reyniers was gereformeerd. Ook zijn kinderen zijn gedoopt in gereformeerde kerk.
Frans Hals werd in 1616 lid van de rederijkerskamer ‘De Wijngaardranken’, gezeteld achter de Sint Bavo aan het Klokhuisplein. Rederijkers waren amateur-dichters en voordrachtkunstenaars die bij elkaar kwamen om gedichten, verhalen en toneelstukken voor te dragen. Rederijkamers ontstonden tijdens de late Middeleeuwen in Vlaanderen. Onder invloed van de vele Vlaamse immigranten die aan het eind van de 16de eeuw naar de Noordelijke Nederlanden waren gevlucht, schoten rederijkamers als paddenstoelen uit de grond in de Hollandse steden.
De Waalse Kerk aan het Begijnhof is de oudste kerk van Haarlem. De monumentale kerk stamt uit de 15de eeuw en is oorspronkelijk gebouwd als godshuis voor de katholieke Begijnen. Nadat de Spanjaarden uit Haarlem waren verdwenen confisqueerde het nieuwe protestante stadsbestuur alle katholieke kerken en kloosters. De oude Begijnenkerk werd deels in gebruik gegeven aan de talloze protestanten immigranten uit het katholieke Vlaanderen en Wallonië. Dirck Hals, de jongere broer van Frans, en eveneens schilder, was het eerste kind uit het gezin Hals dat in Haarlem geboren werd. Dirck ligt begraven in de Waalse Kerk.
Hier woonde Isaac Massa, koopman, historicus en topograaf. Hij is meer dan eens door Hals geschilderd. De familie Massa was oorspronkelijk net als de familie Hals, afkomstig uit Antwerpen. Maar Isaac is geboren en getogen in Haarlem. Hij werd in 1586 gedoopt in de Sint Bavo, en is in 1643 daar begraven. Isaac reisde als 13 jarige jongen met zijn leermeester en werkgever naar Rusland. Hij leerde Russische spreken, iets wat hem later van pas kwam bij zijn vele Russische handelsreizen en diplomatieke missies. Ook onderhield hij contacten met Zweden; hij kreeg van de Zweedse koning zelfs een adellijke titel. Het woonhuis van Isaac Massa stond bekend als “In den Moscoviter”. Een gevelsteen boven de winkelpui herinnert nog aan de beroemde naamgever van het pand.
In de Barteljorisstraat staat halverwege aan de linkerkant een beeldje dat ‘Malle Babbe’ voorstelt. Het beeldje is geïnspireerd op één van Frans Hals’ beroemdste werken: het schilderij van ‘Malle Babbe’, in die tijd een bekende losbandige meid in Haarlem. Het bronzen beeld van Malle Babbe werd in 1978 gemaakt door Kees Verkade. Haarlem is de geboorteplaats van deze bekende Nederlandse beeldhouwer.
De westvleugel van het stadhuis werd rond 1590 verbouwd tot logement voor de stadhouder en staat sindsdien bekend als het Prinsenhof. De vleugel behoorde oorspronkelijk tot het voormalige Predikherenklooster, het klooster van de Dominicanen, dat achter het stadhuis lag. In het Prinsenhof kregen schilderijen die na de reformatie eigendom waren geworden van de stad Haarlem een plaats. Zo hingen hier de zijluiken van het Drapeniersaltaar, die afkomstig waren uit de Grote of Sint Bavokerk, en geschilderd waren door Maerten van Heemskerck.
Haarlem was in de 17de eeuw echt een kunststad, met belangrijke en invloedrijke schilders. Veel van deze beroemde schilders kwamen uit Vlaanderen. Ook Frans Hals, Haarlems’ beroemdste schilder uit de Gouden Eeuw, was op jonge leeftijd met zijn familie vanuit Antwerpen naar Haarlem gekomen. Daarnaast vonden veel Vlamingen emplooi in de textiel. Zij vonden in Haarlem een goede voedingsbodem, want vanaf de middeleeuwen was hier ook al een bloeiende textielindustrie. Zowel de linnen- als de wolnijverheid kregen door hun komst een extra impuls.
Uit oude archiefstukken zijn diverse woonadressen van Frans Hals bekend. Aan het begin van zijn carrière woonde hij hier, in de Peuzelaarssteeg. Het adres staat genoemd op de aankondiging van zijn ondertrouw, met Liesbeth Reyniers op 15 januari 1617: Frans Hals, weduwnaer van Antwerpen, woonende in de Peuselaersteege met Lysbeth Reyniers van Haerlem, woonende in de Smeestraet’. Uit andere archiefbronnen blijkt dat Frans Hals later woonde aan het Groot Heiligland (maart 1636), in de Lange Begijnestraat (mei 1640), in de Kleine Houtstraat (september 1642), aan de Oude Gracht (november 1643 en 1650) en in de Ridderstraat (januari 1654).
In dit hoekhuis woonde Michiel de Wael (1596-1659). Hij was een rijke bierbrouwer en eigenaar van twee bierbrouwerijen, De Son en ’t Roode Hart. Hij was ook commissaris van de Kleine Bank van Justitie en bekleedde tussen 1625 en 1657 diverse officiersfuncties in de Haarlemse schutterijen. Bierbrouwers behoorden tot de machtigste burgers van de stad. Veel bierbrouwers hadden functies in het stadsbestuur, of officiersfuncties in de schutterijen. Van de 10 officieren met wie Michiel de Wael in 1627 door Frans Hals werd geportretteerd, waren er maar liefst zes bierbrouwer!
Op nummer 47 staat de poort van het voormalige Sint Elisabeths Gasthuis. Op de steen boven de deur is te zien hoe een zieke wordt vervoerd in een grote draagmand. Het St-Elisabeth Gasthuis was het ziekenhuis voor de armen. De rijke bovenlaag werd thuis verpleegd.
Het gebouw waarin het Frans Hals Museum is gevestigd heeft al een lange geschiedenis. Het werd gebouwd als Oudemannenhuis, een tehuis waar mannen van boven de 60 hun laatste dagen konden slijten.
Staan er tegenwoordig talloze huizen in Haarlem te koop, in het laatste jaar voor de oorlog stonden er wel ca. 2000 woningen te huur. Aangezien mijn ouders in april 1939 zouden trouwen, waren zij in de maanden ervoor op zoek naar een betaalbare huurwoning. In Haarlem, omdat mijn vader daar woonde (nog thuis) en er zijn werk had, bij het Haarlems Dagblad, dat toen nog gevestigd was in de Grote Houtstraat.
Ieder jaar wordt op 25 maart, de geboortedag van Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778), een bijzondere avond georganiseerd in Teylers Museum. Net als in de tijd van Pieter Teyler mag dan een select gezelschap genodigden genieten van een speciaal voor hen samengestelde kunstbeschouwing. Aan de hand van een specifiek thema worden de mooiste tekeningen uit de collectie van Teylers Museum getoond. In 2011 was het thema ‘eten en drinken’.
Het zal voor de liefhebber van religieus erfgoed een beetje verwonderlijk zijn: in een voormalig godshuis in het centrum van Haarlem is een volledig operationele bierbrouwerij gevestigd. In de Jopenkerk, sinds 2010 de thuisbasis van het Jopen Bier, kunnen de gasten het brouwproces nauwgezet volgen.
Het is nu groot nieuws wanneer een planbureau becijferd dat de helft van de Nederlanders in een stedelijke omgeving woont. Maar in de zeventiende eeuw was dat ook zo! Het inwonertal van Amsterdam verdubbelde zelfs bijna tussen 1622 en 1660, van 105.000 inwoners naar 200.000. Tussen de steden was sprake van een enorme hoeveelheid goederen- en personenvervoer en er was voortdurend behoefte aan verbetering van de verbinding tussen de steden.
