Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Keizerlijk bezoek aan Teylers Museum

Veel belangrijke vorsten, geleerden, kunstenaars, wetenschappers en politici hebben Teylers Museum in de afgelopen eeuwen bezocht. Zo'n bijzonder bezoek vereist altijd de nodige voorbereiding. Dat is nu zo en dat zal in het verleden niet anders zijn geweest. Het precieze programma is een puzzel, waarvan de verschillende stukken soepel in elkaar moeten passen. Wie is aanwezig en waar? Wie voert het woord? Wat wordt getoond? Dit alles dient plaats te vinden binnen een beperkt tijdsbestek. Eind juni 1814 ontving het museum wel zeer hoog bezoek: tsaar Alexander van Rusland, vergezeld door (de toen nog 'Soeverein Vorst' geheten) Willem I en zijn beide zonen.

Over de reis van de tsaar door Nederland schreef Jacobus Scheltema in 1814 een lijvig boek, waarin Teylers Museum niet ontbreekt.* Alexander maakte een ware triomftocht door Nederland nadat Napoleon verslagen was. Op 27 juni 1814 vertrok de tsaar per rijtuig uit Den Haag en reisde hij via de nieuwe sluizen bij Katwijk naar Haarlem. Daar werd eerst uitvoerig geluncht in Paviljoen Welgelegen en de Sint Bavo bezocht. Vervolgens ging men te voet naar de Damstraat, waar toen nog de ingang van Teylers Museum was.

In het archief van het Museum zijn de rekeningen van vlaggen te vinden, die speciaal voor de gelegenheid waren gemaakt: een ‘Hollans, Pruysen en Russisen’ vlag en twee vlaggen ‘met ’t Russische en Pruyser wapens’. Bij de zo met vlaggen versierde ingang van het huis van Pieter Teyler werd de tsaar opgewacht door ‘het bestuur en vele geleerden’. De voertaal moet wel Frans geweest zijn, alhoewel de schrijver hier verder niets over opmerkt.

Charles Howard Hodges, Portret van koning Willem I, 1816 – Olieverf op doek (reproductie). Collectie Amsterdam Museum.

Het bezoek van tsaar Alexander I aan de collectie Brentano

Jan Kamphuijsen, Het bezoek van tsaar Alexander I aan de collectie Brentano, 1814 of later – olieverf op panel, particuliere collectie — Van het bezoek van de tsaar aan Haarlem zijn geen afbeeldingen bekend, wel van zijn bezoek aan de Amsterdamse kunstcollectie Brentano. De tsaar is de man rechts op het bordes.

Het bezoek van tsaar Alexander I aan de collectie Brentano.

Demonstratie

Martinus van Marum, de eerste directeur van Teylers Museum, gaf in de Ovale Zaal een demonstratie van de enorme kracht van de ‘electrificeermachine’, die dankzij het droge weer fraai kon vonken en knallen. Speciale aandacht was er voor een model van een bijzonder Russisch transportsysteem dat in 1768 gebruikt was om een rotsblok van 1500 ton, door mensenhand getrokken, over zes kilometer te verplaatsen van een moeras naar de Finse Golf. De rots ging daarna per schip naar Sint-Petersburg, om als sokkel te dienen voor een ruiterstandbeeld van Peter de Grote.

De Grote Elektriseermachine in de Instrumentenzaal. Via Teylers Museum.

Toespraken

Verder werden er maar liefst vier toespraken gehouden en lieten de ‘zanggodinnen’ zich ook niet onbetuigd volgens de schrijver van het reisverslag. Predikant en schrijver Jossue Teyssèdre l’Ange van Teylers Tweede Genootschap vergeleek Tsaar Alexander met de Romeinse keizer Marcus Aurelius. Robbert Hendrik Arntzenius, jurist en door Willem I net benoemd tot Advocaat Fiscaal van Noord-Holland, declameerde een lang en wijdlopig gedicht, getiteld Alexander, keizer aller Russen. Hij gaf de tsaar een Franse vertaling mee. Taalkundige Albert Ten Broeke Hoekstra sprak een ode in het Latijn uit. Ook van dit dichtwerk ontving de tsaar een gedrukt exemplaar. Tenslotte was het de beurt aan de uitgever en schrijver Adriaan Loosjes Pzn, lid van Teylers Godgeleerd Genootschap. Hij declameerde het gedicht De schim van Czaar Peter den Grooten aan Alexander, keizer aller Russen. Dit gedicht was kennelijk zó vers dat het de tsaar later in Zaandam alsnog in druk werd aangeboden.

Tsaar Alexander I van Rusland, 1802–1803. Collectie Russisch Museum.

Zucht van verlichting

Na al deze poëtische huldeblijken was het tijd voor het vertrek. De tsaar en zijn gevolg stapten in hun rijtuigen en gingen naar Amsterdam waar het volgende welkomstprogramma wachtte. Met een zucht van verlichting zullen ‘het bestuur en de geleerden’ de hoge gasten na dit intensieve uurtje weer hebben uitgezwaaid. Klik hier voor meer informatie over Teylers Museum.

* Jacobus Scheltema, Alexander, Keizer van Rusland, in Holland en te Zaandam in 1814, Amsterdam, 1814.

Auteur: Marjan Scharloo, directeur Teylers Museum.

Publicatiedatum: 10/03/2014

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.