4 min

Schatrijke bankier en verzamelaar

Het monumentale gebouw werd tussen 1785 en 1792 door de puissant rijke Amsterdamse bankier-koopman Henry Hope (1735-1811) gebouwd. Als telg uit een Amerikaans-Engelse bankiersfamilie, toog Hope in 1762 naar Amsterdam om daar bij zijn oom in dienst te treden. Samen met zijn neef bestierde hij het uiterst succesvolle handels- en bankiershuis Hope & Co. De firma regelde de uitgifte van staatsleningen voor een aantal Europese mogendheden. In 1769 kocht Hope de Hofstede Welgelegen in de Haarlemmerhout voor de bouw van een monumentaal buitenverblijf. Henry was een fervent verzamelaar, net als zijn neef John. Het imposante gebouw was bedoeld om er zijn omvangrijke kunstverzameling in onder te brengen. Graag nodigde hij invloedrijke gasten uit om zijn vermaarde kunstcollectie te laten zien. Zo bezocht Thomas Jefferson, de latere president van de Verenigde Staten, het neoclassicistische Paviljoen Welgelegen. Maar ook stadhouder Willem V en zijn vrouw Wilhelmina van Pruisen gebruikten de lunch in het prachtig gelegen paviljoen. Toen wist Wilhelmina nog niet dat ze hier later zou gaan wonen.

Paviljoen Welgelegen op een prent uit 1792. Bron: Noord-Hollands Archief, Haarlem.

Lodewijk Napoleon

Henry Hope heeft maar kort van zijn monumentale paleis kunnen genieten. In 1794 vertrok Hope naar Engeland. De Franse troepen rukten op en Hope wilde hun komst niet afwachten. Het paleis kwam in handen van zijn geadopteerde zoon John. Op zijn beurt verkocht John het witgepleisterde paleis aan Lodewijk Napoleon, de broer van keizer Napoleon. Ook Lodewijk Napoleon heeft maar kort van Welgelegen kunnen genieten. In 1810 nam hij afstand van de troon vanwege een conflict met zijn broer, de Franse keizer. Na het vertrek van de Franse troepen viel Welgelegen in 1813 als vijandelijk bezit toe aan het Koninkrijk der Nederlanden.

Willemijntje

Bij Koninklijk Besluit van 14 juni 1814 werd Paviljoen Welgelegen in bruikleen overgedragen aan de moeder van koning Willem I, prinses Wilhelmina van Pruisen. Wilhelmina was een doortastende vrouw. Tijdens de Franse Tijd woonde ze samen met haar man stadhouder Willem V en haar zoon en dochter in Engeland. Haar man overleed in Engeland, maar Wilhelmina kon glorieus terugkeren en zien dat haar zoon de eerste koning van Nederland werd. De prinses kende het gebouw, want ze had een kwart eeuw geleden hier de lunch gebruikt met bankier Henry Hope. Vooral in de zomermaanden verbleef Willemijntje, zoals ze werd genoemd, in Haarlem. Prinses Wilhelmina nodigde hooggeplaatste personen uit, zoals tsaar Alexander I van Rusland. Vaak was ze samen met haar dochter prinses Louise. Louise was getrouwd met de erfprins van Brunswijk. Al vrij snel na hun huwelijk in 1807 overleed de erfprins. Het overlijden van Louise in 1819 was een grote slag voor Wilhelmina. Ze verhuisde naar Het Loo, waar ze een jaar later overleed.

De “Prinsessekamer” in Paviljoen Welgelegen, 1921. Foto: Noord-Hollands Archief.

Museale functie

Het paleis stond jarenlang leeg, totdat in 1838 een deel van de collectie van de voorloper van het Rijksmuseum, destijds gehuisvest in het Amsterdamse Trippenhuis, in het Paviljoen werd ondergebracht. Het ging om een collectie van eigentijdse meesters, waar in het overvolle Trippenhuis geen plek meer voor was. In 1871 werd de koloniale collectie van de Nederlandse Maatschappij tot bevordering van Nijverheid en Handel tentoongesteld in paviljoen Welgelegen. Deze vereniging was een onderdeel van de Koninklijke Hollandse Maatschappij der Wetenschappen. Opgericht in 1752, zetelde dit oudste genootschap van geleerden in Haarlem. In 1864 richtte de maatschappij het Koloniaal Museum op, maar beschikte de eerste jaren niet over een tentoonstellingsruimte, totdat men onderdak vond in het Paviljoen Welgelegen. In 1926 verhuisde het museum naar een nieuw gebouw in Amsterdam. Het ging verder onder de naam Koninklijk Instituut voor de Tropen, tegenwoordig beter bekend als het Tropenmuseum.

Paviljoen Welgelegen. Foto: Hans Guldemond voor Citymarketing Haarlem

Provinciehuis in museaal jasje

In 1930 vestigde het provinciaal bestuur zich in Paviljoen Welgelegen. Na jaren van intensief gebruik was het gebouw in 2007 toe aan een grondige renovatie. Twee jaar later, op 29 mei 2009, werd het gerenoveerde gebouw door Koningin Beatrix opnieuw officieel in gebruik genomen. Naast vergaderzalen en kantoorruimtes zijn in het gerenoveerde gebouw in één van de hoekpaviljoens historische kamers ingericht die de herinnering aan Henry Hope, Lodewijk Napoleon en Wilhelmina van Pruisen levend houden. Aan de achterkant van het rijksmonument is het oude Provinciekantoor naast het Paviljoen gerenoveerd en deels herbouwd, waarbij de voorgevel zijn oorspronkelijke vorm heeft behouden.

Het is een modern en levendig provinciehuis geworden, in een bijna museaal jasje, waarvan de oorspronkelijke sfeer en uitstraling behouden is gebleven. Een deel van de begane grond is tijdens kantooruren opengesteld voor publiek. Hier is de historische keuken en enkele stukken uit de provinciale kunstcollectie te zien. Ook is hier de tentoonstelling “Welkom in Welgelegen’ te bezoeken Deze tentoonstelling gaat in op de ruim 200 jarige historie van het Paviljoen. Verder zijn er in het kader van de ‘Dreef-exposities’ het hele jaar wisselende tentoonstellingen in het Paviljoen waarbij hedendaagse kunst van Noord Hollandse kunstenaars en werk uit de Provinciale Atlas van Noord-Holland centraal staan.

Ook is het mogelijk om gratis een rondleiding aan te vragen via www.noord-holland.nl/rondleidingen. Tijdens de rondleiding, onder begeleiding van een gids, is het mogelijk om de historische vertrekken, de schitterende muzieksalon en Statenzaal op de eerste verdieping te bezichtigen. Tijdens Open Monumentendagen is het Paviljoen vrij toegankelijk en zijn de vertrekken en zalen op de eerste verdieping ook voor publiek open gesteld.

Publicatiedatum: 08/11/2013