Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

Haarlem

De Haarlemse klopjes: borduren en bidden Frits van Eeden, de wandelende museumdirecteur Kent u deze oude kersttradities nog? Royals in de schoolbanken: hoe een Javaanse kroonprins op het lyceum in Haarlem belandde Kabaal in de kathedraal: dit zagen, roken en hoorden middeleeuwse kerkgangers De lotgevallen van de christelijke school voor de werkende stand in de Barteljorisstraat Portret Paviljoen Welgelegen terug naar Paviljoen Welgelegen Herrie maken en uitslapers plagen Bevrijdingspop door de ogen van Fotopersbureau De Boer Schrijven voor Oneindig Noord-Holland: Arnoud van Soest vertelt Vrouwelijke schrijvers voor het voetlicht in Teylers Museum Johan, Volkje en de kinderen: hoofden op historische huizen Weesjongens als kind van de rekening Bier en baardmankruiken Haarlem heeft méér te bieden dan alleen hofjes Tesselschade kijkt al 150 jaar om naar de ander Misdadigers in Holland: deze straffen kreeg je in de zeventiende eeuw Molentaal: wat de stand van de wieken ons vertellen De eerste trein van Nederland Aan tafel in Huis Barnaart Atlantische slavernij in beeld Eerste maand als directeur van het Noord-Hollands Archief: “Ik moet mijzelf af en toe nog even knijpen” Zo kwam Haarlem op het Monopolybord terecht De Opstand in 1572 Heksen en toverij Bijzondere (bij)namen: Kennemerland en IJmond Godfried Bomans: een heer uit Haarlem Wie was de oudste Haarlemmer? Let it snow! Winterse taferelen uit de Provinciale Atlas Pieter Teylers Huis is enorme aanwinst voor zijn museum Acrobaat en goochelaar Alice bleef haar publiek verrassen De Hollandiabron: Spa in de polder In bed met Lodewijk Napoleon Kunstige klanken: kamermuziek op Paviljoen Welgelegen De Groene man Pelgrimstocht naar Spanje begint in de Hagestraat 'Heren, zit toch niet eeuwig aan je sigaar te lurken' Het Hofje van Staats en de Haarlemse textielindustrie Teylers Museum is nu een kleurrijke vogelvolière De coureur die de weg (on)veilig maakte Het Noord-Hollandse landschap in beeld Stemmig in het zwart: Rouwkleding in Noord-Holland Siervuurwerk was altijd een grote bron van vermaak 775 jaar Haarlem in Teylers Museum Haring als hoofdmoot Bij De Zijlpoort vertrokken de trekschuiten naar Leiden Haarlemmerhout was plek met heilzaam bronwater Of je worst lust 'De ervaring van de geschiedenis oproepen is een uitdaging' De corona-app van de zeventiende eeuw De 10 best gelezen verhalen van Oneindig Noord-Holland De archivaresse van Haarlem Noord-Hollandse archieven werken aan corona-archief Dino’s: van koeien uit het Krijt tot razendsnelle monsters Collectie Joh. Enschedé: 'De aandacht die het verdient' Een podium voor lokale geschiedenis Stemt vrij: de Boerenpartij Met Jan Feith aan zee (1933) Met Jan Feith door de Kennemerduinen (1933) De Oerkap: Haarlemse hotspot in oude fabriek Digitale kaart Oer-IJ ontsluit een verborgen landschap Het Dolhuys in vogelvlucht Bewaard Verhaal: foto opening grafkelder Historie, kunst én politiek in Welgelegen Hope en Welgelegen Teylers toont monsters die wél en niet bestaan Het puffende treintje uit Hoofddorp Schaatser Klaas Pander niet meer vergeten Bakenesserkerk krijgt tweede leven Jong in het gewapend verzet Teylers presenteert de ‘galante zwier’ van Watteau De vertrouwde receptuur van A. J. van der Pigge Molen De Adriaan Fotoburo De Boer Achter slot en grendel in het Haarlems verzet Haarlemse sportpionier begint voetbalclub Kenau Vijf verdwenen gebouwen in Haarlem Van Marskramer tot Muisklik: 800 jaar winkelen in Haarlem Haarlemse bijnamen: muggenzifters of Malle Babbe Teylers Museum belicht luchtballon van alle kanten Waar komt de naam Haarlem vandaan? De kogel is door de kerk Drie tentoonstellingen zetten ‘onbekende meester’ in het zonnetje Lourens Jansz. Coster: een omstreden figuur op de Grote Markt Zo ging Haarlem gekleed, van korset tot minirok Buitengewoon monument aan de Leidsevaart "Kijk dat keiharde zwarte ijs nou toch eens!" Overwinteren in het pakijs en andere ‘ijspret’ in het Teylers Jan Jacob Spohlers ijsvermaak De toren van het stadhuis De Stadhuistoren van Haarlem De kogel is door de (Sint Bavo)kerk Adriaen van Ostade (1610-1685) Philips Wouwerman (1619-1668) William Merritt Chase Pieter Frederick van Os Judith Leyster (1609-1660) Anthony Fokker Haarlemmerolieflesjes De Romantiek van Frederik Marinus Kruseman Anton Mauve Prominente bespelers van het Müllerorgel Stadsorganist: een typisch Nederlands beroep Het Müllerorgel in de Grote of Sint Bavokerk te Haarlem Dominee Jeronimo de Vries Keizerlijk bezoek aan Teylers Museum Hofleverancier Jan Monnikendam: feestartikelenmagazijn in Haarlem Hofleverancier: Faber Schoenen Station Haarlem: de eerste spoorlijn van Nederland Sint Bavokerk: borstbeeld van de koning-koopman Ripperda Kazerne: de verdediging van het Koninkrijk Paviljoen Welgelegen: zetel van kunst, koninklijke macht en provinciaal bestuur Kenaupark: monument voor vrouwelijk symbool van verzet Grote Markt: Oranjegezinden nu en patriotten toen Joh. Enschede: huisdrukker van de staat Frans Hals op de Grote Houtbrug Sint Jorisschutterij: een schilder met een musket Het voormalig tuchthuis in Haarlem Cluveniersdoelen Huis van Isabella Coymans en Stephanus Geraerdts Grote of Sint Bavokerk - Graf van Frans Hals Rederijkerskamer De Wijngaardranken De Waalse Kerk - het graf van Dirck Hals Woonhuis van Isaac Massa Het beeldje van Malle Babbe Het Prinsenhof in Haarlem Stadhuis van Haarlem Eerste huis van Frans Hals Huis van Michiel de Wael Voormalig St. Elisabeth Gasthuis Frans Hals Museum in voormalig Oudemannenhuis Vooroorlogse huizenjacht Proef! Eten en drinken in het Teylers Museum Jopen Bier doet oude tijden herleven Haarlemmertrekvaart Vlietzorg Buitenrust Eindenhout Duinvliet Paviljoen Welgelegen Buitenplaats Vredenhof Spaer en Hout Uit den Bosch Zomerlust Een kijkje achter de schermen bij het Noord-Hollands Archief Anno 1689 : Vuursteken in Haarlem voor stadhouder Willem III Het Frans Hals Museum dankt zijn ontstaan aan een rederijkersfeest Een kopje ‘mevrouw Blom’ Hannie Schaft: het meisje met het rode haar Haarlem ontvangt keizer Napoleon Het Hoornse Taartarrest: de Banketbakkerij Het Hodshonhuis: Jonge erfgename bouwt stadspaleisje Huis Barnaart: parel uit de Franse tijd Paviljoen Welgelegen ontvangt keizer en keizerin Keizerin beluistert orgelconcert in Haarlem Napoleon bezoekt Teylers Museum Scholing voor ‘een volk van metselaars en timmerlieden’ Wees nuttig: Napoleon in Teylers Museum ‘Spaanse Brabanders’ maakten Haarlemse Gouden Eeuw Anthony Fokker met zijn zelfgebouwde vliegtuigje De Spin een spectaculaire vlucht boven zijn woonplaats Haarlem.">Anthony Fokker draaide rondjes om de Bavo Centraal Station te Haarlem Hoofdwerkplaats Nederlandse Spoorwegen De Groote Braak, een litteken van water Een bezoek aan Teylers Museum Teylers Museum en de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen Kunst stimuleren: Teylers Stichting Boudewijn de Groot: Haarlems troubadour De Velserdijk Een 'ongemeen groote' elektriseermachine Wybrand Hendriks (1744-1831) De inrichting van de Ovale Zaal van Teylers Museum Prijsvragen van wetenschappelijke genootschappen De wil van Pieter Teyler Zorg voor het Blokshofje Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778) Koe gesloken, doop geweigerd Mevrouw Jut in ‘De Liefde’ Oom Gips en de uitvinding van het gipsverband De familie Zocher: voor uw park- en tuinontwerpen Haarlemse Kenau stond haar mannetje Provinciale Staten: van ridders te paard tot democratisch gekozen bestuurders Het volkslied van de provincie Noord-Holland Frans konijn kiest provinciehuis Provinciale Atlas: 100.000 beelden van Noord-Holland Verzetslieden voor vuurpeloton Feestvierende mensen bij bevrijding Haarlem Graf van zeven meisjes Houtkap in de Hongerwinter Hongertocht in de winter van 1944-1945 Haarlemse dwangarbeiders in Duitsland Trein met Rotterdamse dwangarbeiders op station van Haarlem Het lijk van Fake Krist op de Westergracht Schuilkerk werd centrum van Haarlems verzet Het Huis met de Beelden Evacués op de Rijksstraatweg bij Haarlem september 1944 Monument voor Hannie Schaft in het Kenaupark Het Corrie ten Boom Museum in Haarlem Verwoestingen in de Amsterdamse Buurt in Haarlem Jan Kievit: Haarlemmer ter dood veroordeeld Aangetreden Jeugdstorm op de Gedempte Oude Gracht Een sigarenwinkel aan de Oostvest en het Englandspiel De aanslag op het Prinsen Bolwerk De ondergrondse pers in Haarlem 1940-1945 Illegale Haarlemse bladen tijdens de bezetting Machinefabriek Figee en de Februaristaking Onderduiken in Haarlem Haarlemse joden naar Kamp Westerbork S.L.A. Plekker: NSB-burgemeester van Haarlem en de jodenvervolging Marcherende WA-mannen Brood op de bon Duitse militairen voor het stadhuis van Haarlem Kroniek van bezet Haarlem: de meidagen Bier en water Het Spaarne Haarlem mobiliseert Met de Blauwe Tram naar Zandvoort Jos de Klerk, een Belgische vluchteling in Haarlem Belgische vluchtelingen aan de Leidsevaart te Haarlem Instituut Pollatz in Haarlem Mariastichting (Haarlem) Krelage's Bloemhof Turkse Moskee in Haarlem Cajanus in het Proveniershuis De Lutherse Kerk in Haarlem Grand Café Brinkmann: ondergang van een imperium Müllerorgel: Duits orgelspel in Haarlemse St. Bavokerk De eerste Turkse gastarbeiders bij Droste Waalse Kerk in Haarlem: waar vluchtelingen terecht konden Casa Nostra: een stukje Italië in Haarlem Sporthelden uit Kennemerland

Centraal Station te Haarlem

Tot aan de eerste decennia van de negentiende eeuw vond het vervoer in Nederland plaats via landwegen en water. Het verkeer over de weg ondervond echter grote hinder van de talloze rivieren en slecht onderhouden wegen. Het watertransport, onder andere met de trekschuit, was traag en ondervond hinder wegens ijsgang en ondiepten. De uitvinding van de spoorwegen en de stoomlocomotief zorgde daarom voor ongekende mogelijkheden. De eerste spoorlijn in Nederland werd in 1839 in gebruik genomen tussen Amsterdam en Haarlem. Het huidige station van Haarlem dateert uit 1906.

>

Hoofdwerkplaats Nederlandse Spoorwegen

In 1837 is de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij (HIJSM) opgericht. De maatschappij exploiteerde vanaf 1839 de spoorlijn Amsterdam-Haarlem, als eerste spoorlijn van Nederland. Aanvankelijk bevond zich in Haarlem alleen een kleine werkplaats voor locomotieven, rijtuigen en goederenwagons. In 1844 besloot de HIJSM een centrale werkplaats in Haarlem in te richten.

>

De Groote Braak, een litteken van water

Zullen de dijken het houden? Het is een vraag die een oer-Hollandse angst onder woorden brengt. Een vraag die vooral gesteld werd als een zware herfststorm het woedende water weer eens tegen de dijken opstuwde. De Spaarndammerdijk bij Halfweg hield het niet in de nacht van 4 op 5 november 1675 toen een hevige noordwesterstorm opstak. De gevolgen van die dijkdoorbraak zijn tot op de dag van vandaag zichtbaar. De Groote Braak is een van de vele plaatsen in Nederland waar de strijd tegen het water een zichtbaar litteken naliet …

>

Een bezoek aan Teylers Museum

In de achttiende eeuw was Teylers Museum niet op alle werkdagen geopend. Het museum was alleen op dinsdag open, van 10 tot 13 uur. Dat wil zeggen: voor inwoners van Haarlem. Vreemdelingen, waarmee iedereen bedoeld werd die niet in Haarlem woonde, konden zich iedere dag, behalve op zondag, tussen 12 en 13 uur melden bij de kastelein (de beheerder van de kunstverzamelingen en de gastheer van het museum). In het begin werden bezoekers alleen toegelaten als ze schriftelijke toestemming hadden van de bestuurders van Teylers Stichting of museumdirecteur Martinus van Marum. In 1805 besloten directeuren de handgeschreven toestemming te vervangen door een gedrukt toegangsbiljet. Deze biljetten zijn de oudst bekende museumkaartjes van Nederland.

>

Kunst stimuleren: Teylers Stichting

Pieter Teyler hield van kunst. Zo was hij een van de oprichters en donateurs van de Stads Teekenacademie (in 1796 voortgezet als Teekencollegie); de academie kon zelfs zijn huis De Hulst gebruiken. Vreemd is dat niet: goed kunnen tekenen was in die tijd niet alleen een zaak voor kunstenaars en ambachtslieden, maar ook voor een heer van stand. Ook na zijn dood wilde Teyler kunst stimuleren. Dat blijkt uit zijn testament. Daarom moest er een ‘konstschilder’ aangesteld worden als opzichter (conservator) van de kunstverzamelingen. Deze opzichter was tevens gastheer (kastelein) van het museum en mocht in het voormalige woonhuis van Pieter Teyler wonen.

>

Boudewijn de Groot: Haarlems troubadour

Boudewijn de Groot is Nederlands bekendste troubadour. Hij heeft in de jaren zestig en zeventig grote hits heeft met liedjes als Welterusten Meneer De President en Het Land Van Maas En Waal. De zanger trekt zich terug in de jaren tachtig om carrière te maken als componist van filmmuziek, vertaler en acteur. Hij maakt eind jaren negentig een zeer succesvolle comeback. In 1999 krijgt Boudewijn de Groot een koninklijke onderscheiding voor zijn verdiensten voor het Nederlandse cultuurgoed.

>

De Velserdijk

In de dertiende eeuw laten de graven van Holland en de abten van Egmond een dijk aanleggen om het gebied de Velserbroek te beschermen tegen overstromingen. Tot op de dag van vandaag is het grootste deel van de dijk nog zichtbaar. De Velserdijk doorstond ruim 10 eeuwen geschiedenis.

>

Een ‘ongemeen groote’ elektriseermachine

Kort nadat hij museumdirecteur bij Teylers Museum was geworden, kreeg Martinus van Marum het plan een elektriseermachine van ongekende afmetingen te laten bouwen. Hij hoopte daarmee onbekende elektrische verschijnselen te ontdekken.

>

Wybrand Hendriks (1744-1831)

In 1785 werd Wybrand Hendriks opzichter van de Kunstverzamelingen en gastheer (‘kastelein’) van Teylers Stichting. Hendriks was schilder en tekenaar en maakte portretten, landschappen, stadsgezichten, dierstukken en stillevens. Voordat hij ging werken voor Teylers Stichting was hij vijf jaar één van de zes directeuren van de Haarlemse Teekenacademie. Na zijn benoeming ging Hendriks wonen in het Fundatiehuis, het voormalige woonhuis van Pieter Teyler. Één van zijn eerste opdrachten was het imposante groepsportret van Directeuren van de Stichting, met op de achtergrond de dan nog lege Ovale Zaal.

>

De inrichting van de Ovale Zaal van Teylers Museum

Nog steeds staat in de Ovale Zaal van Teylers Museum het meubilair uit de beginperiode. In 1784/85 ontwierp de architect van de zaal, Leendert Viervant, het grote middenmeubel voor het bewaren van de kunstverzamelingen. Op het bovenblad konden tekeningen en grafiek worden gelegd en bekeken en wetenschappelijke demonstraties worden uitgevoerd. Vanwege ruimtegebrek kwamen hier omstreeks 1801 de met glas bedekte schuifladen om fossielen, ertsen en mineralen tentoon te stellen. De middenvitrine was op koperen rails geplaatst zodat het meubel in zijn geheel kon worden weggeschoven. Daardoor ontstond er ruimte voor de enorme elektriseermachine en voor demonstraties met meerdere batterijen Leidse Flessen.

>

Prijsvragen van wetenschappelijke genootschappen

In het verleden werden prijsvragen ingezet om mensen te stimuleren zich aan de wetenschap te wijden. Niet alleen in de Nederlanden maar in heel Europa. En zowel hier als in heel Europa waren deze prijsvragen razend populair in de hele achttiende eeuw. Meestal kon iedereen, waar ook in Europa, aan deze prijsvragen meedoen. Via de prijsvragen van genootschappen zijn in veel Europese landen wetenschappelijke publicaties tot stand gekomen.

>

De wil van Pieter Teyler

Bij het enorme vermogen dat Pieter Teyler (1702-1778) naliet (naar huidige maatstaven ongeveer tachtig miljoen euro) hoorde een testament dat de nalatenschap heel precies regelde. Dit is ook het enige document waaruit we iets over Teyler zelf komen te weten. Er zijn geen persoonlijke documenten van hem; het lijkt of hij sporen van zijn persoonlijk leven bewust heeft uitgewist.

>

Zorg voor het Blokshofje

Het Blokshofje was een klein hofje in Haarlem voor behoeftige doopsgezinde oude vrouwen. Het hofje heeft zijn oorsprong in het midden van de zeventiende eeuw en telde oorspronkelijk zes huisjes. Het lag direct naast het oude Doopsgezinde Weeshuis aan het Klein Heiligland in Haarlem (in gebruik tot 1874), dat zich daarom ook over de dames op het hofje ontfermde.

>

Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778)

Pieter Teyler werd op 25 maart 1702 in Haarlem geboren. Zijn ouders waren Isaac Teyler en Maria van der Hulst. In de traditie van zijn doopgezinde, Schotse familie trok Pieter Teyler zich het lot van armen en wezen aan. Hij gaf niet alleen geld maar zette zich ook op bestuurlijk terrein voor hen in. En dan niet alleen voor zijn geloofsgenoten maar ook voor andersdenkenden. Zo zorgde hij ervoor dat een niet meer functionerend hofje weer tot leven kwam. In zijn kerk aan de Peuselaarsteeg was Teyler een actief gemeentelid en hij droeg bij aan de nieuwe kerkingang aan de Grote Houtstraat.

>

Koe gesloken, doop geweigerd

Traditiegetrouw werd bij de doopsgezinden begin november en met Pasen gedoopt. En een bewijs van goed gedrag was dan nooit weg. Zo ook bij de Doopsgezinde Gemeente in Haarlem in november 1859. In dat jaar werd de doop aan een ‘dopeling’ geweigerd wegens een begane misstap.

>

Mevrouw Jut in ‘De Liefde’

Wel eens op de kermis op de ‘Kop van Jut’ geslagen? Wie was die Jut eigenlijk? Waarom fungeert hij als zondebok? In de Haarlemse Ridderstraat is in de gevel van nummer 22 de gevelsteen ‘De Liefde’ aangebracht. In een huis met zo’n steen mag je ervan uitgaan, dat er in dit pand veel liefde heerst. Maar dat is niet altijd zo geweest.

>

Oom Gips en de uitvinding van het gipsverband

Van scheuren in de Bavokerk en gebroken kippenpoten tot een ‘weldaad voor het menschdom’. De Nederlands militair geneeskundige, Antonius Mathijsen, werd in de negentiende eeuw internationaal gerenommeerd toen hij het gipsverband uitvond en daarmee een nieuwe snelle manier om botbreuken te genezen. Bij de Haarlemmers leeft Mathijsen voort als ‘Oom Gips’. Het was ook in Haarlem, waar hij werd geïnspireerd door bouwvakkers die scheuren in de Sint Bavokerk aan het repareren waren. Maar hoe bracht dit Oom Gips tot het idee van een gipsverband?

>

De familie Zocher: voor uw park- en tuinontwerpen

Wat hebben de Haarlemmerhout, de vuurtoren van Egmond aan Zee, het Amsterdamse Vondelpark en de tuinen van Paleis Soestdijk gemeen? Ze werden ontworpen door de beroemde Haarlemse familie Zocher.

>