De bokaal van de Overweersche Polder

Noord-Holland is een land van polders, honderden polders. Ze waren nog niet zo lang geleden stuk voor stuk onafhankelijke waterschappen met een eigen bestuur en een eigen belasting. En niet te vergeten: eigen tradities. De Overweersche polder tussen Purmerend en Kwadijk is een goed voorbeeld. Tegenwoordig is die bijna helemaal volgebouwd en ligt hier de grote Purmerendse stadswijk Overwhere.

3 min

Kaart van de waterlinie (blauw ingekleurd) bij Purmerend, 1799. Collectie Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Heerhugowaard.

Mooi polderleven

Eeuwenlang veranderde er weinig in de Overweersche polder. Die werd droog gehouden door een mooie molen, die ‘De Palingjager’ heette. We vinden hem al terug op een kaart uit 1680. Tijdens de Engels-Russische invasie van 1799 werd de polder geïnundeerd op bevel van generaal Daendels. Na een grote veldslag op 6 oktober viel zijn divisie terug op stellingen rond Purmerend. Het hele front van die stelling (Beemster-Overweersche Polder en Purmer) werd onder water gezet. Gelukkig duurde het niet lang. De molen van de polder is ook netjes ingetekend op de kaart van 1850 en wel aan de aan de noordoostkant van de polder gemerkt met de letters ‘WM’ voor windmolen. Maar de tijd stond niet stil. Na 1870 brak het stoomgemaal echt door in de polderbemaling. Ook de boeren in de Overweersche Polder zagen daar veel in. In april 1879 werd de bouw van een stoomgemaaltje aanbesteed. Het verrees naast de molen, die nog in gebruik bleef tot 1900. Kolen waren duur en de wind kostte niets, vandaar. In 1884 kwam er overigens nog meer stoom in de polder. Dat jaar opende de spoorlijn Zaandam-Hoorn. Het tracé van de nieuwe lijn doorsneed de Overweersche Polder. Het oude gemaal werd in 1925 afgedankt en vervangen door een elektrisch aangedreven gemaaltje op een nieuwe locatie langs de Where. Na 1960 kwam de expansie van Purmerend op gang en veranderde de polder in een stadswijk. Toen had de Overweersche Polder zijn langste tijd als zelfstandig waterschap ook wel gehad. Hij fuseerde halverwege de jaren zestig met enkele andere polders in de omgeving in het nieuwe Waterschap Overwhere.

Kaart van de Overweersche Polder circa 1850. Regionaal Archief Alkmaar.

De watermolen de Palingjager en het stoomgemaal, 1890. Waterlands Archief, Purmerend

Schouw en schouwmaal

Hoogtepunt in de jaarlijkse cyclus van de werkzaamheden van ieder polderbestuur was de schouw in de herfst. Dan trokken de heren door de polder om te kijken of de boeren de sloten wel netjes hadden gebaggerd en de waterplanten verwijderd. Dat was nodig om te verzekeren dat tijdens de natte winter het water gemakkelijk naar het gemaal stroomde. Na afloop van deze inspectie werd er vergaderd en degenen waarvan het slootwerk niet in orde was bevonden op een boete getrakteerd. Tot besluit van de dag zette het bestuur zich aan een maaltijd. Dan verscheen de hens- of broederschapsbeker op tafel waarmee werd gedronken op de groei en de bloei van de polder.

Kaart van de Overweersche Polder, 2005. Regionaal Archief Alkmaar.

De beker van de Overweersche Polder

Ook de Overweersche Polder had zo’n hensbeker. Het is een prachtexemplaar van bijna 25 centimeter hoog. De glazen bokaal dateert uit de eerste helft van de negentiende eeuw en is nog helemaal gaaf. Onder de rand van de kelk is de tekst “het welvaaren van de overweerse polder” gegraveerd. Typisch voor die tijd is de versiering in een ruit- of wafelmotief. In het medaillon zien we een prachtig voorstelling van koeien en schapen in de weide. Zo was het vroeger in de Overwhere, maar nu niet meer. Hoe dan ook, de bokaal van de Overweersche Polder vormt een prachtige en kostbare herinnering aan een oude polder onder de rook van Purmerend.