7 min

Het is een druilerige dag als ik herberg het Moriaanshoofd bezoek. Het provinciale monument ligt aan de Dorpsstraat, net buiten het centrum van Wormer. Voor de ramen hangen kanten gordijntjes, erachter lonkt een warm en gezellig interieur. Het emaillen bordje ‘OPEN’ hangt uitnodigend voor het raam. Stappend door de deur, kom ik in een donkere ruimte waar de ogen flink de kost krijgen. Aan het plafond en de muren hangen schilderijen, telefoons, stukken gereedschap en poppen. In de hoeken schemeren lampjes en op elk oppervlak staan beeldjes en foto’s.

Herberg het Moriaanshoofd aan de Dorpsstraat. Foto: Inge Molenaar.

Het mysterie van herberg het Moriaanshoofd

Sinds 2005 zijn Marc en Saskia Lindhout herbergiers van herberg het Moriaanshoofd. Ze kochten het pand van de familie Stam, die de herberg al drie generaties lang in bezit had. De nieuwe herbergiers Lindhout verbouwden het pand grondig. Het behouden van de oorspronkelijke sfeer was het uitgangspunt van de verbouwingen. De trouwe bezoekers moeten zo min mogelijk merken van de veranderingen. Ook het verhaal over de plek wordt door de herbergiers levend gehouden. Marc heeft zich verdiept in de geschiedenis van zijn plek, door archieven uit te pluizen en gesprekken met de herberggasten te voeren wiens persoonlijke geschiedenis met de plek verweven is.

Herbergier Marc Lindhout. Foto: Inge Molenaar.

Tijdens ons gesprek vertelt hij over de geschiedenis van het bijzondere provinciale monument. Opvallend genoeg is er weinig informatie over de herberg te vinden in de archieven. Ook op de vraag waar de merkwaardige naam van de herberg vandaan komt, is geen eenduidig antwoord. Bekend is dat de herberg in 1585 door een zekere Sijmen Moerjaen is opgericht. Een logische verklaring is dat zijn achternaam in de loop der tijd door de vele opvolgende herbergiers verbasterd is tot ‘moriaanshoofd’. Wie Sijmen Moerjaen precies is en waar hij vandaan komt, is onduidelijk.

Of verwijst de naam naar de ‘moren’ die de scheepslui tegenkwam tijdens hun reizen naar Oosterse landen? Onder moren werden toentertijd Noord-Afrikaanse Arabieren of mensen van kleur verstaan. Uit oude bronnen en foto’s blijkt dat aan de gevel een bord hing met een moriaanshoofd. Inmiddels siert het moriaanshoofd niet meer de buitenkant, maar zijn er in grote getalen ‘Moorse’ hoofden en poppen in het interieur van het Moriaanshoofd te vinden. Ze zijn verzameld door de herbergiers die de eigenaardige naam van de oudste herberg van de Zaanstreek in ere wilden en willen houden.

Boven de deur is de afbeelding van de ‘moor’ te zien, waar de naam van de herberg naar verwijst. Foto van eigenaresse Maartje Dekker, 1925. Bron: Waterlands Archief.

Gistjagers, burgemeesters en scheepslui

 Het centrum van Wormer lag voorheen veel oostelijker dan het nu ligt. De herberg vervulde samen met de kerk een centrale plek in het leven van de Wormers. Marc wijst om zich heen. De ruimte waar ik binnenkwam, was de slaapzaal van de herberg. Afstanden waren vroeger moeilijker te overbruggen, wat slapen in een herberg tot een vanzelfsprekend onderdeel van de reis maakte. De slaapzaal had iets weg van een hostel, met meerdere mensen op een kamer en gordijntjes als een summiere vorm van afscheiding. De andere kamer aan de voorzijde was de gelagkamer. Dit was de ruimte van de herberg waar de klanten werden bediend. Nu is het de woonkamer van de familie Lindhout, die momenteel de enige logees van de herberg zijn.

De gebaren van Marc worden grootser als hij vertelt over de functie van de herberg in Wormer. Aan de andere kant van de Dorpsstraat stond tot 1818 het Rechthuis, het gebouw waar het bestuur zetelde. Als er in het rechthuis geen plek was voor een terechtstelling of vergadering, verhuisde het hele gezelschap naar de herberg. Achter de herberg ligt de kerk. Na de zondagse dienst stroomde het Moriaanshoofd vol met kerkgangers. Paard en wagen werden gestald bij het koetshuis dat achter de herberg ligt. En links ligt nog steeds een oude waterweg, die voorheen gebruikt werd als aanvoerroute voor goederen naar de Amsterdamse markten. Langs dit water lagen verschillende pakhuizen.

Kerkstraat met op de achtergrond de Hervormde Kerk en links café ‘ t Moriaanshoofd’. Foto uit ca. 1900. Bron: Waterlands Archief.

Ook ten tijde van de walvisvaart was de positie van de herberg zeer gunstig. Zo zetelde het Gilde der Gistjagers vanaf 1675 in het Moriaanshoofd. Het gilde leverde gist aan de beschuitbakkerijen in Wormer en Jisp voor de dubbel gebakken scheepsbeschuiten. Deze beschuiten waren lang houdbaar, wat ze geliefd maakten voor de walvis-, haring- en koopvaardijvaart. Wormer en Jisp telden in de 17^e eeuw circa 150 bakkerijen. Het scheepsvolk dat samen met de scheepsbeschuiten op reis ging, werd ook in deze herberg aangemonsterd. Het Moriaanshoofd was een centrale spil in een netwerk van reizigers, handelaren, schippers en bestuurders.

Een kolfje naar de hand zetten

De gistjagers, burgemeesters en zeelui hebben inmiddels de herberg verlaten. Het Rechthuis is gesloopt, de walvisvaart is sinds 1964 in Nederland tot een einde gekomen en de lokale economie van Wormer en Jisp draait niet meer om dubbel gebakken beschuit. De reden van bezoek is tegenwoordig de authentieke kolfbaan, die nog achterin de herberg ligt. De bezoekers komen op dinsdag- en woensdagavond, mannen en vrouwen afzonderlijk, voor een potje kolf. Marc kende het kolven al uit Krommenie, waar hij vandaan komt. Toen de herberg 15 jaar geleden te koop stond, hadden hij en zijn vrouw interesse om zowel de herberg als de kolfbaan uit te baten.

Eigenaar Henk Duits in de kolfzaal van het Moriaanshoofd in 1936. Bron: familie Duits.

Rond 1700 kwam het kolven op. Het kolfspel werd gespeeld op een afgebakend veld, met twee palen als doel. Herbergiers investeerden in de aanleg van kolfbanen in of bij hun herberg om klanten naar de herberg te lokken. De toenmalige herbergier(s) van het Moriaanshoofd speelde slim in op de kolfrage. De huidige kolfbaan bevindt zich al sinds 1830 op deze locatie en naar hoogste waarschijnlijkheid bevond zich ervoor ook een baan. De opkomst van biljart en voetbal brachten de rage tot een einde en het aantal kolfbanen liep drastisch terug in de loop van de 19^e eeuw.

Maar niet in Wormer. De kolfbaan in het Moriaanshoofd is een van de 15 kolfbanen die de tand des tijds hebben doorstaan. Elke week wordt er nog fanatiek gekolfd door kolfvereniging TOGIDO (Tot Ons Genoegen Is Dit Opgericht) en kolfvereniging Moriaan. Marc is blij dat door de kolfavonden en de kolfclinics in het Moriaanshoofd de sport in stand wordt gehouden. Want ‘als het weg is, is het weg.’ En deze aanpak loont: in 2021 worden in het Moriaanshoofd de Nederlandse kampioenschappen gehouden van een van de oudste sporten in het oudste nog bestaande bedrijfspand van de Zaanstreek.

Eigenaar Marc slaat zelf ook nog wel eens een balletje. Foto: Inge Molenaar.

Provinciaal monumentenschildje

Noord-Holland telt ongeveer 14.000 rijksmonumenten, duizenden gemeentelijke monumenten en 500 provinciale monumenten. De provincie beschermt monumenten die typisch zijn voor de provincie en die het unieke landschap ervan benadrukken. Denk aan stolpboerderijen, dijken, molens en gemalen. De provincie helpt eigenaren ook bij restauratie, herbestemming en verduurzaming van de monumenten. Met het aanbieden van de monumentenschildjes wil de provincie eigenaren van provinciale monumenten bedanken voor hun inzet en helpen meer bekendheid te geven aan ons erfgoed. Ook een schildje op uw provinciaal monument? Een monumentenschildje kan via een formulier kosteloos worden aangevraagd.

Auteur: Inge Molenaar

 Meer informatie

Herberg het Moriaanshoofd is elke dinsdag- en woensdagavond open voor het kolven. Ook worden er kolfclinics georganiseerd, waarbij je ervaring kan opdoen met het kolfspel. De herberg is af te huren voor feesten en partijen. Klik hier voor meer informatie.

Meer weten over de kroegen en herbergen in Wormer en Jisp? In 2019 heeft het Historisch Genootschap Wormer het boek ‘Van schuim tot kraag’ uitgebracht. Zie voor meer informatie hun website of de blijf op de hoogte via hun facebook.

Wil je zelf leren kolven? Bezoek dan de website van de Kolfbond om te zien waar bij jou een kolfbaan in de buurt is. Je bent van harte welkom in de kolfbaan bij jou in de buurt!

Bronnen:

• M. Hell. De Amsterdamse Herberg 1450 – 1800. Geestrijk centrum van het openbare leven (2017)
• Het Moriaanshoofd – Zaanwiki.
• Van schuim tot kraag – Historisch Genootschap Wormer (2019)
• Het Moriaanshoofd te Wormer  – Oudheidkundige commissie Jisp

Publicatiedatum: 04/03/2020