3 min

Feeërieke wezens aan een feestmaal

De naam ‘Halloween’ werd vierhonderd jaar geleden voor het eerst in Schotland gebruikt en is een verbastering van ‘All Hallows’ Even’, de avond voor Allerheiligen. Halloween staat veelal bekend als een seculier Noord-Amerikaans feest dat ook in Ierland en het Verenigd Koninkrijk wordt gevierd, maar geen wortels heeft in Nederland. De oorsprong van Halloween dateert echter terug tot het begin van de christelijke jaartelling. Het griezelen op de laatste dag van de eerste echte herfstmaand komt voort uit de Keltische variant van oudejaarsdag, ‘Samhain’, wat valt op 31 oktober. In Ierland en Groot-Brittannië werd op die dag het oogstseizoen beëindigd met vreugdevuren en offers. Op deze feestelijke avond konden de zielen van doden en feeërieke wezens, waaronder ook slechte demonen, de levenden eventjes komen bezoeken en deelnemen aan een feestelijke maaltijd. Tijdens de vroege Middeleeuwen mengde Samhain zich met de tradities van het christelijke Allerheiligen, dat over de Noordzee kwam aanwaaien

Sint Maarten verdeelt zijn mantel. Beeld: Antoon van Dijck via Wikimedia Commons.

Rondwarende geesten in november

Ook in Nederland werd in de Middeleeuwen al gegriezeld tijdens de eerste dagen van november. Tijdens Allerheiligen (1 november) en Allerzielen (2 november) werden overledenen herdacht en kerkhoven bezocht. Bloemen werden op de graven neergelegd en er werden kaarsjes gebrand. Niet alleen directe familie, maar ook verre familieleden, kennissen en vrienden die misschien al langere tijd dood waren, werden herdacht. Dit alles gebeurde rond het begin van de avond als het net donker was. Voor kinderen was het feest vooral een groot, griezelig avontuur. Een soort Halloween?Als het flink stormde tijdens deze dagen werd gesproken van een ‘zielewagen’, een situatie waarin zielen uit het vagevuur van de onderwereld vroegen om verlossing. Tijdens Allerheiligen en Allerzielen mochten deze fictieve figuren even terug naar nog levende vrienden en bekenden om vervolgens rond te dwalen in de bewoonde wereld. Dit idee jaagde de bijgelovige Hollander uiteraard de stuipen op het lijf.

Versierde graven tijdens Allerzielen. Beeld: Wikimedia Commons.

Naar de Verenigde Staten en weer terug

In de negentiende eeuw namen migranten uit Schotland en Ierland de ‘All Hallows’ Even’ traditie mee naar de Verenigde Staten en Canada. In het begin werd het feest vooral binnen de eigen gemeenschap gevierd, maar begin twintigste eeuw begonnen de griezeltradities zich rap te verspreiden en kreeg het Halloweenfeest langzaamaan zijn huidige vorm. Overal in Noord-Amerika zie je kinderen verkleed als skelet, mummie of heks aanbellen en ‘Trick or treat!’ roepen, waarna ze iets lekkers krijgen. Huizen zijn behangen met spinnenwebben en lichtjes, voor de deur liggen uitgesneden pompoenen met griezelige gezichten en in de tuin graven zombies zich op uit de grond. Halloween is een vrolijke griezeldag geworden voor iedereen.Halloween zoals we dat nu kennen, is dus ontstaan uit diverse feesten die rond dezelfde tijd plaatsvonden en een vergelijkbare sfeer en traditie kenden: Samhain, All Hallows’ Even, Allerheiligen en Allerzielen. Films als ‘Nightmare on Elmstreet’ en ‘Halloween’ lieten Nederland in de jaren tachtig kennis maken met de typische Halloweentradities uit de Verenigde Staten, en niet zonder succes. Sinds een aantal jaar kun je onder andere in Amsterdam terecht voor allerlei spookachtige evenementen, waaronder het Halloween feest op het Westergasfabriekterrein met bijbehorende zombieparade.

All Soul’s Day. Beeld: Jakub Schikaneder via Wikimedia Commons.

Samensmelting van feesten en tradities

11 november ligt verder van 31 oktober dan 1 november, maar de activiteiten rond Halloween en Sint Maarten delen wel enkele opvallende gelijkenissen. Kunnen we in de toekomst misschien verwachten dat tradities wederom zullen veranderen en de feesten samensmelten tot één groot griezel-, lichtjes-, herdenkings-, snoep- en verkleedfestijn?

Interieur feestartikelenwinkel van “Halloween specialist” Louis Wittenburg aan de Raadhuisstraat in Amsterdam. Achter de toonbank de heer F.A.M. Tynagel. Beeld: Martin Alberts via Stadsarchief Amsterdam.

Auteur: Liza Koppenrade

Bronnen

• Oude en nieuwe tradities, Boerenfolklore, http://www.jefdejager.nl/tradities.php
• Volksreligie en Geestenwereld, Jos. Schrijnen, Nederlandsche volkskunde (twee delen). Gysbers & Van Loon, Arnhem, http://www.dbnl.org/tekst/schr018nede01_01/schr018nede01_01_0004.php
• Oorsprong van Halloween, http://www.isgeschiedenis.nl/nieuws/oorsprong-van-halloween/

Publicatiedatum: 29/10/2015