4 min

De Turkse moskee Selimiye Camii in Haarlem heeft vanaf 1978 in een dergelijk verbouwd pand aan de Koningsteinstraat gezeten. De huizen eromheen werden al in de jaren tachtig afgebroken, waardoor de moskee meer dan twintig jaar lang een opvallende verschijning was in de buurt. In 2008 heeft de Turkse gemeenschap een nieuwe moskee aan de Minaretstraat in Haarlem-Oost in gebruik genomen, en is in het gebouw aan de Koningsteinstraat een basisschool gevestigd. Dat neemt niet weg dat de Turkse gemeenschap vele goede herinneringen heeft overgehouden aan hun oude moskee.

Koningsteinstraat, met voormalige moskee. De huizen rechts zijn begin jaren 80 afgebroken. Beeldcollectie van de gemeente Haarlem, Noord-Hollands Archief.

Gastarbeiders en gezinshereniging

Sinds de vroege jaren zestig is de Turkse gemeenschap in Haarlem snel gegroeid. Die gemeenschap telt inmiddels bijna zesduizend leden en vormt daarmee de grootste groep minderheden in de Spaarnestad. De meeste Turken die in de jaren zestig naar Nederland kwamen, waren zogenaamde ‘gastarbeiders’. In Haarlem en omgeving vonden ze werk bij de Hoogovens, Kousenfabriek Hin, de Drukkerij Enschede en bij Droste Cacaofabriek.

Een groot deel van de Turkse Haarlemmers komt uit het district Emirdag, provincie Afyon. Dat ligt ongeveer in het midden van het westelijk deel van Turkije. Overigens komen ook de Turken in Velsen (en Zeeuws Vlaanderen) voor het overgrote deel uit Emirdag. Dit soort concentraties zijn erg gebruikelijk. Ze ontstonden doordat bedrijven gericht in een bepaalde regio bleven werven en omdat in Nederland gevestigde Turken contact hielden met hun geboortestreek. Ze konden zo familie en kennissen wijzen op werkgelegenheid in regio. Ten slotte is de Turkse gemeenschap sterk gegroeid door de gezinshereniging in het begin van de jaren tachtig.

De eerste vrijdag van de Ramadan in de moskee, 1990. Collectie Fotopersbureau De Boer, Noord-Hollands Archief.

Migranten en religie

Door immigratie zijn in Nederland nieuwe kerkgenootschappen en religies gekomen. De Lutherse, de Waalse en tot op zekere hoogte de Doopsgezinde kerken in Haarlem ontstonden door immigratie. Dat geldt ook voor de Joodse synagoge. Door de immigratie van Turken en Marokkanen zijn nu de moskeeën nieuwe voorbeelden van ‘migrantenkerken’. In het begin van de jaren zestig waren er nog maar weinig Turken in Haarlem en die richtten thuis, dat wil zeggen: meestal in een pensionkamer, hun gebeden tot Allah. Bij bedrijven waar meer en meer Turken kwamen te werken, stelden de werkgevers ruimtes ter beschikking voor het houden van gebedsbijeenkomsten.

In de jaren zeventig hadden Turken en Marokkanen een gezamenlijke gebedsruimte in Haarlem. In 1978 kocht de Stichting Turks Islamitisch Centrum voor 260.000 gulden het pand aan de Koningsteinstraat 2 aan. Sindsdien deed dit gebouw dienst als Turkse Moskee. Uit de koopakte blijkt duidelijk dat het initiatief tot stichting van een Moskee van onderaf kwam. Alle bestuursleden staan daarin met naam vermeld en zonder uitzondering gaven ze als beroep op: ‘arbeider’.

De nieuwe geluidsinstallatie waardoor de oproepen tot het gebed door de hele wijk Rozenprieel te horen zullen zijn, wordt uitgeprobeerd in het Turks-Islamitisch Centrum, 1986. Collectie Fotopersbureau De Boer, Noord-Hollands Archief.

Moskee als plaats voor religie en samenkomst

De moskee deed in de eerste plaats dienst als gebedsruimte. Aan het wekelijkse vrijdagmiddaggebed wordt door velen deelgenomen. Ook bij de religieuze feesten aan het eind van de ramadan, het Suikerfeest, en bij het offerfeest was de moskee in de Koningsteinstraat het trefpunt voor veel Haarlemse Turken. Voor de religieuze leiding en verzorging van de gelovigen was aan de moskee een imam verbonden. De imams voor de in het buitenland wonende Turken worden beschikbaar gesteld door het Departement van Religieuze Zaken van de Turkse overheid. In Nederland worden ze door de Islamitische Stichting Nederland toegewezen aan de moskeeën. Ze blijven meestal vier jaar. Het bestuur van een moskee kan overigens om een andere imam vragen als die om een of andere reden niet bevalt.

De moskee was echter ook een ontmoetingsruimte, er was een school aan verbonden en een kleine bibliotheek. In de ontmoetingsruimte werd gebiljart, koffie gedronken, gepraat en in het weekend naar de voetbalwedstrijden op de Turkse televisie gekeken. Het moskeebestuur verzorgde er voorlichtingsbijeenkomsten over bijvoorbeeld bejaardenvoorzieningen, de WAO en nog veel meer. In de schoolruimte werd les gegeven in het lezen en begrijpen van de koran en men kon er ook taalcursussen volgen en met computers leren omgaan. Financieel werd de moskee in stand gehouden door een lidmaatschapscontributie van minimaal zestig gulden per lid, door andere bijdragen en door de verkoop van boeken en consumpties.

Voorzitter Nuri Demir, imam Abdullah Babaoglu en assistent-voorzitter Mizrap Balci voor de deur van de Turkse Moskee aan de Koningsteinstraat, 1993. Collectie Fotopersbureau De Boer, Noord-Hollands Archief.

Bronnen

• Jeroen Doomernik, Turkse moskeeën en maatschappelijke participatie. De institutionalisering van de Turkse islam in Nederland en de Duitse Bondsrepubliek (Amsterdam 1991).
• Arslan Karagül en Kees Wagtendonk, De Imams. Hun taak, hun functie en hun opleiding (Den Haag 1994).

Publicatiedatum: 11/12/2010