De Maria van Hoorn

In 2007 heeft het Westfries Museum dankzij een actie onder de bevolking en het bedrijfsleven en met steun van de gemeente Hoorn op een veiling van Sotheby’s in New York een bijzonder 15e-eeuws Mariabeeld kunnen verwerven. Naar alle waarschijnlijkheid betreft het de ‘Maria van Hoorn’, een beeld dat in de 15e eeuw het middelpunt was van een Mariacultus.

3 min

Zowel over het beeld als over de kerk waar het ooit op het Maria-altaar stond, de Onze Lieve Vrouwekerk (tegenwoordig Noorderkerk in Hoorn) doen verhalen de ronde. Het gaat daarbij om wonderbaarlijke ‘miraculen ende tijckenen’, die tot op de dag van vandaag in herinnering worden gehouden door middel van wandschilderingen in het stiltecentrum van de HH. Cyriacus en Franciscuskerk in de Hoornse binnenstad.

Het houten beeld in het Westfries Museum met de naam Maria van Hoorn. Maria met op haar rechterarm haar Zoon Jezus. Eikenhouten beeld uit de 15e eeuw met vergulde zilveren kroon van latere datum. Kroon bezet met edelstenen, parels en glas. Beeld: Wikimedia Commons , CC BY-SA 4.0

Maria van Hoorn en het mirakel

In West-Friesland hebben zich veel Mariaverschijningen voorgedaan, ook in Hoorn. Omstreeks 1425 kreeg molenaar Claes aan ’het Noort’ een visioen van Maria met Kind op haar arm boven het huis van zijn buurman. Zij was omgeven door zonnestralen en stond op de maan: de ‘Maria in sole’, zoals zij in de Apocalyps beschreven staat. Samen met zijn vrouw probeert hij Claes Doedeszoon over te halen zijn huis te verkopen, zodat daar een kapelletje gebouwd kon worden. Deze weigert, maar al gauw wordt hij door het lot gestraft en bezwijkt aan de pest. Zijn weduwe begrijpt nu wel dat het hoog tijd wordt om het huis alsnog te verkopen. In 1426 wordt dan tenslotte ter plaatse aan het huidige Kleine Noord een houten kerkje gebouwd.

Ongeveer tezelfdertijd doen zich ook in de haven vreemde zaken voor: een schipper met een Mariabeeld aan boord met bestemming Friesland kan steeds maar niet uitvaren. De weergoden zijn hem niet welgevallig. De molenaar krijgt het beeld onder ogen en constateert dat het exact op de Maria uit zijn verschijning lijkt. Dit moet wel een teken zijn. Het beeld wordt aangekocht en in de kerk op het hoogaltaar geplaatst.

Hervormde Noorderkerk of Mariakerk in Hoorn. Interieur, overzicht naar het oosten met preekstoel (rechts). Beeld: Wikimedia Commons / RCE (A.J. van der Wal).

Mariacultus

Dit is het begin van de Mariacultus in Hoorn, dat nu uitgroeit tot een regionaal bedevaartsoord. Deze reputatie blijkt uit een strafbedevaart die door het gerecht in Amsterdam aan een vrouw is opgelegd in 1525. Een meer tastbaar bewijs is een zeldzaam pelgrimsinsigne dat daar gevonden is met Maria in de stralenkrans en de tekst ’de Hoorn’. Het eikenhouten beeld was oorspronkelijk polychroom; de kroon is van later datum, mogelijk 17e-eeuws.

Pelgrimsinsigne met Maria. Beeld: Jessy Visser.

Maria van de Keins

In het Westfries Museum bevindt zich nog een ander bijzonder Mariabeeld, de ‘Maria van de Keins’. Keins was een klein gehucht in de buurt van Schagen, dat toen nog aan het water lag. Het had een kapelletje, dat in de jaren vijftig van de vorige eeuw door een nieuwe kapel is vervangen. Nog steeds vindt daar op kleine schaal Mariaverering plaats. Het is een voorbeeld van de vele Mariakapellen in Noord-Holland.

De legende verhaalt dat omstreeks 1510 daar een houten Mariabeeld is aangespoeld. Na gereinigd te zijn met water uit de aanwezige put heeft het beeld al meteen een bijzondere uitstraling. Er doen zich ’verscheyde miraculen’ voor en al gauw wordt een kapelletje gebouwd. Het water uit de put blijkt geneeskrachtig te zijn. Uit archiefstukken blijkt dat ook daar een Mariacultus is ontstaan: uit 1541 en 1543 zijn strafbedevaarten uit Amsterdam naar ‘de Keins’ bekend.