3 min

Tweemaal reisde keizer Napoleon in 1811 door Haarlem, de tweede keer bezocht hij Teylers Museum, het eerste en oudste museum van Nederland. De Ovalen Zaal werd in 1784 opengesteld voor bezoekers en is sindsdien vrijwel onveranderd gebleven.

Op de terugweg vanuit Den Helder, op 17 oktober, was Napoleon heel kort in Haarlem geweest. Hij schudde de burgemeester de hand en was weer weg. Een week later, 24 oktober, de dag waarop hij van Amsterdam naar Den Haag reisde, was zijn eerste stop Haarlem. Zijn belangrijkste doel: Teylers Museum. Directeur Martinus van Marum heeft er uitgebreid verslag van gedaan.

Martinus van Marum, eerste directeur van Teylers Museum. Schilderij door C.H. Hodges. Foto: Teylers Museum

Strenge Napoleon

Napoleon was die 24ste oktober al vroeg uit Amsterdam vertrokken en kwam rond half 9 in Haarlem aan. Nadat hij Napoleon in de bestuurskamer van Teylers Museum audiëntie had verleend aan de Haarlemse stedelijke raad, de rechterlijke macht en de geestelijkheid, stond het gezelschap even later in de Ovale Zaal, toen nog de enige ruimte van het museum. In het midden stond de vitrine met de gesteenten en daaronder de kasten met prenten en tekeningen. Daarnaast stond de reusachtige elektriseermachine opgesteld, rondom de kasten met natuurkundige instrumenten. Erboven was de gaanderij met de boeken.

Teylers Museum, de Ovalen Zaal. Aquarel door C. Ekama, 1862, naar een schilderij van W. Hendriks, ca. 1800. Noord-Hollands Archief, inv.nr. 53-001527 G

Napoleon liet zich van zijn strenge kant zien. Nadat de directeuren van het museum niets kwijt wilden over de inkomsten van het museum, wendde hij zich geïrriteerd  en ‘op een zeer onvriendelijke wijze’ tot Van Marum. Dadelijk kwam het gesprek op de taak van het museum en hoe het stond met de openbare lessen. Hiervoor hadden de directeuren Adriaan van den Ende, een gepensioneerde predikant aangesteld, die meer, zoals zij dat graag zagen, de lessen voor een select publiek verzorgde. De keizer was duidelijk niet gecharmeerd van deze aanpak en antwoordde: ‘Oh, maar dat stelt niet veel voor. Dat is alleen interessant voor dames; je hebt hier juist twee wiskundigen, twee natuurkundigen, twee scheikundigen en twee wetenschappers in de natuurhistorie nodig. De wetenschap is tegenwoordig te veelomvattend voor één persoon.’

De keizer toonde grote belangstelling voor de Zuil van Volta (nog in het museum te bewonderen) en de grote elektriseermachine. Van Marum bespeurde al ‘meer en meer de toenemende tevredenheid van den keizer’.

De dubbele zuil van Volta. Foto: Teylers Museum

Wees vooral nuttig!

De  volgende vraag van de keizer kon vervolgens alleen maar zijn: ‘Wat verdient u hier?’ Dat was een heet hangijzer. Van Marums honorarium was tot voor kort 1400 gulden per jaar geweest, niet veel maar voldoende voor de man die een puisant rijke vrouw was getrouwd. Maar dat daar onlangs 400 gulden ter bezuiniging was afgetrokken, stak Van Marum zeer, vooral omdat hij uiteindelijk toch de man was geweest die de wetenschappelijke collecties had aangelegd en Teylers roem over Europa had verspreid. Hij was het zelfs geweest die –door zijn uitstekende Franse contacten – had kunnen voorkomen dat de Fransen in 1795 een deel van de verzamelingen hadden geconfisqueerd. Van Marum vond dat het aan waardering ten ene male ontbrak.

Ook de keizer vond zijn verdiensten veel te weinig. Hij kon wel voor een pensioen zorgen. Maar dat ging Van Marum te ver. ‘Sire, laat me hier alstublieft nog mijn onderzoek doen,’ waarop Napoleon zei: ‘Continuez, mais tachez surtout d’être utile.’(Ga zo door, maar tracht vooral nuttig te zijn!)
Negen dagen na dit bezoek ontving Van Marum ‘een fraai vereerend bewijs van zijne tevredenheid, mij op order van de keizer van het Loo gezonden.’

Publicatiedatum: 02/10/2011