De geschiedenis

In 1631 verkocht Johan Cornelisz. Geelvinck aan Zacharias Hooftman een tuintje genaamd Hennipthuyn en een perceel tuinland aan het Spaarne. Dit was het begin van de buitenplaats Spaer en Hout. Op die grond bouwde men in 1641 het eerste huis. Nog voor 1700 kwam een nieuw huis te staan met een koepelvormige uitbouw direct aan het Spaarne.

In 1701 koopt Guillelmo Pels de buitenplaats en breidt deze uit met de aankoop van het aangrenzende buiten Middelhout. Na hem koopt de Amsterdamse doopsgezinde zijdehandelaar David Mattheus de Neufville de buitenplaats (1720). Dan wordt de naam Spaar en Hout voor het eerst genoemd.

De familie Van Gelder De Neufville bewoonde de buitenplaats bijna 200 jaar. Zij breidden de buitenplaats uit door omliggende buitenplaatsen aan te kopen en op te nemen in Spaar en Hout. In 1722 voegden zij Oosterhout toe, gevolgd door Lommerlust in 1806 en de boerenwoning Het Maagdenhuis aan de Kleine Houtweg. In 1820 liet Margaretha Jacoba de Neufville het huis verbouwen door architect M.G. Tetar van Elven.

In 1927 wordt Spaar en Hout gekocht door een doopsgezinde stichting. Het landhuis wordt gesloopt en vervangen door het huidige complex dat ontworpen is door K. Jonkheid. Na de bouw van het rusthuis nam L.A. Springer de tuin onder handen waarbij hij de oude bomen en enkele tuinobjecten behield.

Het complex

Spaar en Hout ligt vrij aan het Spaarne in een landschapspark. De hoofdingang tot het terrein ligt aan de Kleine Houtweg en bestaat uit een portierswoning links en een kleine koepel rechts. Daartussen ligt een bakstenen poort met drie doorgangen, alle drie onder een eigen zadeldak.

Het huidige hoofdgebouw is gebouwd op een vlinderplattegrond. De middenpartij van het gebouw met de hoofdentree verwijst met de zuilen op de begane grond (achter de glazen overkapping), het balkon en de topgevel naar het oude landhuis. Ook de erker aan de achterzijde in het midden van de gevel verwijst naar het oude huis.

Tuin

De huidige tuin is een ontwerp van L.A. Springer en is aangelegd in de periode 1929-1930. De tuin wordt gekenmerkt door tuinornamenten, rustige lanenpatronen en vele stinzeplanten. De zeventiende-eeuwse middenas in de tuin is gehandhaafd. Twee lanen maken een flauwe bocht, waardoor een ovaalvormig pad ontstaat en de hoofdas kruist op de kop en de staart. Rechts is een pad aangelegd dat kronkelend door de tuin loopt, en langs de moestuin komt. Tussen de paden en grasvelden zijn oude tuinornamenten en boomgroepen uit eerdere tuinontwerpen behouden.

Geheel rechts achterin de tuin staat aan het Spaarne een neoclassicistische houten tuinkoepel. Deze witte tuinkoepel is één bouwlaag hoog met een schilddak. Tegen de gevel zijn op ieder hoek Dorische pilasters aangebracht, met een eenvoudige kroonlijst dat in de dakgoot overgaat.

Spaar en Hout is een zorginstelling geworden voor senioren. De tuin is vrij toegankelijk voor wandelaars, de zorginstelling zelf is gesloten voor bezoekers.

Landschap Noord-Holland / Cultuur Compagnie

Literatuur:

• Bartels, Christian, ‘Werken van K. Jonkheid arch. N.I.V.A. te Heemstede’, in HetBouwbedrijf, 8 (1931) 7, pp120-123 (het huidige zorgcomplex)
• Bertram, Christian, Noord-Hollands Arcadia, Alphen aan de Rijn, 2005, pp 299 -301
• Roos, Piet, Bart Uittenhout en Wim de Wagt, Architectuurgids Haarlem, Haarlem 1992,p. 59 (tuinkoepel)

Meer informatie:

http://www.pro-senectute.nl/zorglocaties/spaarenhout/index.php: de website van de zorginstelling Spaar en Hout
http://library.wur.nl/tuin/: de tuindatabase van de Universiteit Wageningen. Zoeken op Springer en Spaar en Hout levert enkele tuinontwerpen.

Publicatiedatum: 30/04/2012