Jeugd

Hannie’s vader, leraar aan de Rijkskweekschool, en haar moeder waren socialisten. Ze groeide op in een milieu waarin het streven naar rechtvaardigheid en sociale vooruitgang hoog in het vaandel stond. In 1927 stierf Hannie’s vijf jaar oudere zus, waardoor Hannie als enig kind overbleef en haar ouders haar zoveel mogelijk in bescherming namen. Hannie Schaft bleek van kleins af aan erg slim te zijn en gevoel voor recht en humaniteit te beschikken. In 1938 legde ze met glans het staatsexamen af en besloot ze rechten te studeren aan de Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam. Hier ontmoette ze twee Joodse meisjes, Philine Polak en Sonja Frenk.

Loyaliteitsverklaring

In het door de Duitsers bezette Nederland werden na mei 1940 steeds meer maatregelen genomen die de joodse burgers vrijheden ontnamen en marginaliseerden. Doordat haar vriendinnen moesten onderduiken kwam de oorlog voor Hannie’s gevoel erg dichtbij. In de verlegen studente ontwaakte hierdoor een opstandige geest. Ze mengde zich enthousiast in de protesten die gepaard gingen met de Februaristaking in 1941 die zich richtte tegen de Jodenvervolging. Toen Hannie te horen kreeg dat ze op school een loyaliteitsverklaring moest tekenen, besloot ze te stoppen met haar studie. Ze had het gevoel dat ze op dat moment een andere roeping had. Ze besloot zich aan te sluiten bij de verzetsgroep Raad van Verzet. Haar levensmotto vanaf dat moment was: ‘ik dien’.

Persoonsbewijzen

Voor de Raad van Verzet stal ze onder andere persoonsbewijzen voor joden, ook voor haar twee joodse vriendinnen die Hannie bij haar ouders liet onderduiken. Ze bracht illegaal verkregen bonkaarten rond en bood hulp aan vrouwen van gearresteerde landgenoten. Haar belangrijkste contactgenoten in de Raad van Verzet waren de zussen Truus en Freddy Oversteegen en de voormalige staalarbeider bij de Hoogovens Jan Bonekamp. Nadat Hannie Schaft schietlessen had gevolgd, begon ze samen met Jan Bonekamp als partner, collaborateurs en landverraders te liquideren. Hen verbond niet alleen de verzetsgeest, maar ook persoonlijke liefde.

Bonekamps dood

In juni 1944 liep een door beiden uitgevoerde liquidatie van de Zaanse politiekapitein en verrader Willem M. Ragut uit de hand en raakte Jan Bonekamp dodelijk gewond door Duitse politiekogels. Voor zijn dood kon hij nog door de Duitsers verhoord worden. De wereld van Hannie Schaft stortte in. De RVV wist dat Bonekamp het adres kende van de familie Schaft en besloot dat Hannie veiligheidshalve moest onderduiken. Ze vond rust bij de familie Elsinga op de Buitenrustlaan 22 in Haarlem.

Liquidaties

De terugkeer van Hannie Schaft in het verzet is niet ongemerkt gebleven. Vooral met de zussen Oversteegen begon Hannie genadeloos en onvoorzichtige landverraders te liquideren. Ook bij de Duitse politie bleef Hannie niet onopgemerkt. Ze werd gehaat door de Sicherheitspolizei. Onder leiding van Vrouw Willy vanuit Amsterdam deed de politie er alles aan om ‘het meisje met het rode haar’ te pakken te krijgen. Er was een foto van Hannie Schaft gevonden in de zak van Jan Bonekamp en deze foto werd gepubliceerd in verschillende kranten, in de hoop op tips. De SD’ers kwamen achter de verblijfplaats van de ouders van Hannie en lieten hen oppakken in de hoop dat Hannie zichzelf zou aangeven om haar ouders te redden. Maar de zussen Oversteegen hielden Hannie tegen telkens als haar de moed in de schoenen zonk en ze zich inderdaad bij de politie wilde aangeven. Ze besloot haar haren zwart te verven waardoor ze minder snel te herkennen was. Tot opluchting van Hannie werden haar ouders uiteindelijk vrijgelaten.

Opgepakt

Op een moment van onoplettendheid, mogelijk door vermoeidheid, werd Hannie bij een Duitse wapencontrole aan de Jan Gijzenbrug in Haarlem opgepakt, toen ze daar op de fiets met de illegale krant De Waarheid en een revolver in haar tas passeerde. Al snel ontdekte de SD’ers dat ze ‘het meisje met het rode haar’ hadden gevat. Truus Oversteegen probeerde Hannie tevergeefs met een list te bevrijden, maar de situatie waarin Hannie Schaft zich bevond bleek hopeloos. Hannie Schaft bekende een aantal aanslagen en liquidaties. Ondanks het akkoord tussen de bezetters en de nieuwe bundeling van het verzet, de Binnenlandse Strijdkrachten, om over en weer geen doden meer te maken en dan vooral geen vrouwen, werd Hannie drie weken voor de bevrijding door een aantal Duitse SD’ers en de NSB-rechercheur Maarten Kuiper uit de Amsterdamse gevangenis gehaald. Ze werd naar de duinen in Bloemendaal gebracht en door zowel de Duitser Schmitz als Kuyper in haar rug neergeschoten. Kuiper loste uiteindelijk de dodelijke schoten.

Monument

Op 3 mei 1982 onthulde prinses Juliana het standbeeld van Hannie Schaft in het in het Kenaupark. Dit monument herinnerd de acties van een van de bekendste vrouwen in het verzet. Daarnaast zijn er verschillende scholen, straten en pleinen in de provincie naar het meisje met de rode haren vernoemd. Ter ere van haar en vele andere verzetsstrijdsters is de Stichting Nationale Hannie Schaftherdenking opgericht die elk jaar wordt gehouden. Naast dat er en aantal succesvolle films en boeken over de verzetstrijdster zijn verschenen is er in 2008 zelfs een planetoïde naar haar vernoemd.

Bronnen:

• Menger-Oversteegen, Truus.  Toen niet nu niet nooit (Den Haag 1982).
• Kors, Ton. Hannie Schaft. Het levensverhaal van een vrouw in verzet tegen de nazi’s (6de druk, Amsterdam 1981).
• Poldermans, Sophie. Hannie Schaft en het Haarlemse verzet (Haarlem 1998).
• Vries, Theun de. Het meisje met het rode haar: roman uit de jaren 1942-1945 (Amsterdam 1956) (verfilmd in 1981 door Ben Verbong met in de hoofdrol Renée Soutendijk).

Publicatiedatum: 01/11/2011