Van kolossale verdedigingswerken en verlaten fabriekshallen tot luisterrijke kerkgebouwen en knusse stolpboerderijen. Noord-Holland is rijk aan monumenten in alle soorten en maten, sommige op het eerste gezicht misschien onbeduidend, andere het pronkende middelpunt van een historische binnenstad. Achter elke houten deur of stenen muur schuilt een fascinerend verhaal.
Monumenten die door de provincie zijn aangewezen, zijn sinds kort nog beter herkenbaar door een provinciaal monumentenschildje. Met het monumentenschildje wil de provincie eigenaren bedanken voor hun inzet en helpen meer bekendheid te geven aan ons provinciale erfgoed.
Eén van de weinige overgebleven restanten van naziarchitectuur in ons land bevindt zich in het Noord-Hollandse Huisduinen. Het kustplaatsje maakte tijdens de Tweede Wereldoorlog deel uit van de Atlantikwall, een door de Duitsers opgeworpen verdedigingslinie. Die geschiedenis wordt verteld in het Atlantikwall Centrum, dat tegenwoordig in het oude Duitse ‘Kasino’ huist.
>De schuur naast ‘De Paauw’ is een provinciaal monument. Ernaast staat een juweeltje: de enige hennepklopwindmolen ter wereld. Vrijwilligers blazen hier een oud ambacht nieuw leven in.
>Herberg Het Moriaanshoofd kent een bruisend verleden. Kerkgangers, gistjagers en scheepslui wisten vanaf 1585 de herberg te vinden voor vertier, overleg of… gist jagen. Op dinsdag- en woensdagavond heerst er in de herberg nog de sfeer van weleer. Dan wordt er achterin de oudste nog bestaande kroeg van de Zaanstreek als vanouds door bezoekers een kolfje naar de hand gezet.
>Aan de Dr. Jac. P. Thijsselaan 3 ligt een van de best bewaarde villa’s van Bloemendaal. Maar dat is niet het enige bijzondere aan dit provinciale monument. Villa Binnenduin, zoals het woonhuis genoemd wordt, werd jarenlang bewoond door auteur en natuurvriend Jac. P. Thijsse. De schrijver van de Verkade-albums heeft er zoveel voetstappen liggen, dat zelfs de straat naar hem vernoemd is.
>Assendelft telt 35 provinciale monumenten. In één ervan wordt er al 200 jaar fanatiek geklust. Oud-militair Fred woonde door zijn werk bij de Landmacht haast overal in Nederland, behalve in Noord-Holland. 20 jaar geleden streken hij en zijn vrouw neer in Assendelft. 'Als ik niet weg hoef, ga ik hier niet meer weg.'
>Hoewel het een van de grootste plaatsen van het Gooi is, telt Bussum slechts één provinciaal monument: het treinstation Naarden-Bussum. Het sierlijke gebouw uit 1912 verwelkomde vroeger rijke stedelingen in het Gooi. Tegenwoordig is het perrongebouw de thuisbasis van Het Marketing Station, dat onlangs een monumentenschildje in ontvangst mocht nemen.
>Een molen die niet meer maalt, wordt een dood object. Maar hoe houd je een oude watertoren ‘levend’? Vol pompen met water heeft geen zin. In Assendelft is de oudst bestaande watertoren in Noord-Holland helemaal getransformeerd. Het monument is nu van deze tijd, zelfs gasloos!
>De provincie Noord-Holland telt circa 500 provinciale monumenten. Afra Koomen-Arends (80) en haar vriend Huib Verleg (86) bewonen zo’n monument, in het oude centrum van Medemblik.
>Misschien heb je vanuit de trein dit provinciale monument al eens bewonderd of zie je het zelfs elke dag: station Santpoort-Zuid. Het station herinnert treinreizigers aan de opkomst van het treinvervoer in de provincie, toen het reizen met de trein nog langzaam op stoom moest komen.
>Hoe is het om in een stolpboerderij te wonen? Nettie Stoop uit Schagerbrug kan erover vertellen. Samen met haar man Wim woont ze in boerderij De Surinaamsche Vriend, een provinciaal monument.
>Niet alle oude gebouwen verdienen het predicaat provinciaal monument. Pak de fiets of trek de wandelschoenen aan en ga over het lange Jaagpad van De Kwakel (bij Uithoorn) naar de Tolhuissluis. Daar zie je bescheiden sluiswachtershuisjes met monumentale status. En een theetuin. Om bij te komen.
>Kerkelijk centrum De Hoeksteen in Uithoorn was één van de laatste creaties van architect Gerrit Rietveld. Het bijzondere kubusvormige gebouw aan het water wordt gekenmerkt door Rietvelds karakteristieke eenvoud. Rietveld zou de opening zelf niet meer meemaken, hij overleed tijdens de bouw in 1964.
>Bij het Haarlemse restaurant en stadsstrand De Oerkap aan het Spaarne is het verleden nog goed te zien. Het ruige, industriële gebouw was ooit een leer- en drijfriemenfabriek, die nationale bekendheid genoot.
>Het industriële complex aan de Hilversumse Mussenstraat kent een turbulente geschiedenis. Van farmaceutische fabriek en gemeentewerf is het sinds kort een thuis voor digitale creatievelingen.
>Als je wel eens door Amsterdam gefietst hebt, ben je er ongetwijfeld langs gekomen: de kleine brugwachtershuisjes aan het water. Sommigen gaan helemaal op in de wijk, anderen vormen juist een contrast met de omgeving. Vanaf 2018 is het mogelijk om te overnachten in deze kleine stukjes erfgoed.
>Het volksbadhuis aan de Hilversumse Meidoornstraat betekende een grote verbetering op het gebied van hygiëne, in een tijd dat veel huizen nog geen badkamer hadden. Het bijna honderd jaar oude monument is recentelijk herbestemd tot woningen.
>In het groen aan de oude Koepoortsgracht te Hoorn, vind je de Maria- of Kruittoren. Al meer dan vijfhonderd jaar waakt het oude verdedigingswerk over de stad. En sindsdien heeft het meerdere functies toebedeeld gekregen. Een knap staaltje herbestemming.
>De Martinuskerk in Schellinkhout is de afgelopen eeuwen getuige geweest van bijzondere historische gebeurtenissen, zoals een zeeslag op de Zuiderzee. De kerk, een Provinciaal Monument, wordt momenteel herbestemd door BOEi.
>In een voormalige scheepswerf in Enkhuizen houdt Brouwerij De Werf de historie van het bierbrouwen hoog.
>De vervallen boerderij was één van de laatste overgebleven West-Friese langhuizen. Na een grondige renovatie is het nu vakantiehuis Monument en Bed.
>