4 min
Schagen in oorlogstijd
Schagen was tijdens de Tweede Wereldoorlog de standplaats van de ‘Divisionsstab Nordholland-Nord’, de staf van de 347e infanteriedivisie van het 88e Duitse legerkorps. Het korps had als taak om de kustverdediging van Nederland tot stand te brengen. De verdediging liep van de Dollard tot aan Zeeuws-Vlaanderen: de Atlantikwall. Schagen werd als belangrijke vesting door de divisie versterkt.
In en rond Schagen werd er een versperring opgetrokken van dubbel prikkeldraad. In de vesting zelf verrezen bunkers, 92 in totaal. Veel van de bunkers stonden in tuinen achter huizen en waren bedoeld als opslag of schuilplaats. De belangrijkste twee bunkers stonden in het centrum van de vesting. Het hoofdkantoor van de divisie was gevestigd in hartje Schagen, op het plein. De bunker was gecamoufleerd als een blok woningen. De andere bunker was de telefoonbunker aan de Oude Slotstraat.
De telefoonbunker. Niestadt-collectie, Zijpermuseum.
Energievoorziening voor de Atlantikwall
De energievoorziening van de Atlantikwall was een belangrijk onderdeel van de oorlogsvoering. Om de Atlantikwall van elektrische energie te voorzien waren krachtige transformatoren nodig, die noodgedwongen in onkwetsbare gebouwen werden ondergebracht. In Schagen verrees in 1943 een zware bunker waar een voedingsapparaat kon staan, die het gehele kustgebied in de noordkop van Noord-Holland in het geval van stroomuitval van de juiste energie kon voorzien. De noodstroomvoordiening kwam op een plek te staan waar al de provinciale elektriciteitscentrale gevestigd was.
Voor de bouw van de transformatorbunker werden gevangenen ingezet van een nabijgelegen kamp bij ’t Zand. In de omgeving waren veel kampen, waar voornamelijk Nederlandse joden uit een gemengd huwelijk waren ondergebracht. Het gemengde huwelijk met een niet-joodse partner voorkwam in hun geval uitzending naar de buitenlandse kampen. Zij werden naar de binnenlandse kampen gezonden en gedwongen mee te helpen aan de bouw van objecten die voor de Duitse verdediging van belang waren.
De ongebruikte bunker. Bron: Bunkerinfo.
Een vervelende verrassing
Toen de bunker af was, kwam men voor een vervelende verrassing te staan. De deur bleek te smal, waardoor het apparaat voor de stroomvoorziening niet door de deur paste. Het was niet mogelijk om de deur te vergroten. De twee meter dikke muren van gewapend beton maakten latere aanpassingen onmogelijk. De transformatorbunker bleek een nutteloos bouwwerk. Tussen 1950 en 1960 deed de bunker nog dienst als hoogspanningsstation voor het Provinciaal Elektriciteitsbedrijf van Noord-Holland (PEN). Hierna kwam het gebouw leeg te staan.
Toch overleefde de bunker de tand des tijds in tegenstelling tot de meeste bunkers in Schagen. Na de oorlog werd er geprobeerd de sporen van de oorlog zo snel mogelijk uit te wissen. De versperringen die de straten doorsneden, werden verwijderd. De keermuren werden opgeblazen, Duitse krijgsgevangenen voerden de brokstukken af. Het kostte meer tijd om de bunkers te verwijderen dan de drie jaar die ervoor gepland waren. Een van de laatste bunkers werd in 2009 gesloopt. De transformatorbunker op het industrieterrein bleef een van de laatst overgebleven gebouwen ter herinnering aan de Atlantikwall.
Detail van de bunkerkaart, die gemaakt was voor het opruimen van de bunkers in de periode 1945 – 1948. De roze vlakken zijn bunkers, een groene omlijsting geeft aan dat ze met zand en aarde waren bekleed. Bron: Regionaal Archief Alkmaar.
Een betonnen blikvanger
Tot 2016 bleef het gebouw met de te kleine deur, inmiddels bestempeld tot Rijksmonument, buiten gebruik. Totdat iemand het plan vatte om er een hotel in te beginnen en de gemeente Schagen het goedkeurde. De eigenaar van de naastgelegen bioscoop kreeg door deze nieuwe plannen interesse om zelf het project verder te ontwikkelen. Hij kon de bunker overkopen. Koop & Partners Architecten werden gevraagd om het rijksmonument te herbestemmen tot kantoorgebouw voor de bioscoop. Zo verwerd de nutteloze transformatorbunker na decennia tot een blikvanger in Schagen.
De herbestemde Transformatorbunker door Koop & Partners Architecten. Bron: Steunpunt Monumenten en Archeologie Noord-Holland.
Auteur: Inge Molenaar
Meer weten over de transformatie van de Transformatorbunker tot de blikvanger van Schagen? Op de website van Steunpunt Monumenten en Archeologie vind je uitgebreide informatie over de kansen en uitdagingen die het herbestemmen van het monument met zich meebracht.
Bronnen:
- ‘Transformatorbunker – Schagen’. Steunpunt Erfgoed NH.
- ‘Vesting Schagen’. Geheugen van Schagen.
- ‘Bunker in Schagen’, West-Friesland toen en nu. Westfries Genootschap.
- ‘Transformatorbunker Schagen’. Bunkerinfo.
- ‘Puin van 85 Schager bunkers in baggergat’, 03-05-2017. Noordhollands Dagblad.
Publicatiedatum: 05/06/2020
Vul deze informatie aan of geef een reactie.