Het Duitse ‘Kasino’ van Huisduinen

Eén van de weinige overgebleven restanten van naziarchitectuur in ons land bevindt zich in het Noord-Hollandse Huisduinen. Het kustplaatsje maakte tijdens de Tweede Wereldoorlog deel uit van de Atlantikwall, een door de Duitsers opgeworpen verdedigingslinie. Die geschiedenis wordt verteld in het Atlantikwall Centrum, dat tegenwoordig in het oude Duitse ‘Kasino’ huist.

4 min

De vele bunkers die nog steeds langs de Noordzeekust staan, zijn stille herinneringen aan de Duitse bezetting. Ze zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog gebouwd als onderdeel van de Atlantikwall: een meer dan 5000 kilometer lange Duitse verdedigingslinie, die reikte van de Pyreneeën in het zuiden tot het noordelijkste punt van Scandinavië. Nederland lag precies in het midden.

De aanleg van de Atlantikwall startte in de zomer van 1942, met als doel om de Europese kust te beschermen tegen een mogelijke geallieerde invasie. Langs alle stranden werd een gordel van bunkers opgeworpen. Zo ook in het Noord-Hollandse kustplaatsje Huisduinen, op een steenworp afstand van de marinestad Den Helder. Duitse soldaten en officieren werden in Huisduinen gelegerd.

Bunker met versperringen aan de Boulevardzijde te Egmond aan Zee, onderdeel van de Atlantikwall. Fotocollectie gemeente Bergen, Regionaal Archief Alkmaar.

Beladen architectuur

Hetzelfde jaar verrees een nieuw logementsgebouw voor Duitse marineofficieren in Huisduinen. Het gebouw maakte onderdeel uit van een groter complex, waar onderhoud werd gepleegd aan geschut. In het nieuwe logementsgebouw, ontworpen in de kenmerkende strakke naziarchitectuur, hadden de Duitse officieren een administratiekantoor, verblijf en kantine (Duits: Kasino). In de volksmond werd het al snel het ‘Casino’ van Huisduinen genoemd.

In het dorp leeft nog steeds het gerucht dat het logementsgebouw ontworpen zou zijn door Albert Speer, de rijksbouwmeester van Adolf Hitler. Speer was onder meer verantwoordelijk voor het ontwerp van de nieuwe rijkskanselarij en vliegveld Tempelhof, beide in Reichshauptstadt Berlijn. Op basis van de neoclassicistische uitstraling van het logementsgebouw is daar zeker wat voor te zeggen, maar hard bewijs bestaat er helaas niet voor deze theorie.

Wel is de bouwstijl binnen Nederland heel bijzonder. De Duitse bezetter koos meestal voor minder uitgesproken ontwerpen die pasten in de lokale bouwstijlen, om zo min mogelijk herkend te worden door geallieerde vliegtuigen. Na de oorlog werden Duitse bouwwerken vaak gezien als nare herinneringen aan deze zwarte bladzijde uit de geschiedenis. Het logementsgebouw in Huisduinen is één van de weinige overgebleven restanten van naziarchitectuur in ons land.

Soldaten op de trappen van het Logementsgebouw. Beeld: Atlantikwall Centrum.

Nazi-bouwwerk wordt monument

Toen de Duitse officieren na de bevrijding het logementsgebouw verlieten, werd het complex in gebruik genomen door de Nederlandse landmacht en marine. Defensie verliet het pand pas weer in 1992, waarna het leeg kwam te staan. Het werd een geliefde hangplek voor de plaatselijke jongeren van Huisduinen. Om het Kasino voor verder verval te behoeden, is het in 1998 in het rijksmonumentenregister opgenomen. Maar de monumentenstatus bleek onvoldoende bescherming te bieden: als gevolg van een gestookt vuurtje brandde het gebouw in 2009 af.

Slechts een ruïne bleef over van de plek waar ooit Duitse officieren hadden gewerkt en getafeld. De brand had de gehele binnenkant van het gebouw verwoest, alleen de buitenmuren en een deel van het dak stonden nog overeind. Een mooi decor voor rauwe foto’s, maar een weinig eervol lot voor een rijksmonument. Daar moest verandering in komen.

De voormalige Duitse officiersmess is in 2009 afgebrand. Er bleef weinig meer over dan een stenen ruïne. Beeld: Jim van der Mee, via Wikimedia.

Een nieuwe start

De brand bood ook een kans om juist iets heel nieuws te creëren. Architect Jan Rietvink werd aangetrokken voor de herbestemming. Hij kwam met een mix van oud en nieuw: de monumentale muren bleven staan en daarbinnen werd een nieuw gebouw aangebracht. Eigenaar BOEi nam de restauratie van de achtervleugel op zich. Het idee voor een museum over de Atlantikwall kwam van André Koning (Zeestad/ stichting Stelling Den Helder), die de samenwerking aanging met expositiebouwer Taco de Bie (Platvorm) en Peter Saal (NMF Erfgoedadvies). Het Atlantikwall Centrum was geboren.

Met de symbolische verjaging van een groepje als Duitse soldaten verklede acteurs uit het Kasino, werd het Atlantikwall Centrum op 23 mei 2019 geopend. In de interactieve expositie kan men lezen over de bouw van de Atlantikwall en ervaren hoe het was om tijdens de bezetting in Den Helder te wonen. En zo heeft het voormalige Duitse Kasino een toepasselijke nieuwe bestemming gekregen.