7 min

In 1994 kwam meneer Langerak samen met zijn vrouw en twee zoons in het dorp wonen. Zij kochten een nieuwbouwwoning, waar zij tien jaar lang met plezier woonden. Het was dan ook puur toeval dat ze besloten om in een monument te gaan wonen. Goede vrienden woonden aan de Dorpsstraat in de voormalige onderwijzerswoning en gaven hun de tip dat ze gingen verhuizen. De familie Langerak kocht het huis in 2004. De aankoop vond onderhands plaats via de notaris, zonder tussenkomst van een makelaar. De vorige bewoners gaven meneer Langerak alle informatie over de geschiedenis van de woning.

Voormalige onderwijzerswoning, Dorpsstraat 148, Nieuwe Niedorp. Beeld: Wikimedia Commons, foto: Marion Golsteijn, CC BY-SA 4.0.

Bouw van de onderwijzerswoning

De Openbare Lagere School, tegenwoordig basisschool ‘De Snip’, werd in 1931 gebouwd op initiatief van burgermeester A. Visser (burgemeester Nieuwe Niedorp van 1926-1931). Het ontwerp van het schoolgebouw is gemaakt door de Nederlandse architect Johannes van Reijendam (1868-1959) samen met zijn zoon Cornelis Dirk van Reijendam (1897-?). Johannes van Reijendam was gedurende zijn leven werkzaam als gemeentearchitect bij verschillende gemeenten, waaronder de gemeente Hoorn. Ondanks dat het werk van zijn zoon Cornelis minder bekend is, weten we dat het ontwerp van de onderwijzerswoning van zijn hand is. Ook mocht hij als driejarige (op 25 mei 1900) van zijn vader de eerste steen leggen van twee woonhuizen aan de Baanstraat 36-38 in Hoorn.

Openbare Lagere School aan de Dorpsstraat in aanbouw, 1931, vervaardiger: Onbekend. Collectie Regionaal Archief Alkmaar, Fotonummer: RAA003011041.

Op 12 juni 1934 vond de aanbesteding plaats van de onderwijzerswoning, een maand later begon de bouw. De woning werd gebouwd als onderkomen voor het hoofd van de Openbare Lagere School. De eerste schoolmeester en bewoner was meester Teunis Oepkes. Volgens meneer Langerak heeft hiervoor zeer waarschijnlijk meester Wessels nog in het huis gewoond. De laatste hoofdonderwijzer was meester van Soest in de jaren 1990. Ondanks dat er nu geen leerkracht meer woont, heeft meneer Langerak goed contact met directeur Kim Snelders van basisschool ‘De Snip’. Als er calamiteiten, evenementen of andere belangrijke gebeurtenissen zijn, weten ze elkaar te vinden.

Openbare Lagere School aan de Dorpsstraat (rechts) en de bijbehorende onderwijzerswoning (links), Nieuwe Niedorp, 1934, vervaardiger: onbekend. Collectie Regionaal Archief Alkmaar, catalogusnummer: RAA003011043.

Siermetselwerk en glas-in-lood

Het woonhuis is, net als het schoolgebouw, gebouwd in traditionalistische stijl. Het pand is opgetrokken uit bruinrode bakstenen van het Waalformaat (210 x 100 x 50 mm). Kenmerkend voor deze bouwstijl is de diepe ‘terugliggende’ voeg. De stenen zijn op sommige plaatsen verticaal gemetseld of er is gekozen om een rij stenen iets te laten uitsteken. Deze decoratieve elementen zien we met name terug in de portiek en onder de ramen. De portiek heeft een rondboogopening en is op dezelfde wijze uitgevoerd als de entree van de school. In het dorp wordt de portiek ook wel “hossie” genoemd.

De portiek met de voordeur. Foto: Gerald Langerak, 2022.

Detail van de buitenmuur, met een horizontale rij uitstekende bakstenen en de terugliggende voeg. Foto: Gerald Langerak, 2022.

Aan de voorgevel zijn de twee raampartijen op de eerste verdieping uitgevoerd in paarsbruine baksteen. Boven de ramen zit er siermetselwerk in de vorm van een boog met daarin verticaal bakstenen. Het woonhuis heeft een hoog zadeldak met rode Romaanse dakpannen en op beide hoeken een schoorsteen. Langs het dak zit een overstekende dakgoot met omranding. Aan weerszijden van het dak is een dakkapel.

Twee bovenramen aan de voorzijde van het huis. Foto: Gerald Langerak, 2022.

De woning is gedateerd en vraagt om meer onderhoud dan een nieuwbouwwoning. Met name het schilderwerk van de houten kozijnen, de dakgoot en de dakkapel moet worden bijgehouden. Gelukkig krijgen ze hiervoor subsidie vanuit de gemeente. Door de storm zijn enkele dakpannen kapotgegaan of afgebroken. Het blijkt lastig om deze te vervangen, aangezien dit soort dakpannen niet meer worden gemaakt. Bij gemeentelijke monumenten is het de bedoeling om zoveel mogelijk het origineel te behouden, dat neemt niet weg dat het vinden van historische materialen een uitdaging zijn.

Het lange glas-in-lood raam zit links aan de zijkant, vanaf de weg gezien. Foto: Gerald Langerak, 2022.

Een bijzonder kenmerk van de Amsterdamse Schoolstijl aan de binnen- en buitenzijde van de woning is het gebruik van glas-in-lood. Aan de linkerzijde zit een lang smal raam met glas-in-lood. Twee schuifdeuren in de huiskamer zijn beiden voorzien van drie rechthoekige ramen met glas-in-lood in de kleuren blauw, geel en bruin.

Detail van de schuifdeuren met glas-in-lood in de huiskamer. Foto: Gerald Langerak, 2022.

Basisschool De Snip

Aan de Dorpsstraat 146, naast de voormalige onderwijzerswoning, ligt het schoolgebouw van basisschool ‘De Snip’. Elke doordeweekse dag, als de school begint om half negen, wordt de klok in het klokkentorentje geluid. Volgens meneer Langerak horen ze de klok goed, maar vinden ze het gezellig klinken. Allebei hun kinderen hebben met veel plezier op deze school gezeten. De twee jongens zijn inmiddels groot geworden en wonen op zichzelf.

Basisschool de Snip. Dorpsstraat 146, Nieuwe Niedorp. Beeld: Wikimedia Commons, Marion Golsteijn, CC BY-SA 4.0.

Deze ‘schoolbel’ is niet zomaar een klok, maar werd in de zeventiende eeuw gegoten in de werkplaats van de beroemde gebroeders Hemony. De klokkengieter François Hemony was een oude bekende van het dorp: hij had al eerder een klok geleverd voor de kerktoren aan de Dorpsstraat. In de letterrand van de klok staan de woorden ‘SOLI. DEO. GLORIA. 1690.’ (Alleen aan God de eer) gegraveerd. De klok werd vlak voor de afvaart van de trekschuit geluid. Het schoolgebouw is vernoemd naar deze trekschuit: ‘De Snip’, die vanaf 1686 de veerdienst tussen Nieuwe Niedorp en Alkmaar onderhield. Een siertegeltje in de school, waarop de oude trekschuit is afgebeeld, verwijst hier nog naar.

Siertegeltje uit 1982, waarop de oude trekschuit ‘De Snip’ wordt afgebeeld. Naar deze trekschuit is het schoolgebouw vernoemd. Beeld: Wikimedia Commons.

Van provincie naar gemeente

Toen de familie de woning kocht, was het nog een provinciaal monument. Vanwege een nieuwe erfgoedwet in 2017 (artikel 3.17) besloot de Provincie Noord-Holland om het monument in 2019 uit te schrijven. Twee jaar later kwam er iemand van de gemeente Hollands Kroon bij hun thuis kijken. De afgevaardigde begeleidde hun naar de definitieve status van het pand. De woning werd door de gemeente omschreven als een ‘representatief voorbeeld van woningbouw uit het begin van de jaren dertig van de twintigste eeuw in traditionalistische stijl.’ De basisschool en de voormalige onderwijzerswoning werden op 25 mei 2021 als gemeentelijk monument ingeschreven (nummers 1202 en 1203). Wethouder Theo Meskers overhandigde namens de gemeente het gevelschildje aan Jannie en Gerald Langerak.

Dorpsstraat 148, Nieuwe Niedorp. Foto: Gerald Langerak, 2022.

Alleen panden met een bijzondere plaatselijke waarde komen in aanmerking voor een plek op de gemeentelijke monumentenlijst. Aan deze eervolle benoeming zitten veel voordelen in de vorm van subsidies vast, maar ook een aantal nadelen. Zo mag een bewoner van een monument niets veranderen aan het vooraanzicht. Veranderingen aan de binnen- en buitenkant zijn niet zomaar toegestaan en in de meeste gevallen moet een vergunning worden aangevraagd. De vorige bewoner heeft een aanbouw aan de achterkant van het huis gerealiseerd. Dit nieuwe gedeelte is volledig contrasterend met het hoofdgebouw. Er mogen bijvoorbeeld geen zonnepanelen op het dak van de woning worden geplaatst, maar wel op de bijgebouwen.

Open Monumentendag

Meneer Langerak vertelt dat tijdens Open Monumentendag er veel fietsers en wandelaars voor hun huis stoppen om te kijken. De diepe voorsloot met brug weerhoudt mensen echter om dichterbij te komen. Net als vorig jaar zal de familie Langerak dit weekend de speciale Open Monumentendag-vlag uithangen.

Auteur: Judith van Amelsvoort, met dank aan Jannie en Gerald Langerak.

In Nieuwe Niedorp zullen dit weekend bijzondere monumenten hun deuren openen, waaronder het Klooster en de Kloosterkerk. Kijk voor het volledige programma op de website van Open Monumentendag.

Bronnen:

• Wikipedia: Onderwijzerswoning (Nieuwe Niedorp), De Snip (Nieuwe Niedorp), Nieuwe Niedorp, Johannes van Reijendam, Lijst van gemeentelijke monumenten in Hollands Kroon, Traditionalisme (architectuur)
• Gemeente Hollands Kroon, Gemeentelijk Monument, Dorpsstraat 146, monumentnummer: 1202.
• Gemeente Hollands Kroon, Gemeentelijk Monument, Dorpsstraat 148, monumentnummer: 1203.
• Krantenknipsels via Gerald Langerak
• Vereniging Oud Hoorn, Cornelis Dirk van Reijendam,Eerste Steen: Baanstraat 36, 38 (32, 34)
• Basisschool ‘De Snip’, Dorpsstraat 146, Nieuwe Niedorp.

Publicatiedatum: 08/09/2022