Van kolossale verdedigingswerken en verlaten fabriekshallen tot luisterrijke kerkgebouwen en knusse stolpboerderijen. Noord-Holland is rijk aan monumenten in alle soorten en maten, sommige op het eerste gezicht misschien onbeduidend, andere het pronkende middelpunt van een historische binnenstad. Achter elke houten deur of stenen muur schuilt een fascinerend verhaal.
Monumenten die door de provincie zijn aangewezen, zijn sinds kort nog beter herkenbaar door een provinciaal monumentenschildje. Met het monumentenschildje wil de provincie eigenaren bedanken voor hun inzet en helpen meer bekendheid te geven aan ons provinciale erfgoed.
Bioscoop The Movies op de Haarlemmerdijk te Amsterdam brengt al meer dan 110 jaar de wereld op het grote doek. In 2020 werden de deuren gesloten voor een ingrijpende renovatie. De oudste bioscoop van Amsterdam met het karakteristieke Art Deco interieur ging op 13 maart 2023 weer open. Erfgoed specialist en fotograaf Anna Groentjes bracht een bezoek aan de ‘nieuwe’ bioscoop en sprak met medewerker Julien Staartjes.
>De heer Jongkind kocht Huis de Morgenzon in het dorp Oud Velsen toen de omgeving van het huis al een metamorfose had ondergaan. Lag het eerst dicht naast andere dorpswoningen, toen hij het kocht had het vrij uitzicht over het Noordzeekanaal. Voor de aanleg van het kanaal moest een deel van het dorp wijken en na de verbreding slokte het nog meer dorp op. Uiteindelijk verdween in 1969 ook het buurpand van de heer Jongkind en lag zijn huis aan de Hoofdbuurtstraat 6 aan het kanaal aan het einde van het dorp. Huis de Morgenzon werd door hem nagelaten aan Stadsherstel.
>Nooddorpen, woonscholen, tuindorpen en luxe woonwijken, het hoort allemaal bij de geschiedenis van Amsterdam-Noord, waar inmiddels 100.000 mensen wonen. Pieter Roemer (68) woont er en mag over zijn stadsdeel graag boekjes maken, die hij in eigen beheer uitgeeft.
>Begraafplaatsen zijn niet alleen plekken waar we onze doden een laatste rustplaats gunnen. Ze zijn ook een oase van rust en groen èn ze geven een tijdsbeeld. De landelijke stichting Terebinth bekommert zich dan ook om het funeraire erfgoed. Ze stimuleert het opknappen van verwaarloosde begraafplaatsen en grafmonumenten, maar organiseert ook lezingen en rondleidingen.
>De Gooise havenstad Huizen telt één provinciaal monument: de Kalkovens. Als oudste industrie van Huizen vormen de vier torens nog altijd een karakteristiek gezicht aan de haven. Niet voor niets is de voormalige schelpkalkfabriek nu een gewilde evenementenlocatie. Maar wat werd hier vroeger precies gemaakt en waarom was deze industrie zo belangrijk voor Huizen?
>Levensecht kijken ze voor zich uit, de in steen vereeuwigde koppen op gevels van historische huizen. Doorgaans wordt aangenomen dat het slechts decoratief bedoelde gezichten zijn. Maar een nieuw boek laat zien dat er echte mensen achter de hoofden schuilgaan. Het zijn persoonlijke portretten van de echtparen die het huis lieten bouwen. In de Jansstraat in Haarlem bijvoorbeeld.
>Aan de Dorpsstraat in Nieuwe Niedorp staan een basisschool en een voormalige onderwijzerswoning uit de jaren 1930. De twee gemeentelijke monumenten zijn prachtige voorbeelden van de traditionalistische stijl. Al ruim 18 jaar woont Gerald Langerak samen met zijn vrouw Jannie in de karakteristieke woning. Oneindig Noord-Holland sprak met hem over de geschiedenis van de gebouwen en over hoe het is om in zo’n bijzonder monument te wonen.
>Stadsherstel Amsterdam beheert 750 historische panden, waar de Waakzaamheid een van is. De Waakzaamheid is het oudste nog bestaande houten horecapand in Nederland. Het staat bij veel Zaankanters en Amsterdammers bekend als legendarische poptempel. Maar de historie gaat veel verder terug, naar in ieder geval 1626. Toen was het pand een houten herberg waar handelsreizigers logeerden op weg naar Amsterdam en werd het ‘De Prins’ genoemd.
>Vanaf de straat wordt de monumentale villa Syrinx grotendeels aan het oog onttrokken. De markante gevel bevindt zich dan ook aan de achterzijde, alleen zichtbaar voor de bewoners en hun bezoek. Toch wordt de bungalow aan de Harddraverslaan in Santpoort-Zuid beschouwd als één van de meest indrukwekkende ontwerpen van architect Gerrit Rietveld.
>Jarenlang keken de bezoekers van de McDonald’s en de bioscoop in Schagen uit op een grote grijze steenklomp, die als een ufo op industrieterrein De Witte Paal leek te zijn neergedaald. De transformatorbunker is een van de 92 bunkers, die ooit in het kleine provincieplaatsje Schagen stonden. Sinds 2016 is in de bunker een kantoor gevestigd waardoor het grauwste gebouw van Schagen een van de opvallendste gebouwen van Schagen is geworden.
>Eén van de weinige overgebleven restanten van naziarchitectuur in ons land bevindt zich in het Noord-Hollandse Huisduinen. Het kustplaatsje maakte tijdens de Tweede Wereldoorlog deel uit van de Atlantikwall, een door de Duitsers opgeworpen verdedigingslinie. Die geschiedenis wordt verteld in het Atlantikwall Centrum, dat tegenwoordig in het oude Duitse ‘Kasino’ huist.
>De schuur naast ‘De Paauw’ is een provinciaal monument. Ernaast staat een juweeltje: de enige hennepklopwindmolen ter wereld. Vrijwilligers blazen hier een oud ambacht nieuw leven in.
>Herberg Het Moriaanshoofd kent een bruisend verleden. Kerkgangers, gistjagers en scheepslui wisten vanaf 1585 de herberg te vinden voor vertier, overleg of… gist jagen. Op dinsdag- en woensdagavond heerst er in de herberg nog de sfeer van weleer. Dan wordt er achterin de oudste nog bestaande kroeg van de Zaanstreek als vanouds door bezoekers een kolfje naar de hand gezet.
>Aan de Dr. Jac. P. Thijsselaan 3 ligt een van de best bewaarde villa’s van Bloemendaal. Maar dat is niet het enige bijzondere aan dit provinciale monument. Villa Binnenduin, zoals het woonhuis genoemd wordt, werd jarenlang bewoond door auteur en natuurvriend Jac. P. Thijsse. De schrijver van de Verkade-albums heeft er zoveel voetstappen liggen, dat zelfs de straat naar hem vernoemd is.
>Assendelft telt 35 provinciale monumenten. In één ervan wordt er al 200 jaar fanatiek geklust. Oud-militair Fred woonde door zijn werk bij de Landmacht haast overal in Nederland, behalve in Noord-Holland. 20 jaar geleden streken hij en zijn vrouw neer in Assendelft. 'Als ik niet weg hoef, ga ik hier niet meer weg.'
>Hoewel het een van de grootste plaatsen van het Gooi is, telt Bussum slechts één provinciaal monument: het treinstation Naarden-Bussum. Het sierlijke gebouw uit 1912 verwelkomde vroeger rijke stedelingen in het Gooi. Tegenwoordig is het perrongebouw de thuisbasis van Het Marketing Station, dat onlangs een monumentenschildje in ontvangst mocht nemen.
>Een molen die niet meer maalt, wordt een dood object. Maar hoe houd je een oude watertoren ‘levend’? Vol pompen met water heeft geen zin. In Assendelft is de oudst bestaande watertoren in Noord-Holland helemaal getransformeerd. Het monument is nu van deze tijd, zelfs gasloos!
>De provincie Noord-Holland telt circa 500 provinciale monumenten. Afra Koomen-Arends (80) en haar vriend Huib Verleg (86) bewonen zo’n monument, in het oude centrum van Medemblik.
>Misschien heb je vanuit de trein dit provinciale monument al eens bewonderd of zie je het zelfs elke dag: station Santpoort-Zuid. Het station herinnert treinreizigers aan de opkomst van het treinvervoer in de provincie, toen het reizen met de trein nog langzaam op stoom moest komen.
>Hoe is het om in een stolpboerderij te wonen? Nettie Stoop uit Schagerbrug kan erover vertellen. Samen met haar man Wim woont ze in boerderij De Surinaamsche Vriend, een provinciaal monument.
>