Van kolossale verdedigingswerken en verlaten fabriekshallen tot luisterrijke kerkgebouwen en knusse stolpboerderijen. Noord-Holland is rijk aan monumenten in alle soorten en maten, sommige op het eerste gezicht misschien onbeduidend, andere het pronkende middelpunt van een historische binnenstad. Achter elke houten deur of stenen muur schuilt een fascinerend verhaal.
Monumenten die door de provincie zijn aangewezen, zijn sinds kort nog beter herkenbaar door een provinciaal monumentenschildje. Met het monumentenschildje wil de provincie eigenaren bedanken voor hun inzet en helpen meer bekendheid te geven aan ons provinciale erfgoed.
Het zojuist verschenen ‘Waar Haarlem in de gevel staat’ beschrijft gevelstenen die de tand des tijds hebben overleefd en stenen die in de loop der tijd uit het stadsbeeld zijn verdwenen. Maar het rijk geïllustreerde boek biedt vooral een schat aan verhalen uit de Noord-Hollandse provinciehoofdstad.
>Wat als het elke dag Open Monumentendag was? Dat is het geval voor Frans Hazenbosch. Als specialist in wandbespanning, betengeling en interieurstoffering werkt hij op de meest bijzondere historische locaties. In de afgelopen 40 jaar heeft Frans zeventiende-eeuwse grachtenpanden, de Beurs van Berlage en het Anne Frank Huis van nieuwe wandbekleding voorzien. Oneindig Noord-Holland sprak met hem over zijn beroep én nieuwste project: een zeventiende-eeuws woonhuis aan de Zaanse Schans.
>Je kon een schuilkelder onder een metrostation bezoeken of kijken hoe het staat met de verbouwing van het Artis-aquarium, maar knaller van de 38ste editie van de Open Monumentendagen in Amsterdam was toch wel de openstelling van de Poentunnel.
>Aan de Comeniuslaan op de grens van Naarden en Bussum staat een bijzonder gebouw. Met zijn zonnige witgepleisterde muren, raamkozijnen in Moorse stijl en zelfs een heuse minaret lijkt het wel een moskee, maar niets is minder waar. Dit rijksmonument is in 1916 gebouwd als sigarettenfabriek ‘Palazzo’ voor de tabaksfirma van Antonius Weurman.
>Een spoorwegstation zonder rails is als een molen zonder wieken. Een aardige herinnering, maar toch mis je iets. Zo’n station staat in Uithoorn. Je mag er het etiket rijksmonument op plakken, maar dat voelt als een troostprijs. De laatste trein met passagiers reed in 1950 hier uit beeld. Als een toverfee kust de Amsteltram dit station weer wakker. De rails ligt er al, de tram komt hier deze zomer.
>Het was eens een bierhuis ontworpen door Cuypers voor Heineken, maar werd later het huis van de Vrijmetselaars. De Vrijmetselaarsloge La Charité is de oudste nog bestaande in Nederland en zij gebruiken een deel van het pand nog steeds. In de gevel zijn de symbolen van de vrijmetselarij ook nog te herkennen.
>Voor een bijzonder avondje uit ga je naar het Koninklijk Theater Carré. Het klassieke gebouw aan de Amstel ademt een grandeur uit van vervlogen tijden. Bij binnenkomst zorgen de schitterende kroonluchters, rood fluwelen stoelen en overdadige decoraties ervoor, dat je je even terug waant in de negentiende eeuw. Het rijke interieur maakt het lastig om voor te stellen dat hier vroeger paarden rondrenden en circusartiesten de meest halsbrekende toeren uithaalden.
>Het Huldtoneel of de Schepelenberg bij Heemskerk is een historische plek van samenkomst van de bewoners en de Graven van Holland. Er werd overleg gevoerd met de landheren over allerlei bestuurlijke zaken. Nieuwe graven lieten zich hier inhuldigen als Heren van Kennemerland; vandaar de naam Huldtoneel. Het historisch monument ligt precies halverwege de noordgrens (de Zijpe) en de zuidgrens (de Kennemerbeek) van het gewest. Aan de Herenweg en schuin tegenover het Chateau Marquette, dat een opvolger is van een middeleeuws kasteel.
>De Dorpskerk in het oude hart van Amstelveen is waarschijnlijk al het vierde kerkgebouw op deze plek. De opeenvolgende godshuizen bepalen hier al acht eeuwen lang het aanzien van het Dorpsplein én het ritme van het leven. Hoewel het huidige gebouw na herbestemming niet meer als kerk in gebruik is, zijn er nog veel oude elementen intact gebleven. Deze vertellen ons over de geschiedenis van ‘Nieuwer-Amstel’, zoals Amstelveen tot 1964 heette.
>Ze zijn nog wel te vinden op landgoederen van kastelen en buitenplaatsen: ijskelders. De gewelfde bouwwerken zijn dikwijls verstopt onder heuvels en bomen. In de winter werd er ijs en sneeuw opgeslagen, zodat men het in de zomer kon gebruiken om voedsel te bewaren. Fotograaf Annemarie Bal ging op pad om een aantal bijzondere ijskelders te fotograferen.
>Het Hoornse Missiehuis glimt en blinkt weer als nooit tevoren. Twintig jaar stond het complex leeg, maar een ondernemer in de gezondheidszorg bracht weer leven in het bijna honderdjarige gebouw.
>Arbeiderspaleizen werden ze genoemd, de sierlijke en kleurrijke woonblokken die architect en kunstenaar Michel de Klerk (1884-1923) ontwierp voor het Amsterdamse Spaarndammerplantsoen (Het Schip) en De Dageraad in De Pijp.
>Ergens in 2025 gaan de deuren van het fraaie buitenhuis Trompenburgh in ’s-Graveland weer open voor publiek, maar nu is de restauratie nog in volle gang. De redactie van Oneindig Noord-Holland nam er al vast een kijkje.
>Bioscoop The Movies op de Haarlemmerdijk te Amsterdam brengt al meer dan 110 jaar de wereld op het grote doek. In 2020 werden de deuren gesloten voor een ingrijpende renovatie. De oudste bioscoop van Amsterdam met het karakteristieke Art Deco interieur ging op 13 maart 2023 weer open. Erfgoed specialist en fotograaf Anna Groentjes bracht een bezoek aan de ‘nieuwe’ bioscoop en sprak met medewerker Julien Staartjes.
>De heer Jongkind kocht Huis de Morgenzon in het dorp Oud Velsen toen de omgeving van het huis al een metamorfose had ondergaan. Lag het eerst dicht naast andere dorpswoningen, toen hij het kocht had het vrij uitzicht over het Noordzeekanaal. Voor de aanleg van het kanaal moest een deel van het dorp wijken en na de verbreding slokte het nog meer dorp op. Uiteindelijk verdween in 1969 ook het buurpand van de heer Jongkind en lag zijn huis aan de Hoofdbuurtstraat 6 aan het kanaal aan het einde van het dorp. Huis de Morgenzon werd door hem nagelaten aan Stadsherstel.
>Nooddorpen, woonscholen, tuindorpen en luxe woonwijken, het hoort allemaal bij de geschiedenis van Amsterdam-Noord, waar inmiddels 100.000 mensen wonen. Pieter Roemer (68) woont er en mag over zijn stadsdeel graag boekjes maken, die hij in eigen beheer uitgeeft.
>Begraafplaatsen zijn niet alleen plekken waar we onze doden een laatste rustplaats gunnen. Ze zijn ook een oase van rust en groen èn ze geven een tijdsbeeld. De landelijke stichting Terebinth bekommert zich dan ook om het funeraire erfgoed. Ze stimuleert het opknappen van verwaarloosde begraafplaatsen en grafmonumenten, maar organiseert ook lezingen en rondleidingen.
>De Gooise havenstad Huizen telt één provinciaal monument: de Kalkovens. Als oudste industrie van Huizen vormen de vier torens nog altijd een karakteristiek gezicht aan de haven. Niet voor niets is de voormalige schelpkalkfabriek nu een gewilde evenementenlocatie. Maar wat werd hier vroeger precies gemaakt en waarom was deze industrie zo belangrijk voor Huizen?
>Levensecht kijken ze voor zich uit, de in steen vereeuwigde koppen op gevels van historische huizen. Doorgaans wordt aangenomen dat het slechts decoratief bedoelde gezichten zijn. Maar een nieuw boek laat zien dat er echte mensen achter de hoofden schuilgaan. Het zijn persoonlijke portretten van de echtparen die het huis lieten bouwen. In de Jansstraat in Haarlem bijvoorbeeld.
>Aan de Dorpsstraat in Nieuwe Niedorp staan een basisschool en een voormalige onderwijzerswoning uit de jaren 1930. De twee gemeentelijke monumenten zijn prachtige voorbeelden van de traditionalistische stijl. Al ruim 18 jaar woont Gerald Langerak samen met zijn vrouw Jannie in de karakteristieke woning. Oneindig Noord-Holland sprak met hem over de geschiedenis van de gebouwen en over hoe het is om in zo’n bijzonder monument te wonen.
>