Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

De Kalkovens: haard van de Huizer haven

De Gooise havenstad Huizen telt één provinciaal monument: de Kalkovens. Als oudste industrie van Huizen vormen de vier torens nog altijd een karakteristiek gezicht aan de haven. Niet voor niets is de voormalige schelpkalkfabriek nu een gewilde evenementenlocatie. Maar wat werd hier vroeger precies gemaakt en waarom was deze industrie zo belangrijk voor Huizen?

De industrie kwam pas laat op gang in Huizen. Inwoners van het dorp leefden eeuwenlang vooral van wat er verbouwd werd op de ‘eng’ (weide) en wat er gevangen werd op zee. Om wat bij te verdienen, legden sommigen zich toe op het houden van bijen of het spinnen en weven van stof voor de plaatselijke lakenhandel. De komst van de haven in 1854 veranderde alles. Heel het dorp stond voortaan in het teken van de visserij. Tijdens het haringseizoen werd dag en nacht gewerkt in de ‘hangen’ (visrokerijen), waarbij het hele gezin de kans kreeg om een centje bij te verdienen.

Aan het begin van de twintigste eeuw kwam er een einde aan deze situatie. De afsluiting van de Zuiderzee kwam in zicht en opbrengsten liepen terug. Vissers verlieten massaal de visserij, waardoor er een overschot aan goedkope, onbetaalde arbeidskrachten beschikbaar kwam. De rokerijen vertrokken uit de haven en verkochten hun panden voor een habbekrats aan nieuwe bedrijven. Dit waren vaak kleine werkplaatsen, die binnen enkele decennia uitgroeiden tot grote werkgevers binnen het dorp. Zo nam de opkomende industrie de plek van de rokerijen in.

Jaap Ploos van Amstel, Kalkbranderij aan de haven van Huizen, 1950. Collectie Provinciale Atlas, Noord-Hollands Archief.

Gebluste kalk

Aan de haven verrezen onder meer een visconservenfabriek, een aardewerkfabriek en een steenfabriek. Maar ook een schelpkalkfabriek, waar schelpen gebrand werden tot schelpkalk. De schelpen werden door schelpenvissers met grote schepnetten uit de toenmalige Zuiderzee (het huidige Gooimeer) gevist, daar waren ze immers in groten getale voorhanden. Vervolgens werden ze naar de kalkovens vervoerd, waar ze met steenkool vermengd werden en gebrand. Dat gebeurde in hoge, flesvormige ovens, met een temperatuur van 900 à 1200 graden Celsius. Uit dit proces bleef ongebluste kalk over, die in het blushuis vermengd werd met water. Het eindproduct: gebluste kalk, dat in de bouw gebruikt werd als metselspecie.

De vier torens van de Huizer kalkovens zijn tussen 1918 en 1920 gebouwd. Drie van de torens zijn zo’n 14 à 15 meter lang, de vierde steekt er met 17,5 meter bovenuit. Door hun lengte vormden de kalkovens voor vissers lange tijd een baken vanaf de Zuiderzee. Rondom de torens zijn een aantal gaten te zien, die gebruikt werden om de trek van de wind te regelen en de ongebluste kalk na het branden uit de oven te scheppen. Het blushuis, dat het eindstation van de kalk vormde, stond als middelpunt tussen de vier ovens in.

Henk Corduwener, Kalkbrandovens te Huizen, 1983. Collectie Provinciale Atlas, Noord-Hollands Archief.

Huizer bouwlui

Het is niet zo verwonderlijk dat juist een product dat in de bouw gebruikt werd het zo goed deed in Huizen. Naast de industrie vormde de bouw destijds namelijk een grote bron van werkgelegenheid voor oud-vissers. Vele van hen lieten zich met behulp van steunregelingen omscholen in bouwtechnische richtingen. Ze konden een opleiding volgen aan de Ambachtstekenschool en een in 1921 opgerichte noodvakschool, waardoor ze bijvoorbeeld metselaar, timmerman, schilder, elektricien of loodgieter werden. Op een bepaald moment woonden in Huizen zelfs relatief het grootste aantal bouwvakkers van heel Nederland.

En die vaklui hadden veel werk. Bijvoorbeeld aan het bouwen van woningen voor welgestelde forensen uit Amsterdam, die sinds de aanleg van de spoorlijn in 1874 het Gooi hadden ontdekt. In het bosrijke Gooi werden uitgestrekte villaparken voor hen aangelegd. Of aan het bouwen van woningbouwwijken voor de groeiende bevolking van hun eigen dorp. Ook het zogenaamde ‘burgerwerk’ (het verbouwen van bestaande huizen) hield nooit op. In de periode na de Tweede Wereldoorlog trokken de Huizer bouwlui door het hele land om oorlogsschade te herstellen en mee te helpen aan de wederopbouw van Nederland.

Jaap Ploos van Amstel, Kalkbranderij aan de haven van Huizen, 1950. Collectie Provinciale Atlas, Noord-Hollands Archief.

Nautisch Kwartier

Maar aan alle industrieën komt een einde. Zo ging het vanaf de jaren zestig steeds slechter met de schelpkalkindustrie. De Huizer kalkovens zijn tot het midden van de jaren zeventig in bedrijf geweest. Daarna stapten de eigenaars, de gebroeders Vos, over op de handel in bouwmaterialen. De kalkovens werden in 1989 afgebroken, maar niet gesloopt. Met vooruitziende blik heeft de gemeente de karakteristieke torens opgeslagen, in afwachting van een nieuwe bestemming. En die kwam er. De kalkovens zijn herbouwd in het Nautisch Kwartier, een recreatiedorpje in Zuiderzeestijl op de kop van de Huizer haven, waar ze tegenwoordig in gebruik zijn als feest- en trouwlocatie.

De Huizer kalkovens zijn niet de enige die je in Noord-Holland kunt bewonderen. Ook in het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen staan drie flesvormige torens aan de waterkant. Deze kalkovens waren van de firma Ruigewaard, een familiebedrijf uit Akersloot. De kalkovens stonden van 1921 tot 1976 aan de oever van het Alkmaardermeer, waar ze zes dagen per week van ‘s morgens zeven tot ‘s middags vijf uur rookten. De kalkovens van Akersloot bleven als een van de laatste in bedrijf, maar werden in 1978 dan toch afgebroken. Drie van de oorspronkelijke vier torens zijn in het Zuiderzeemuseum in originele staat herbouwd, net als de kalkovens aan de haven van Huizen.

Herman Heijenbrock, Schelpkalkfabriek in Huizen, ca. 1925. Collectie Nederlands Openluchtmuseum.

Provinciaal monument

De Huizer kalkovens hebben tegenwoordig als enig bouwwerk in Huizen de status van provinciaal monument. Daarnaast kent Huizen een flink aantal rijks- en gemeentelijke monumenten, die de gemeente op een handige interactieve kaart inzichtelijk heeft gemaakt. In heel Noord-Holland zijn er ongeveer 500 provinciale monumenten, die typerend zijn voor de provincie en het unieke landschap van Noord-Holland. Dat zijn onder meer stolpboerderijen, dijken, molens en gemalen. Deze worden door de provincie beschermd en geholpen bij restauratie, herbestemming en verduurzaming.

Eigenaren van provinciale monumenten kunnen kosteloos een monumentenschildje aanvragen bij de provincie. Met het aanbieden van de monumentenschildjes wil de provincie eigenaren van provinciale monumenten bedanken voor hun inzet en helpen meer bekendheid te geven aan ons erfgoed. Een monumentenschildje kan via dit formulier worden aangevraagd.

Evenementenlocatie de Kalkovens in het Nautisch Kwartier. Foto: PvVoorst, via Wikimedia (CC-BY-SA-2.5).

Tekst: Sarah Remmerts de Vries

Bronnen:

  • Sarah Remmerts de Vries, Canon van Huizen (Huizen 2019).
  • Hulst, A.E. van der, Help ons het hoofd boven water houden. De visserij in Huizen gedurende de eerste decennia van de twintigste eeuw (Lelystad 1994).
  • Heijder, M., ‘De kalkovens van Huizen’, Tussen Vecht en Eem 13 (1995) 77-82.
  • Gemeente Huizen, Nautisch Kwartier.
  • Zuiderzeemuseum, Kalkovens Akersloot.

Publicatiedatum: 16/01/2023

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

2 reacties
  • Harry dikkeboom schreef:

    De natte kalk werd gebruikt om te witten en om stucmortel te maken.eerst ook voor metsel specie,daar werd later droge kalk voor gebruikt met grover zand.

  • Martin Geers schreef:

    Burgerlijke bouw is ook nieuwbouw van huizen. De volledige term is: burger- en utiliteitsbouw. Burger betekent hier alles wat met woningen/huisvesting te maken heeft. Utiliteitsbouw is de bouw van kantoren, winkels, hallen, bedrijfscomplexen, kortom alles wat niet met woningen/huisvesting te maken heeft.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.