De Poentunnel, zoals Amsterdammers de voetgangerstunnel onder de Keizersgracht hebben gedoopt, verbond ooit twee gebouwen van de Algemene Bank Nederland (ABN) in de Vijzelstraat met elkaar. Het ene gebouw was de Bazel, waarin zich nu het Amsterdamse Stadsarchief bevindt en het andere gebouw was de voormalige Vijzelbank aan de andere kant van de gracht, die in 1970 werd geopend.

Een bijzondere naam

De naam Poentunnel, die in 1975 in gebruik werd genomen, was niet bedoeld om geld te transporteren, maar om directieleden van de ABN in staat te stellen droog van de parkeergarage onder de Vijzelbank naar de Bazel te lopen.

De tunnel, die vijftig meter lang en 3,5 meter breed is, en zo’n twintig centimeter onder de bodem van de gracht ligt, is de enige tunnel onder de Amsterdamse grachten, maar gewone stervelingen hebben er nooit gebruik van kunnen maken. Zelfs het lagere bankpersoneel moest zich maar gewoon door wind en regen naar de parkeergarage snellen. Niet dat ze er veel aan gemist hebben, want de Poentunnel is een tunneltje van niks, maar wel eentje dat tot de verbeelding spreekt.

Grote media-aandacht

En daarom was het tunneltje tijdens de afgelopen Open Monumentendagen (14 en 15 september) voor het eerst sinds lange tijd weer even voor publiek geopend. Niet alleen de lokale media, zoals Het Parool en AT5, besteedden er aandacht aan, zelfs het NOS-journaal en SBS6 doken er op.

En telkens mocht de goedlachse architectuurhistoricus Anna Peschier de journalisten rondleiden. Ze vertelde dat de tunnel sinds 1999 niet meer wordt gebruikt, want toen verhuisde de ABN naar de Zuidas. In 2007 werd de tunnel zelfs aan de Bazelkant dichtgemetseld, om ongewenst bezoek aan het Stadsarchief te voorkomen.

Volgens Peschier werd de tunnel ‘een soort urban myth.’ Bestond die tunnel eigenlijk nog wel, en zo ja: stond hij nou wel of niet onder water? Kortom, omdat ‘ondergronds Amsterdam’ het thema was van de Open Monumentendagen van 2024 kwam men al snel op het idee om de muur aan de Bazelkant te slopen en publiek toe te laten. De verslaggeefster van het NOS-journaal wilde nog even weten wat er waar was van het gerucht dat de tunnel ook door verliefde bankstelletjes werd bezocht, maar daar kon de architectuurhistoricus niks over zeggen. Ze kon er alleen maar om glimlachen.

Symbool van de macht

Vrijdagavond werden de Open Monumentendagen in de Bazel geopend. De meer dan honderd belangstellenden werden welkom geheten door Bert de Vries, directeur van het Stadsarchief. Hij noemde de Poentunnel een symbool van de macht. De Bazel was gebouwd voor de Nederlandse Handelsmaatschappij, zeg maar de koloniale macht. Vervolgens nam de bankiersmacht het gebouw in gebruik. Maar het Stadsarchief was absoluut niet van de macht, stelde De Vries ons gerust. “Het Stadsarchief is er voor alle mensen en daarom hebben we die tunnel voor één keer opengemaakt.”

Vervolgens gaf hij het woord aan wethouder Alexander Scholtes, die in Amsterdam over monumenten en erfgoed gaat. Scholtes meldde dat de gemeente druk doende is monumenten duurzaam te maken, “want wat heb je aan monumenten zonder isolatie waar niemand in wil wonen of werken, omdat de energiekosten te hoog zijn.”

Geluiddicht

En toen was het tijd om de Poentunnel te betreden. Daarvoor moet je eerst een paar fraaie trappen afdalen en dan sta je in een bijna geluiddichte tunnel, waarvan de wanden met groene, rode en bruine wandplastieken zijn versierd. Je wandelt over een dik beige tapijt, maar verder merk je niet echt dat je je onder een gracht bevindt. Geen enkel straatgeluid dringt hier door en voor je het beseft moet je je al weer omkeren.

Één van de genodigden merkt op dat de tunnel helemaal niet zo muf ruikt, wat je wel zou verwachten van een tunnel die zo lang afgesloten is geweest. En voor ons tuurt een dame in een open gat in de tunnelwand. “Misschien ligt daar nog geld,” grapt ze.

Op de terugweg schieten we nog even Jorien Kaper aan. Zij is hoofd Monumenten en Archeologie. Dat de media in groten getale op de Poentunnel zijn afgekomen, begrijpt ze wel. “Zo’n tunnel spreekt toch tot de verbeelding, want je zit hier onder een gracht. Dat is bijzonder, want we zijn geen stad met voetgangerstunnels zoals Antwerpen, waar je onder de Schelde door kunt wandelen.”

De hogere echelons

Dat de tunnel niet eerder voor publiek open is geweest, maakt het ook bijzonder. Vervolgens vertelt ze dat tunnel alleen voor de hogere echelons van de bank was bedoeld. “Ik hoorde van bankmedewerkers dat ze hier niet mochten komen; het was alleen voor de bankdirecteuren.”

En ja, ze zou het wel leuk vinden als de tunnel in de toekomst nog een bestemming krijgt. “Je zou hier best films kunnen vertonen of bijeenkomsten organiseren. Het is een bijzondere locatie en het is toch leuk om die tunnel aan meer mensen te laten zien.”

In het verleden is er wel eens het idee geopperd om een deel van de tunnel van glas te maken, zodat je de vissen in de gracht, of de fietswrakken, kunt bewonderen, maar Kaper betwijfelt of dat er ooit van zal komen. “Dat was natuurlijk wel een heel wild idee. Ik weet alleen niet wie dat gaat financieren, want de bank is er niet meer. Maar vooralsnog zijn er geen plannen voor en aanstaande maandag wordt de tunnel gewoon weer dichtgemetseld.”

Auteur: Arnoud van Soest

Publicatiedatum: 16/09/2024