Als hommage aan de herinnering van het stoomtijdperk volgt de Amsteltram, na het doorkruisen van het Amstelveense Westwijk, exact het tracé van het vroegere treintje naar Uithoorn. Dwars door het polderland van de Noorder Legmeer.

In mei 1915 vertrok de eerste trein van het destijds splinternieuwe station aan de Willemsparkweg in Amsterdam. Op weg naar Amstelveen. Bij Bovenkerk splitste de lijn zich. Het rechterspoor leidde naar Aalsmeer met zijn Westeinderplassen. Het linkerspoor koos de machinist die Uithoorn als bestemming had.

De Nieuwe Rotterdamsche Courant berichtte dat het die eerste dag in mei 1915, een vrije zondag, ‘verbazend druk’ was op station Willemsparkweg (later Haarlemmermeerstation geheten). Meer dan tweeduizend Amsterdammers wilden de rit met de trein naar het polderland ten zuiden van Amsterdam weleens meemaken.

Aardbeien met room

Het zijn kleine locomotiefjes, vertelde het Nieuws van den Dag, met kleine wagens die kleine stations aandoen op de Haarlemmermeerlijn. ‘Maar alles keurig goed en aardig en de moeite waard om mee kennis te maken.’ De redacteur droomde dat als de directie de treinendienst verstandig inrichtte, Amsterdammers zouden kunnen profiteren ‘van een namiddag tochtje per boot langs den Amstel naar Uithoorn en per avondtreintje naar de stad terug. Een kringtoertje, liefst op één biljet te maken, desnoods met thee of aardbeien met room in begrepen.’

In verband met de ‘tijdomstandigheden’ (rond ons land woedde de Eerste Wereldoorlog) was de start van deze spoorverbinding sober gehouden. Zoals een krant schreef: ‘Geen hoeraroepende schoolkinderen allerwege, geen nieuwsgierige boertjes, geen overvloedige vlaggentooi.’

Dorpen worden stadjes

De verslaggever van het Algemeen Handelsblad vond het een zonderlinge gewaarwording om het land, dat hij tot dusverre vanaf de weg en van het water kende, nu vanuit de trein te zien. De halte Kalfjeslaan, op de grens van Amsterdam en Amstelveen, herinnerde hem aan rijtoeren en fietstochten. De journalist overpeinsde tijdens zijn ritje in 1915: ‘tusschen de met gele dotterbloemen bezaaide graslanden past de spoortrein nog kwalijk… maar lang zal dat niet meer duren.’ Uithoorn prijkte deze dag  in vlaggentooi. De journalist wist het zeker: ‘De nieuwe lijn zal van gehuchten dorpen, van dorpen stadjes maken.’

De trein reed net een maand, of er ging iets mis. Op het traject tussen Amstelveen en Uithoorn ontspoorde de trein die om half twaalf ’s morgens uit Amsterdam was vertrokken. De ontsporing was vermoedelijk het gevolg van een verzakking. De krant meldde dat de drie wagons naast de rails stonden en de locomotief tegen de spoordijk aan hing. Geen van de twaalf passagiers aan boord raakte gewond, maar de schade was aanzienlijk.

Het treinverkeer tussen Amstelveen en Uithoorn moest tijdelijk worden omgeleid via Aalsmeer. Het kwam goed uit dat al een jaar eerder Aalsmeer en Uithoorn via het spoor aan elkaar waren gekoppeld. De aanleg van de spoorbanen in de Haarlemmermeer en de zachte veenbodem in Amstelland had al op heel wat plekken problemen gegeven.

Knooppunt

Het stationnetje in Uithoorn groeide uit tot een knooppunt in het regionale spoorwegnet. Van hier reden treinen naar alle windrichtingen. Behalve naar Amsterdam (via Amstelveen) kon je naar Aalsmeer en vandaar via Hoofddorp naar Haarlem tuffen. Maar het was ook mogelijk in oostelijke richting te reizen en de trein te nemen die via Mijdrecht en Vinkeveen naar Nieuwersluis stoomde. Daar kon je overstappen op het landelijke spoorwegnet.

Vlakbij station Uithoorn was over de Amstel een speciale draaibrug gebouwd voor het spoorverkeer. Daar reed de trein naar Nieuwersluis over, net als het treintje dat van Uithoorn via Nieuwkoop naar Alphen aan den Rijn ging. De jaren ’20 van de vorige eeuw waren de toptijd van de Haarlemmermeerspoorlijnen. Langzamerhand wisten autobusondernemers echter steeds meer reizigers te trekken. De bussen bleken het qua comfort te winnen van de trein.

O-boot

Op 18 april 1950 haalde Uithoorn het landelijke nieuws. Het Parool kopte ‘O-boot strandt op spoorwegstation’. Het is een mooi verhaal, lees maar even mee: ‘Dat een onderzeeboot strandt op een station van de Nederlandse Spoorwegen zal wel altijd een zeldzame gebeurtenis blijven. En dat is vanmorgen gebeurd op het emplacement in Uithoorn.’ Een goederentrein met o.a. wagens van een kermisonderneming was op weg naar Amsterdam. Op een van de goederenwagons stond een kermisattractie  die de naam ‘O-boot’ had gekregen.

Die ‘boot’ wordt ‘door een vernuftig mechanisme zo in beweging (-) gebracht, dat men zich inderdaad met een schuit in de branding waant.’ Aldus zouden hoofdstedelingen ‘de sensatie van een zeeziekte’ kunnen genieten. Bij het rangeren in Uithoorn zou een wissel te gauw zijn omgegooid, waardoor enkele wagons van de trein uit de rails liepen en kantelden. In een van de wagens zaten de bedrijfsleider, zijn vrouw en vier personeelsleden aan tafel. Ze hadden net ontbeten. De Paroolverslaggever: ‘Ofschoon de bemanning van een onderzeeboot wel wat gewend is, bezorgde de onverwachte salto van de wagen de mensen toch wel een grote schrik, naar zij ons vertelden. Gelukkig was niemand ernstig gewond.’

Loket dicht

In augustus 1950 meldden de kranten dat zaterdag 2 september voor het laatst de Haarlemmermeer spoorlijnen passagiers zullen vervoeren. Daarna nemen bussen van Maarse en Kroon uit Aalsmeer het passagiersvervoer over. Het spoorwegloket op het station ging dicht. Nadien passeerde af en toe een goederentrein het station in Uithoorn, totdat ook dat transport midden jaren 1980 opdroogde.

De spoorbrug over de Amstel werd geschikt gemaakt voor busvervoer, de spoorrails voor het treinstation maakte plaats voor een busbaan. Het uit 1911 daterende stationsgebouw maakte na een aantal jaren een doorstart als café-restaurant. Einde verhaal?

Amsteltram

Nee, want het stationnetje uit 1911 in Uithoorn is vanaf deze zomer het eindpunt van de Amsteltram, lijn 25, die vanaf station Zuid in Amsterdam aan komt rijden. Waar ooit stoomlocs puffend en piepend halt hielden, stopt nu de moderne energiezuinige 15G-tram, Spaans fabricaat. Met aan beide uiteinden van de tram een cabine voor de bestuurder.

Het is qua naamgeving van de nieuwe tramhaltes wat verwarrend. De halte van de tram bij het huidige busstation van Uithoorn heet nu namelijk Uithoorn Station. Van dit busstation vertrekken autobussen naar Aalsmeer, Haarlem,  Alphen aan den Rijn (via Nieuwkoop) en via Mijdrecht en Vinkeveen naar Breukelen (met een aansluiting op het landelijke spoorwegnet).

Van het Uithoornse busstation zoeft de nieuwe tram door naar het eindpunt, bij het oude stationsgebouw. En die halte heet nu Uithoorn Centrum. Dankzij de tram kan je als passagier van het oude station met ingang van 21 juli 2024, net als 74 jaar geleden, weer per rail naar Amsterdam rijden.

Auteur: Jan Maarten Pekelharing

Publicatiedatum: 13/05/2024