De aanleg van de provinciale weg tussen Hilversum en Haarlem rond 1938 veranderde het aanzien van Uithoorn aanzienlijk: het centrum rond de Schans werd losgeknipt van Dorpsstraat en Marktplein. Huizen en het nog jonge raadhuis annex postkantoor moesten wijken voor weg en brugopgang.
>Aan de Thamerlaan staat een opvallend huis met witte muren. “Weet je wat de overeenkomst is tussen Uithoorn en Washington?”, vroeg een Uithoornaar aan mij toen ik een jaar of tien was. Ik wist het niet. “Het Witte Huis”, zei hij triomfantelijk.
>Het bronzen beeld van Wilhelmina staat in een onverzettelijke houding te kijken naar alles wat zich afspeelt in de Emma- en de Julianalaan. Hoe symbolisch: dicht bij haar moeder Emma en haar dochter Juliana wat meer losgelaten. Drie koninginnen met elkaar verbonden als Oranjes in een eens zo koninklijke wijk.
>Het oude station van Uithoorn herinnert aan de Haarlemmermeerlijnen. Vanaf 1915 tot 1950 was Uithoorn met dit spoorwegnet verbonden. Het gebouw in de stijl van Berlage huisvest tegenwoordig een café-restaurant.
>“Vrijdag herdacht burgemeester van Uithoorn, den dag, waarop hij voor 25 jaar als zoodanig in die gemeente zijn intrede deed. De bewoners hebben op spontane wijze blijk gegeven van ingenomenheid met hun burgervader. Van ieder huis wapperde de driekleur en er heerschte een opgewekte stemming.”
>Een zondagmorgen in 1917 in de Thamerkerk in Uithoorn. De organist zette kordaat psalm 150 in. Halverwege de eerste strofe klonk het geluid van rammelende melkbussen. Verstoord keken de kerkgangers elkaar aan en sommigen raakten van de wijs. De organist trok nog een extra register open, maar daardoor ging de gezongen tekst verloren. De preek van de dominee werd hinderlijk onderbroken door het lawaai van buiten op de steiger. Het was de zoveelste keer dat de nabij gelegen melkfabriek CMC op de Dag des Heren een schip met melkbussen liet lossen gedurende de dienst. Het werd tijd dat de Kerkenraad actie ondernam naar de fabriek en naar de burgemeester.
>Het is een unicum dat een redelijk jong gebouw (1946) op de provinciale monumentenlijst staat. Het kantoor van de beurtschippersvereniging aan de Amstel in Uithoorn werd net na de oorlog gebouwd om zorg te dragen dat elke schipper zijn vrachtje kreeg en niet leeg verder moest.
>Het oudste huisje in Uithoorn lijkt het, vermoeid naar rechts leunend, met een mooi trapgeveltje. Zo weggelopen uit het Straatje van Johannes Vermeer van Delft. Het winkeltje staat een beetje schuin op de voorgevel. De vloer leunt even vermoeid mee met het hele pand. Een knus smal winkeltje met de deur in het midden, een echte pijpenla.
>Op de Markt in Uithoorn herinnert een bronzen beeldje van twee kaashandelaren aan de belangrijke kaas- en botermarkt die hier tot 1960 gehouden werd.
>Het voormalige gemeentehuis aan het Marktplein van Uithoorn is gebouwd van 1936 tot 1937. Het voorgaande gemeentehuis had plaats moeten maken voor de aanleg van de provinciale weg die via de Prinses Irenebrug Hilversum met Haarlem verbond.
>De woning aan Dorpsstraat 36 is onmiskenbaar een huis met historie. Pieter Vlamingh Kiebert legde in 1851 de eerste steen, gemetseld in de rechterzijgevel van dit rijksmonument.
>Aan de Schans in Uithoorn zat op nummer 17 meer dan een eeuw een kapperszaak. In het pand dat uit het eind van de 18e eeuw dateert is tegenwoordig bierbrouwerij De Schans gevestigd.
>Het Rechthuis aan de Amstel in Uithoorn heeft eeuwenlang een belangrijke plaats ingenomen in het leven van het dorp. De herberg annex veerhuis was ook de plaats waar bestuur en rechtspraak plaatsvonden. Nog steeds is het gebouw een bekende pleisterplaats.
>Aan de verdwenen tabaksindustrie van Uithoorn herinnert nog het beeldje De Roode Vos aan de Schans tegenover het Rechthuis. Een soortgelijk beeldje sierde ooit de gevel van de Uithoornse tabaksfabriek.
>Tussen 1906 en 1911 raakte de bouw van stellingforten in een impasse. Pas vanaf 1910 begon de genie aan de tweede fase die zich voornamelijk op het Noordfront in de Beemster en op de zuidkant van de stelling concentreerde, rondom Uithoorn. Met de voltooiing van Fort aan de Drecht in 1911 was de gehele westkant van de Stelling tot aan Marken-Binnen gesloten.
>Koning Willem I was er na een bezoekje (1817) aan Jacob de Jong van overtuigd: de Amstel en de Drecht waren erg in de versukkeling geraakt. Jacob woonde in Uithoorn, aan de rivier. Willem I zou deze Jacob niet vergeten. Dat is nog te zien bij de schutsluizen van het vroegere Huis ter Drecht.
>Het schutsluizencomplex bestaat uit een grote schutsluis met daar ten zuiden van een kleinere schutsluis. Ten noorden van de sluizen staat een pand waarin twee sluiswachterswoningen en een betaalkantoor zijn ondergebracht.
>Het veenmoeras rondom Uithoorn werd rond het jaar 1000 ontgonnen en bewoonbaar gemaakt onder leiding van de proost van Sint Jan te Utrecht. Vanaf de twaalfde eeuw begon men ook vanuit het graafschap Holland met het ontginnen van het land bij Kudelstaart. Uithoorn werd letterlijk de uithoek van de Proostdijlanden. De middeleeuwse benaming Ute Hoirne dat ‘uithoek’ betekende, sprak toen voor zich.
>Het valt nauwelijks op. Toch vertelt het rode stenen paaltje op de hoek van de Amsteldijk en de Hollandse dijk een heel verhaal. Het is een grensgeval. De grens van Holland en Utrecht. Vlakbij ligt een grote ijzeren goot als rijksmonument.
>Uithoorn houdt z’n ‘groene hart’ goed verborgen: natuurgebied Zijdelmeer ligt weggestopt achter hoge bomen en gebouwen. Wat nu een breed meer is, begon rond het jaar 1000 als een stroompje dat water van de veengronden afvoerde naar de Amstel. Die open verbinding met de Amstel is verloren geraakt. Maar het oeverlandschap van het Zijdelmeer anno nu, ziet er vrijwel net zo uit als eeuwen geleden. Met dank aan de vrijwilligers van Landschap Noord-Holland.n n‘We streven ernaar,’zegt Peter de Jong van Landschap Noord-Holland, ‘wat hier nog resteert van het veenweidelandschap te behouden.’ Daartoe moet een deel van het oeverland zo schraal mogelijk blijven – met zo min mogelijk voedingsstoffen. En dus voeren vrijwilligers al het gemaaide riet en gras af.
>