Op vrijdag 13 december maakte gedeputeerde Zita Pels van de Provincie Noord-Holland de subsidies bekend, die verschillende rijksmonumenten dit jaar zullen ontvangen. Projecten in onder meer Heemskerk, Nieuw Vennep en Zaandam zijn in de prijzen gevallen.
>
4 min
Deze zomer neemt Jan Feith je mee op reis door onze provincie. Zijn historische teksten uit het album ‘Zwerftochten door ons land: Noord-Holland’ (1933) geven een beeld van zonnige duinen, drukke pleinen en pittoreske polders. Deze week: ‘Langs de Zaanstreek’.
>Stadsherstel heeft de bijna 400 jaar oude Westzijderkerk in Zaandam overgenomen. De voormalige kerk zal weer een openbare functie krijgen.
> 3 min
Tegenwoordig kom je als vrijgezelle man of vrouw gemakkelijk in contact met een potentiële partner. Met behulp van datingwebsites en speciale apps heb je zo een hele waslijst aan kandidaten en via het internet en de telefoon hou je elkaar minutieus op de hoogte als hij of zij niet om de hoek woont. Dat was vroeger wel anders. Wij zetten een aantal oude Noord-Hollandse liefdestradities op een rij, om lekker bij weg te zwijmelen en je misschien zelfs wel te inspireren.
>De collectie van Het Zaans Museum geeft een rijk beeld van de geschiedenis van de Zaanstreek, het eerste industriegebied ter wereld. Vijf opmerkelijke objecten belichten de rol van industriële giganten als Honig, cacaofabriek de Zaan, Wessanen en Verkade maar ook de schoonheid van het landschap.
>De Zaanstreek kent een zeer uitgebreide industriële geschiedenis en is daarmee één van de meest bekende plekken waar het Hollandse industriële erfgoed zijn sporen heeft achter gelaten. Het geheugen van de Zaanstreek is in het Gemeentearchief Zaanstad te vinden, waar boeken, tekeningen, verslagen, prenten, kaarten en foto’s over het gebied van vroeger tot nu verhalen. Hier een dwarsdoorsnede van de Zaanse industriële geschiedenis aan de hand van vijf waardevolle stukken uit het archief.
>Het is 1592 en de eerste tumultueuze jaren van de Nederlandse Opstand zijn voorbij als Cornelis Cornelisz. van Uitgeest, ook wel Krelis Lootjes genoemd, de houtzaagmolen uitvindt.
>Midden in het havengebied van Amsterdam op de kruising van de Zaan en het Noordzeekanaal, ligt een afgesloten enclave van ongeveer veertig hectare met een bijzondere geschiedenis. Dit zogenoemde Hembrugterrein was ooit het epicentrum van de Nederlandse wapenindustrie.
>De Zaanse Schans is niet voor niks één van de mooiste stukjes van Nederland. Waan je in de achttiende eeuw terwijl je wandelt langs fraaie historische panden, houten huizen, molens , een prachtig weidelandschap en veel industrieel erfgoed.
>De Zaanstreek is wereldberoemd om zijn molens en het panorama op de Zaanse Schans is vastgelegd op menig foto van toeristen en dagjesmensen. Toch lijkt het op het eerste gezicht helemaal niet zo logisch dat de Zaanstreek zich rond 1600 ontwikkelde tot de ideale locatie voor molens, met Amsterdam zo dicht in de buurt. Hier bevond zich het centrum van de scheepvaart met de Verenigde Oost-Indische Compagnie, evenals het centrum van de handel. Gildes en privileges speelden een belangrijke rol in deze ontwikkeling die de Zaanstreek tot het oudste moderne industrielandschap van Europa zou maken.
>De Zaanstreek kan worden beschouwd als een van de oudste industrielandschappen van ons land. De molenindustrie was al in 1600 in volle gang. De industrialisering en de komst van de stoommachine zorgde voor veel verandering. Betekende dit het einde voor de windmolen?
>Op de Kalverringdijk 29 in Zaandam staat de ruim vier eeuwen oude verfmolen ‘De Kat’. Het uit twee zeventiende-eeuwse molens opgebouwde monument heeft zich gespecialiseerd in het maken van pigmenten voor verf. Er worden nog steeds verfstoffen gemaakt in de molen. Dat maakt De Kat de enige werkende verfmolen in de hele wereld.
>Aan de sluispolderweg te Zaandam ligt de voormalige stoommeelfabriek ‘Vrede’, zo genoemd omdat het werd opgeleverd toen de Eerste Wereldoorlog net ten einde was gekomen. Het zicht op het enigszins sinister overkomende staatsmonument wordt tegenwoordig echter versperd door het, bij het complex gevestigde ‘Containers Terminal Vrede’.
>In 1816 trouwde kroonprins Willem, de latere koning Willem II, met Anna Paulowna, de dochter van de Russische Tsaar. Ter gelegenheid van de geboorte van haar tweede kind, prins Alexander, kreeg zij het Czaar Peterhuisje in Zaandam cadeau van haar schoonvader. Koning Willem I schonk dit aan Anna Paulowna omdat zij een afstammelinge was van Czaar Peter.
>Op 24 oktober 1903 opende de toen 23-jarige koningin Wilhelmina officieus de gloednieuwe naar haar vernoemde sluizen in het centrum van Zaandam. Het jonge staatshoofd was te gast op de salonboot Zaandam I, de eerste boot die door de Wilhelminasluis werd geschut. Op de boot werd zij aangesproken door de oude sluiswachter die trots vermelde haar vader ook geschut te hebben.
>Tsaar Peter moet tijdens zijn tochtjes langs de Zaan zijn ogen hebben uitgekeken toen hij zag dat er voor allerlei producten specifieke molens waren ontwikkeld. Hout, olie, papier, meel, gepelde gerst, snuif en verf, alles werd bewerkt door evenzoveel soorten molens. En met succes, want aan het einde van de 17e eeuw werd de ene na de andere industriemolen gebouwd.
>De Russische tsaar Peter (1672-1725) kreeg op zeventienjarige leeftijd de macht overhandigd. De jonge tsaar bleek een leergierige en bevlogen leider die het land wilde moderniseren. De handelsvloot van de Republiek stond destijds bekend als een van de beste ter wereld. Dat ontging de tsaar niet. Tweemaal bezocht de leergierige Peter de Grote Noord-Holland: in 1697 en in 1717. Tijdens beide bezoeken deed de tsaar Zaandam aan om de fijne kneepjes van de scheepsbouw te leren.
>‘Waar is nou dat oude scheefgezakte houten huisje? Ik zie niks.’ Menig kind op schoolreisje naar Zaandam (eerst per boot en later met de bus) zal ter plekke deze vraag aan meester of juf hebben gesteld. En inderdaad, op het eerste gezicht is het zeventiende-eeuwse Czaar Peterhuisje niet te zien. Het kleine werkmanshuisje – het oudste in zijn soort in Nederland – is in 1895 stevig verpakt in een stenen omhulsel, naar een ontwerp van het Amsterdamse architectenbureau Salm. Hun schepping is inmiddels ook tot monument verklaard, net zoals het naar tsaar Peter de Grote vernoemde huisje dat zich in haar binnenste bevindt.
>Aan de populariteit van de goedheiligman lijkt geen einde te komen. Nog steeds lopen zijn fans massaal uit om hem te verwelkomen. Dat was vroeger zo en dat is onveranderd gebleven. Op de hedendaagse jeugd heeft hij de vitale bisschop de aantrekkingskracht van een popartiest. Dat is niet verwonderlijk, want de grijsaard uit Spanje heeft de gewoonte om op zijn verjaardag flink uit te pakken. Wie die gulle gever zou negeren, moet wel gek zijn.
>Brood, beschuit, koek, chocolade, waxine en niet te vergeten de vermaarde plaatjesalbums en de legendarische meisjes van Verkade. Het Zaandamse bedrijf kent een rijke historie die op 2 mei 1886 begon.
>