2 min

Hoge Dam

Eeuwenlang was de Hoge Dam de enige vaste oeververbinding in Zaandam geweest. De dam vormde echter een behoorlijke hindernis voor het toenemende scheepvaartverkeer op de Zaan. Niet alle grote schepen konden door de nauwe sluizen uit 1722. Voor de grote schepen werd een overtoom aangelegd, feitelijk een lager dijkgedeelte, waarover de schepen werden gesleept (‘gewonden’). Dit trok vaak veel bekijks bij de lokale bevolking. Tegen het einde van de negentiende eeuw werd het Noordzeekanaal gegraven en door de groeiende industrie langs de Zaan ontstond de behoefte aan grotere sluizen voor het transport van goederen. Hiervoor moesten de Duikersluis en de Kleine Sluis wijken. Ook de oorspronkelijke Hoge Dam moest hier onderbroken worden ten behoeve van de uitdieping van de sluis.

Opening van de Wilhelminasluis, 1903. Collectie Gemeentearchief Zaanstad.

Eerste steenlegging

In 1900 werd een voorzichtig begin gemaakt met de aanleg van de indrukwekkende sluis. Drie jaar later kon de sluis in gebruik worden genomen voor het scheepvaartverkeer. De nieuwe sluis had een schutlengte van 120 meter, een breedte binnen de sluishoofden van 11,90 en een maximale diepte van 3,70 meter. De eerste steenlegging geschiedde in de zomer van 1902 door wethouder Latenstein. Bij de gedenksteen werd een koker met een gedicht van de hand van een van de architecten, G.J. Van Niftrik aangebracht:

Wie mij in mijne enge kluis

Zal vinden in deze grote sluis

Die kan aan heel het volk verkonden

Dat van dees’ sluis, de eerste steen

Van al die twee miljoen en een

Gelegd werd in cement, zeer fijn

Door den heer Pieter Latenstein

Wethouder van Zaandam

31 juli 1902 te Zaandam

Bouw van de Wilhelminasluis, 1902. Collectie Gemeentearchief Zaanstad.

Koninklijk bezoek

Koningin Wilhelmina verrichte op 24 oktober 1903 de opening van de sluis. Zij was een van de gasten van de salonboot Zaandam I die als eerste de sluis passeerde. De bejaarde sluiswachter die jarenlang de oude sluis had bediend, maakte een praatje met de koningin. Hij sprak de koningin aan met “Sirene” en vertelde trots in Zaans dialect: “ik hew oewes vader ook nag eskut” (ik heb uw vader ook nog geschut). Op de kades was het een drukte van belang. Zaandam was uitgelopen om te zien hoe de eerste boot in de Wilhelminasluis werd geschut.

Wilhelminasluis vanuit de lucht. Collectie Gemeentearchief Zaanstad.

‘Zaanse traditie’

De kolossale Wilhelminasluis kreeg een brede brug waarop twee rijtuigen elkaar konden passeren. Destijds vond dat men in Zaandam maar geldverspilling, zo’n brede brug. Maar zelfs hiermee waren de verkeersproblemen niet van de baan. De Zaan zou in de loop van de 20^ste eeuw nog vaker voor problemen zorgen, met name voor het autoverkeer. In ieder geval begon men met de vernoeming van de nieuwe sluis naar koningin Wilhelmina met een ‘Zaanse traditie’: in het vervolg zouden alle bruggen over de Zaan naar leden van het Koninklijk Huis worden vernoemd.

Publicatiedatum: 27/11/2013