Deze zomer neemt Jan Feith je mee op reis door onze provincie. Zijn historische teksten uit het album ‘Zwerftochten door ons land: Noord-Holland’ (1933) geven een beeld van zonnige duinen, drukke pleinen en pittoreske polders. Deze week: ‘Door Gooiland op stap!’
>Boekrecensie over René W. Chr. Dessing, De Amsterdamse buitenplaatsen: over het landleven van stedelijke kooplieden en regenten, Kantoor Verschoor Boekmakers (2017).
>De buitenplaats Gooilust in ‘s-Graveland is een veelbezocht landgoed van de Vereniging Natuurmonumenten. Wandelaars komen er genieten van de fraaie landschappelijke aanleg met vele oude en bijzondere bomen, een rododendronvallei, waterpartijen, weiden en siertuin. De bekende tuinarchitect Jan David Zocher jr. heeft in de eerste helft van de negentiende eeuw in veel van dit moois de hand gehad. Het buitenhuis dateert uit de tweede helft van de achttiende eeuw en is een statig bouwwerk dat je niet over het hoofd kunt zien. Dat is wel het geval met een gebouwtje achterin het park dat een folly van onze tijd is.
>Bijzonder aan ‘s-Graveland is de concentratie van zoveel buitenplaatsen op een relatief klein rechthoekig gebied. De buitenplaatsen zijn mede bepalend voor het karakter van de hele gemeente. In de eerste helft van de 17e eeuw kregen Amsterdamse ondernemers toestemming om het gebied rond ‘s-Graveland te ontginnen. Bij de ontginning werd veel zand afgegraven dat werd verscheept naar Amsterdam. Met de aanvoer van dit zand werd de uitbreiding van de grachtengordel mogelijk. Voor de ontginning van het gebied bouwden zij er aanvankelijk boerderijen, maar zij vonden het gebied na ontginning zo aantrekkelijk dat ze er statige buitenhuizen bouwden en fraaie tuinen lieten aanleggen. Zo ontstond de voor ‘s-Graveland zo bijzondere rechthoekige verkaveling.
>De oorspronkelijke naam voor het terrein is Rondombedrogen. De eerste bebouwing bestaat uit twee hofsteden. Het huidige Gooilust is gebouwd rond 1778-1786 door Gerrit Corver Hooft. Het landgoed werd in 1934 nagelaten door Louise Six aan Natuurmonumenten. Gooilust is de grootste buitenplaats van ’s-Graveland. Het heeft veel moois te bieden voor de wandelaar. Een fraaie ommuurde siertuin, een sterrenbos, een onlangs opnieuw aangelegd rondeel, en een rododendronvallei.
>Schaep en Burgh dankt zijn naam aan de stichter Abel Matthijszoon Burgh en zijn neef en erfgenaam Gerard Simonszoon Schaep. Het bestaande huis dateert van 1730. Sinds 1971 is Schaep en Burgh eigendom van Natuurmonumenten en sinds 1976 is het hoofdkantoor er gehuisvest. Achter het landhuis ligt een theehuis, het capitool, de locatie voor het radioprogramma Vroege Vogels. Op het landschappelijk fraaie terrein bevinden zich verder onder meer nog een slangenmuur en een ijskelder.
>Op buitenplaats Boekesteyn staat de zeventiende-eeuwse boerderij Brambergen. Dit type boerderijen – met een opkamer of herenkamer als verblijf voor landeigenaar – is het vroegste soort bebouwing op de nieuwe ’s-Gravelandse polder. De grote statige herenhuizen zouden pas later verrijzen. In de boerderij is nu het bezoekerscentrum van de Gooi- en Vechtstreek van de Vereniging Natuurmonumenten gevestigd.
>Trompenburgh is een bijzonder bouwwerk uit de Gouden Eeuw, het heeft de eeuwen vrijwel onveranderd doorstaan. Als kleine broer van Paleis Huis ten Bosch behoort het tot de bijzondere gebouwen van 17de-eeuwse architectuur. Wie woonde hier?
>Deze buitenplaats, inclusief het Corversbos, staat ook bekend als het Bos van Blaauw, naar de man die Gooilust rond 1900 verrijkt met exotische beplanting en er zelfs een dierentuin aanlegt. Gooilust ligt op drie zeventiende-eeuwse kavels aan de zuidzijde van ’s-Graveland en beslaat de hele diepte van de polder vanaf het Zuidereinde.
>Uniek aan deze ‘s-Gravelandse buitenplaats is dat het oorspronkelijke achttiende-eeuwse landhuis niet op het perceel zelf staat, maar aan de overzijde van het Zuidereinde. Eigenlijk werd de zeventiende-eeuwse kavel daarbij ingericht als overtuin. Nu staat er een villa uit 1930. Het oostelijke deel is natuurgebied van de Vereniging Natuurmonumenten.
>Het monumentale Schaep en Burgh dat teruggaat tot de zeventiende eeuw wordt aan de voorzijde geflankeerd door de voormalige oranjerie en koetshuis. Daarachter ligt een parkbos met groene velden, statige beuken- en eikenlanen, een tuinhuis met een klassiek tempelfront, een vijver en slingerwater. In de aanleg zijn zowel de achttiende als negentiende-eeuwse structuur en elementen goed herkenbaar.
>Aan de Leeuwenlaan 40 staat een chaletachtig landhuis uit het begin van de twintigste eeuw, met rechts daarvan een achttiende-eeuwse tuinkoepel. In de achterliggende tuin van Land en Bosch zijn verschillende fases herkenbaar, met een formele lindenlaan, een landschappelijke aanleg en een terrassentuin uit 1920. Land en Bosch behoort tot de kleinere buitenplaatsen in ‘s-Graveland en ligt haaks op de grote buitenplaatsen aan de ‘s-Gravelandse Vaart.
De buitenplaats ligt binnen het beschermd dorpsgezicht van ’s-Graveland en de achttiende-eeuwse theekoepel is een rijksmonument. Op de buitenplaats is de biologische tuinderij Land & Boschzicht gevestigd waarvan de bijbehorende landwinkel en het restaurant dinsdag t/m zaterdag zijn geopend. Het parkbos achter het huis is opengesteld voor wandelaars.
>